Аязбай м. Д., Имандосов а. Т., Семернин а. Н. Жолаушылар тасымалын жобалау

Е ң б е к е т у м а қ с а т ы н д а жұмысшылар мен қызметшілердің үйінен жұмыс орнына және кері, оқушылардың оқу орнына және кері жылжуы – бұл қажеттілік. Бұл жылжығыштық тұрақты болып келеді және тұрғындардың жалпы жылжығыштығының 75 %-ін құрайды[3].

І с к е р л і к ж ы л ж у л а р , бұл – жұмысшылар мен қызметшілердің жұмыс күні бойында қызметтік мәселелерді шешу мақсатында, білімгерлердің кітапханаға бару мақсатында және т.б. жылжулар. Олар онша көп емес.

М ә д е н и - т ұ р м ы с т ы қ мақсаттағы жылжуларға еңбек және оқу міндеттерін орындауға байланысты жылжулар жатады: дүкенге, киноға, саябаққа, қонаққа т.б. бару. Бұл жылжулар тасымалдау жұмысының едәуір бөлігін қамтиды, бірақ оны есептеу және жоспарлау өте қиын. Тек қана болжамдау мүмкін.

3. Көлік торабының тығыздығы

К ө л і к т о р а б ы н ы ң т ы ғ ы з д ы ғ ы деп елді мекеннің 1 км² қоныстанған ауданына тура келетін желілік жолаушы көлігі қозғалыс жасай алатын магистралдық көшелер линиясының ұзындығын айтады[3]:

Жауабы: Р_тр=270.

Мысал 1.2. Қаланың К_ж=39 мың тұрғыны бар. Әрбір тұрғынның орташа жылдық жылжығыштығы Р_тр=285 екендігі белгілі болса, бір жылда тасымалданған жолаушы санын Q_г анықтаңыз.

Яғни, берілген: К_ж = 39000 адам; Р_тр = 285. Табу керек: Q_г − ?

Ш е ш у і . Есепті шешу үшін (3.1) өрнегін пайдаланамыз:

Р_тр = Q_г/К_ж

мұндағы Р_тр – бір жылдағы тұрғындардың көлікпен жылжулар саны;

Бұл өрнекті алдымен түрлендіріп аламыз, одан соң мәндерін орындарына қоя отырып бір жылда тасымалданған жолаушылар санын анықтаймыз:

Жауабы: Р=11 115000 адам.

Мысал 1.3. Қалалық көлік құралдары жәрдемінде жыл бойы Q_г=110 млн жолаушы тасымалданған. Тұғындардың орташа жылдық көлікпен жылжығыштығы Р_тр=400. Тұрғындар санын К_ж анықтаңыздар[4].

Яғни, берілген: Q_г = 110 000 000 адам; Р_тр = 400. Табу керек: К_ж − ?

Ш е ш у і . Жылжығыштық өрнегін жазамыз:

Р_тр = Q _г/ К_ж.

Өрнекті түрлендіріп, орындарына мәнін қоя отырып, бір жылда тасымалданған жолаушылар санын анықтаймыз:

Жауабы: Р=275 000 адам.

2. ЖОЛАУШЫ АҒЫНЫ

1. Жолаушы ағыны туралы жалпы түсінік

Ж о л а у ш ы а ғ ы н ы деп көлік торабының белгілі бір бөлігіндегі жолаушылардың қозғалысын айтады. Жолаушы ағыны өзінің бағытымен және қуатымен сипатталады[3].

Жолаушы ағынының бағыты тасымалдалатын аудандардың арасындағы қозғалулардың бағытын көрсетеді. Жолаушы ағыны бағыты бойынша тура немесе кері бағыттарда болады. Егер жолаушылар бірер ауданға тікелей баратын көліктің жоқ болуы салдарынан бірнеше көлікке ауысып отыру арқылы баратын болса, ондай жолаушы ағыны т р а н з и т т і к деп аталады.

Жолаушы ағынының қуаты деп уақыт бірлігі ішінде көлік торабының нақты бір қимасы арқылы бір бағытта өткен жолаушылар санын айтады. Жолаушы ағынының қуатының өлшем бірлігі – жолаушы/минут, жолаушы/сағат, жолаушы/ай, жолаушы/жыл. Мысалы, екі аялдаманың арасындағы жолаушы ағыны сағатына 500 жолаушыны құрады, яғни, Q=500 жолаушы/сағ[3].

Тәуліктегі жолаушы ағынының қуаты ең көп мәнге ие болған сағатты

«пик сағаты» деп атайды.