351
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Қазіргі заманғы маркетингтік технологиялар
Нурахова Б.Ж.
«Нархоз» университеті, Алматы қ.
E-mail: bota_nzh@mail.ru
Қазіргі уақытта маркетинг бизнес философиясы болып табылады және қазіргі
заманғы компанияларға тұтынушылардың қалауын алдын-ала білуге, сонымен қатар
олардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Маркетингтік
технологияларды қолдану компанияны басқару мен ұйымдастырудың құралы ғана емес,
сонымен бірге басқару үрдісіндегі шығармашылық тәсілді енгізуге мүмкіндік береді.
Нарықтағы бәсекелестік жағдайындағы компанияның жетістігі маркетинг және
маркетингтік
бағдарламалардың
тиімділігімен
анықталады.
Маркетингтік
технологиялардың өзектілігін білу және оларды тәжірибеде қолдана білу кәсіпорынның
бәсекеге қабілеттілігі жоғарылатуға мүмкіндік береді.
Қазіргі заманғы маркетингтік технологияларды қолдану халық шаруашылығы әр
түрлі салаларындағы өндірістік кәсіпорындардың басқарушылық қызметі үшін, олардың
экономикалық және әлеуметтік тиімділігін жоғарылатуға маркетингтік тұжырымдамалар
мен стратегияларды икемді қолдануға ықпал етеді.Кәсіпорын қызметінің басқару
тиімділігін жоғарылату болжау сапасына байланысты және қолданылатын өлшеу
жүйелерін жетілдірумен сипатталады [1, 4 б.].
Сатып алу үрдісіндегі тұтынушылар негізінде жиналған ақпарат тауарлардың
релевантты сипаттамаларын сәйкестендіруге көмектеседі және саналы жиынтығы
шеңберінде әртүрлі тауарлар мен тауар маркаларын бағалайды. Аталған бағалау кезеңі
нәтижесінде тұтынушылар өздерінің қалаулары мен сатып алу туралы шешім
қабылдайды, егерде бұл тізбектілік сырттан өзгертілмеген жағдайда сатып алу актісінде
нақтыланады. Сатып алынған маркалы тауарларды қолданып болған соң тұтынушылар
өздерінің қажеттіліктерінің қанағаттанғанын және қанағаттанбағанын сезінеді. Бұл сезім
сатып алғаннан кейін олардың мінез-құлқын анықтауға болады. Тұтынушының
қалауларын қалыптастыру үрдісі толығымен талданады, ол нарықтық өзгерістерге
фирманың өз ұсыныстарын неғұрлым тиімді бейімдеуге мүмкіндік береді.
Маркетингтік технологиялардың ақпараттық негізі нарықтағы тұтынушылардың
негізгі мінез-құлқы қағидаларын біріктіретін, пайдалылық жиынтық, ұтымды
сұраныс,шекті пайдалылық, бюджеттік шектеулер және икемді сұраныс заңына
бағытталған «Тұтынушының мінез-құлқы моделі» болып табылады.
Сонымен, аталған модель инновацияларды құру үрдісін 2 кезеңге бөлінуіне ықпал
етеді. Бірінші кезеңге инновациялар туралы жиналған ақпараттар және ақпараттарды
іздеу, ал екінші кезеңге – жаңа тауарды сатып алу туралы шешім қабылдау тәсілі жатады.
Бұл модель жаңа өнімді қолданудың артықшылықтары туралы ақпараттың өсу есебінен
өнімнің нарықтық өсуін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Нақты тұтынушылар нарығы
баяу өседі, өйткені әлеуетті тұтынушылардың 10% жаңа өнім туралы білмеуі және
қолдану дағдыларының болмағандығынан салынған инвестициялардың ақталмағанына
әкеледі. Тұтынушыға жаңа өнім туралы сапалы ақпаратты ұсыну зор маңызы бар, ол жаңа
тауардың шығу уақытына әсер етеді. Нарыққа шығу уақытын нақтылау қазіргі заманғы
ақпараттық технологиялар базасындағы маркетингтік зерттеулер негізінде жүргізіледі.
Мінез-құлық қабылдаудың қарапайым және тікелей шарасы нарық үлесін
талдаумен толықтырылған, әрбір қамтылған сегменте сақталған тауар немесе сауда
маркасын сату туралы мәліметтері болып табылады. Ақпараттың басқа түрлері бар,
мысалы, сатып алудағы әдеттегі тәсілі және сатып алғаннан кейінгі мінез-құлық туралы
ақпарат, тауарды жайғастырудың дұрыстылығын тұжырымдау және сату туралы
мәліметтерді түсіндіру үшін қажетті ақпараттар.
Сатып алу әдеттерін талдаудың мақсаты зерттелген тауарлар санаттарындағы
тұтынушылардың мінез-құлық сегментіне қатысын сипаттайды.Мінез-құлықтың 3 типі
352
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
бойынша ақпарат талап етіледі: сатып алу, қолдану және иелену.Қажетті ақпараттың
негізгі элементтері келесі кестеде көрсетілген.Бұл элементтер тауардың санатына
байланысты өзгереді және кез келген жағдайға бейімделуі тиіс.
Кесте 1 – Тұтынушының мінез-құлық туралы ақпарат
Сұрақтар
Сатып алу
Қолдану
Иелену
Не?
- Үнемі сатып
алынатын маркалар
- Соңғы сатып
алынған марка
- Тауардықолдану түрі
- Алмастырушы
тауарлар
- Қазіргі уақыттағы
бар маркалар
Қанша?
- Сатып алу көлемі
- Аптадағытұтыну
көлемі
- Қолданудың негізгі
тәсілі
- Қолданыстағы
санының бар болуы
Қалай?
- Сатып алу жағдайы
- Қолдану тәсілі
- Сақтау тәсілі
Қайда?
- Дәстүрлі сатып алу
орны
- Қарапайым тұтыну
орны
- Қарапайымсақтау
орны
Қашан?
- Соңғы сатып алу күні
- Сатып алу
арасындағы уақыт
- Қолданудың әдеттегі
мерзімі
- Сақтау ұзақтығы
Кім?
- Тауарды әдетте кім
сатып алады
- Тауарды көбінесе кім
тұтынады
- Тауарды кім
сақтайды
Тұтынушының мінез-құлық сипаттау үшін келесідей қарапайым сұрақтарға жауап
болып табылады: не, қанша, қалай, қайда, қашан, кім.
- «Не» сұрағы көптеген меңгерілген маркаларды анықтайды және ықтимал
субститут-маркаларды көрсетеді.
- «Қанша» сұрағы сатып алудың көлемі туралы сандық ақпаратты және сақтаудың
дәстүрлі әдістерін тұтынуды ұсынады.
- «Қалай» сұрағы сатып алудың әр түрлі тәсілдерін (бөліп төлеу, несие алу) және
тауарды қолдануды анықтайды.
- «Қайда» сұрағы қолданатын бөлу арналарын, тұтыну орнын және тауарды
сақталуын анықтау үшін маңызды.
- «Қашан» сұрағы тауарды тұтыну мүмкіндігі мен жағдайлық факторлар, сонымен
қатар сатып алудың ырғағы туралы түсінік береді.
- «Кім» сұрағы сатып алу орталығының құрамын және оның мүшелерінің рөлдерін
көрсетеді (сатып алушы, пайдаланушы, төлеуші).
Бұл сұрақтар маркетингтік ақпараттық жүйесін құру және бастапқы нарықтық
мәліметтерді жинауда басқарушылық қызметті орындауға болады [2, 236-237 б.].
Болашақ қажеттіліктерді және нарықтың даму болашағын анықтауда қарапайым
тұтынушылар және қоғамдық сұраулардың қызығушылығы үшін қазіргі заманғы болжау
және маркетингтік әдістері қолданылады.Олардың бірі – психолингвистикалық
экспертиза негізінде А.А. Леонтьеваның психолингвистикалық үлгісі болып табылады.
Бұл жерде айта кету керек, ақпараттың мазмұны бірнеше бөліктен – фактісін көрсету,
пікірлер; мазмұны және белгілері, құрылымы, сөйлеу реті, сөздер бойыншаерекшеленетін
мәліметтер мен ақпараттық фоннан тұрады.Бұл тұтынушының мотивтерін соңғы
нәтижесінде анықталатын алгоритмдеужүйесін пайдалануға мүмкіндік береді.
Бағдарламалық маркетингтік жүйелер эволюциясы қарапайым ақпараттық өнімдер
онлайн жүйелерге жүреді (мәліметтер базасын статистикалық өңдеумен), оған
тұтынушылармен
өзара
қарым-қатынастыбасқару
жүйесі,
сапасын
бақылау
бағдарламалары, жағдайларды талдау, тұтынушылардың қажеттіліктері мен және ниеттері
кіреді. Интернеттегі осындай тұтынушыға бағытталған маркетингтік жүйелерді құру
келесідей міндеттерді шешуді қамтиды:
