6 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 7
210
180
150
120
90
60
30
0
‘91
‘95
‘99
‘03
‘07
‘93
‘97
‘01
‘05
‘09
‘92
‘96
‘00
‘04
‘08
‘94
‘98
‘02
‘06
‘10
1-ші сурет
Қазақстанда есепке алынған қылмыстардың жалпы саны,
1991–2010
Тіркелген қылмыстар саны (мың)
Дереккөз: СА (2011)
Қылмыстық ахуал
Жоғарыда келтірілген макроэкономикалық үрдістерге сәйкес Қазақстандағы
қылмыстық ахуал соңғы 15–20 жылда жақсарды. Жылдан жылға байқалған
кейбір айтарлықтай ауытқуларға қарамастан, 2010 тіркелген қылмыстардың
жалпы саны 1991 жылы тіркелген саннан төмен (1-ші суретті қараңыз).
Тәуелсіздік алғаннан бері зорлық қылмыстар саны да айтарлықтай
төмендеді. Кісі өлтіру оқиғалары 1992–1998 жылдар аралығында күрт өсіп,
бұл мерзімде жылына орташа 2500 оқиғаны құрап отырды, ал 2010 бұл
мөлшер 1400-ден кем оқиғаға дейін азайды (2-ші суретті қараңыз).
Дегенмен, соңғы уақытта байқалған қылмыстық ахуал үрдістері
алаңдатады. Бірнеше жыл бойы азайып келген жалпы қылмыстар саны
2010
жылы өсе бастады (1-ші суретті қараңыз) және 2011 жылдың бірінші
жартысында өсуін жалғастырды. 2011 жылдың қаңтар-маусым айлары
аралығында құқық қорғау органдары 80 685 қылмыс тіркеді, яғни бұл
8 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 9
көрсеткіш 18,6 пайызға 2010 жылдың дәл сол мерзімінен жоғары болды
(68 053). 2011 жылдың бірінші жартысында 2010 жылмен салыстырғанда
қылмыс деңгейі ең көп өскен аймақтарға Астана қаласы (105,1 пайызға
өсу), Қарағанды облысы (35,5 пайыз), Оңтүстік Қазақстан облысы
(33,1 пайыз), Алматы қаласы (20,1 пайыз), Қостанай облысы (19,2 пайыз),
Ақмола облысы (17,6 пайыз) және Шығыс Қазақстан облысы (16,9 пайыз)
жатады (БП, 2011a; 2011b). Бұқаралық ақпарат құралдарының мәлімдеуінше,
2010
жылдан бастап қылмыс деңгейінің артуы жұмыссыздыққа байланысты
(Азаттық радиосы, 2011). 2011 жылдың қаңтар-маусым айлары аралығында
тұтқындалған қылмыскерлердің төрттен үші шынында да жұмыссыз
болған, 14 пайызға жуығы ішімдік әсерінде болған және тоғыз пайызы
баукеспе қылмыскер болған (БП, 2011a).
Оған қоса, 1991 жылдан бері айтарлықтай азайғанымен, Қазақстандағы
кісі өлтіру оқиғаларының деңгейі 2010 әлі де 100 мың адамға шаққанда
2,800
2,400
2,000
1,600
1,200
800
400
0
‘91
‘89 ‘90
‘95
‘99
‘03
‘07
‘93
‘97
‘01
‘05
‘09
‘92
‘96
‘00
‘04
‘08
‘94
‘98
‘02
‘06
‘10
2-ші сурет
Қазақстандағы қасақана кісі өлтіру оқиғалары, 1989–2010
Қасақана кісі өлтіру оқиғаларының саны
Дереккөздер: ЮНИСЕФ (2011) 1989–2008 жылдары үшін; БП (2011а) 2009 бен 2010 жылдары үшін
8 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 9
8
,35 болып, 100 мың адамға шаққанда 6 оқиғаға тең әлемдік деңгейден
және 100 мың адамға шаққанда 6,5 оқиғаға тең Орталық Азия деңгейінен
жоғары шықты
6
. Аймақтағы басқа елдерде мәлімденген кісі өлтіру
деңгейлері бұдан төмені анық: 100 мың адамға шаққанда Қырғызстанда – 7,8
(2009), Тәжікстанда – 1,9 (2009), Түрікменстанда – 3,8 (2006) және
Өзбекістанда – 3,0 (2007) (ЮНИСЕФ, 2011v). Қазақстанда бұл деңгейдің
жоғары болуы шынымен кісі өлтіру деңгейінің жоғары болуына, әлде кісі
өлтіру оқиғаларын дәлірек тіркеп, олар туралы жүйелі түрде есеп беруге
байланысты екені түсініксіз. Шынымен, есеп беру деңгейі әдетте жағдайы
жақсы мемлекеттермен салыстырғанда дамушы елдерде төмен болады
(van Dijk, van Kesteren, and Smit, 2007, 17-б). Бұл көрсеткіштерді Ресей
Ескертпе: * Астана мен Алматы қалаларының кісі өлтіру деңгейлері облыстық деңгейлерге қосылмаған.
Көлеңкеленген аумақтар республикалық деңгейден (100 мың адамға шаққанда 8,4) жоғары жылдық кісі
өлтіру деңгейлерін көрсетеді. Жылдық кісі өлтіру деңгейлері мақаланы жазу кезінде қолда болған деректерге
негізделіп есептелген, яғни жылдық көрсеткішті алу үшін кісі өлтіру оқиғаларының сандары екіге көбейтілген.
Дереккөздер: СА (2011); БП (2011a)
ҚОСТАНАЙ
10,2
Алматы қаласы
10,8
ПАВЛОДАР
9,4
МАҢҒЫСТАУ
5,8
Астана
қаласы
4,6
СОЛТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАН
10,2
БАТЫС
ҚАЗАҚСТАН
8,6
ОҢТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАН
5,6
ҚОСТАНАЙ
10,2
АҚТӨБЕ
7,8
ҚЫЗЫЛОРДА
2,8
Алматы қаласы
10,8
АЛМАТЫ
9,8
АТЫРАУ
2,6
ПАВЛОДАР
9,4
АҚМОЛА
11,2
БАТЫС
ҚАЗАҚСТАН
8,6
МАҢҒЫСТАУ
5,8
ЖАМБЫЛ
7,2
ОҢТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАН
5,6
ШЫҒЫС
ҚАЗАҚСТАН
13,4
СОЛТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАН
10,2
ҚАРАҒАНДЫ
9,4
Астана
қаласы
4,6
ӨЗ
БЕ
КІС
ТА
Н
ТҮРІКМ
ЕНС
ТАН
Қ
Ы
Т
А
Й
К
а
с
п
и
й
т
е
ң
із
і
Р Е С Е Й
Ф Е Д Е Р А Ц И Я С Ы
ҚЫ
РҒ
ЫЗ
СТА
Н
2-ші карта
0
250
км
100 мың адамға шаққандағы кісі
өлтіру оқиғаларының деңгейі
Кісі өлтіру оқиғаларының деңгейі
ұлттық деңгейден асатын облыс
Халықаралық шекара
Облыстық шекара
8,4
Əр облыс бойынша
қасақана кісу өлтіру
оқиғаларының
деңгейі, 2011 ж.
