Ашық аспандағы қара бұлттар Қазақстан және атыс қаруы Николас Флоркин, Дәурен Әбен және Тахмина Каримова «Атыс қаруына шолу»

xii  Атыс қаруына шолу

 № 29 тақырыптық баяндама

Қысқарған сөздер және аббревиатуралар

ЦИОМ 

 Қоғамдық пікірді зерттеу орталығы

ҰҚКҰ 

 Ұжымдық қауіпсіздік келісімі ұйымы

IMI 

 «Israel Military Industries» компаниясы

ҰҚК 

 Ұлттық қауіпсіздік комитеті

ТЗЗК 

Тасымалы зенитті-зымырандық кешендер

ІІМ 

 Ішкі істер министрлігі

ҚМ 

 Қорғаныс министрлігі

АЕК 

 Айлық есептік көрсеткіш

NISAT 

Атыс қаруының таралуына қарсы норвегиялық бастама

ЕҚЫҰ 

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы

БҚМК 

Батыс Қазақстан машина жасау компаниясы

Флоркин, Әбен және Каримова 

Ашық аспандағы қара бұлттар  1

Кіріспе

2011 

жылы мамыр айында, екі жойқын жарылыс Қазақстан Республикасының 

Ұлттық қауіпсіздік комитетінің (ҰҚК) Ақтөбе облысы мен Астанадағы 

ғимараттарының жанында орын алды

1

. Шабуылдардың бірі мәлімдемелерге 

сәйкес лаңкес өзін-өзі жарып жіберген алғашқы әрекет болды (Lillis, 2011a). 

Екі айдан кейін, дәл сол облыста, құқық қорғау органдары екі полиция 

қызметкерін өлтіргенге жауапты және діни радикализм ұстанатынына 

күдікті қарулы топты ауыздықтау мақсатымен Шұбаршы және Кеңқияқ 

ауылдарында екі апталық операция жүргізді. Арнайы бөлімшелер топтың 

тоғыз мүшесін өлтіріп, операция кезінде тағы екі қызметкерден айырылды 

(ІІМ,  2011;  Медникова,  Богатик,  2011).  Қазақстан  аймақтағы  басқа 

проблемалы елдердің арасындағы тұрақтылық аралы ретінде есептелгенге 

қарамастан, мұндай оқиғалар экономикалық даму мен саяси тұрақтылық 

елді ішкі қарулы зорлық-зомбылықтан сақтамайтынын көрсетеді. 

 Қазақстан атыс қаруының заңсыз саудасын тоқтату жөніндегі БҰҰ 

процесіне белсенді қатысып келеді және 2005 жылдан бері БҰҰ-ның Іс-

әрекеттер бағдарламасын жүзеге асыру бойынша төрт ұлттық есеп 

тапсырды (PoA-ISS, 2010). Ол атыс қаруын бақылау бойынша бірнеше 

бастаманы қолға алды, оның ішінде жеке тұлғалардың қару-жараққа ие 

болуын қатаң бақылау, халық қолындағы қару-жарақты кең көлемде 

жинау және Кеңес Одағынан қалған артық қару-жарақ пен оқ-дәріні жою 

(ҚР, 2010a). Дегенмен, Қазақстан өзі есеп бергенінен басқа, елдің атыс 

қаруын бақылау шараларын, сондай-ақ олар қарсы тұратын қауіп-

қатерлердің табиғаты мен маңыздылығы аз зерттелген

2

. Шынымен, 

Орталық Азиядағы атыс қаруына қатысты мәселелерге деген халықаралық 

қауымның назары көбінесе Қазақстанның проблемалы көршілеріне 

бөлінді

3

.

 Бұл баяндамада «Атыс қаруына шолу» ұйымымен 2010 жылы сәуір 

айында бастау алған зерттеудің нәтижелері берілген. Норвегия үкіметі 

қолдаған бұл жоба Қазақстандағы атыс қаруына қол жеткізу мүмкіндігін 

анықтау, қару-жарақтардың қылмыс пен қауіпсіздікке ықпалын бағалау 

2  Атыс қаруына шолу

 № 29 тақырыптық баяндама

Флоркин, Әбен және Каримова 

Ашық аспандағы қара бұлттар  3

ҚЫЗЫЛОР

ДА

АТЫР

АУ

ПАВ

ЛО

ДАР

Р

Е

С

Е

Й

 

Ф

Е

Д

Е

Р

А

Ц

И

Я

С

Ы

ҚЫ

РҒ

Ы

ЗС

ТА

Н

Таш

кент

Бі

ш

кек

Байқоңыр

Пе

троп

ав

лов

ск

Қост

анай

Қызыл

ор

да

Тал

дықо

рған

Көкше

та

у

Ж

аңаөз

ен

Пав

ло

дар

Қа

за

тк

ом

Ал

ма

ты

М

ал

ов

одное

Қапшағай

Кеңқияқ

Ш

ымк

ент

БА

ТЫС

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

ОҢТҮС

ТІК

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

С

О

ЛТҮС

ТІК

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

А

ЛМА

ТЫ

Өск

емен

М

аят

ас

Қараой

С

ол

т

үс

т

ік

 

А

ра

л 

т

ең

із

і

ҚОС

ТАНАЙ

ҚОС

ТАНАЙ

АҚ

ТӨБЕ

ҚЫЗЫЛОР

ДА

АТЫР

АУ

ПАВ

ЛО

ДАР

БА

ТЫС

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

МАҢҒ

ЫС

ТА

У

ЖАМБЫЛ

ОҢТҮС

ТІК

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

Ш

ЫҒ

ЫС

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

Ш

ЫҒ

ЫС

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

С

О

ЛТҮС

ТІК

ҚА

ЗАҚ

С

ТАН

ҚАР

АҒ

АНДЫ

С

ол

т

үс

т

ік

 

А

ра

л 

т

ең

із

і

Б

ал

қа

ш

 

кө

лі

За

йс

ан

 

кө

лі

Т

ҮР

ІК

М

ЕН

СТ

АН

Ө

ЗБ

ЕК

ІС

ТА

Н

Қ

Ы

ТА

Й

Р

Е

С

Е

Й

 

Ф

Е

Д

Е

Р

А

Ц

И

Я

С

Ы

ҚЫ

РҒ

Ы

ЗС

ТА

Н

Ед

іл

Сы

рда

ри

я

Əмуд

ари

я

Ж

ай

ы

қ

Ер

ті

с

К а с

п и й   т е ң і з і

А

стана

Таш

кент

Бі

ш

кек

Байқоңыр

Шұб

аршы

Кеңқияқ

Орал

Семей

Пе

троп

ав

лов

ск

Қарағанды

Қост

анай

Арқалық

М

аят

ас

Ж

езқа

зған

Қа

за

тк

ом

М

ал

ов

одное

Қапшағай

Ор

тадере

сін

Ор

тадере

сін

Тоқыра

у

Тоқыра

у

Қараой

Арыс

Қызыл

ор

да

Ақтөб

е

Балқаш

Тал

дықо

рған

Ал

ма

ты

Өск

емен

Ақт

ау

Атыра

у

Көкше

та

у

Ж

аңаөз

ен

Пав

ло

дар

Тара

з

Ш

ымк

ент

АҚ

МО

ЛА

А

ЛМА

ТЫ

Ше

тпе

1-ші к

ар

та

0

250

км

Халықа

ралық 

шек

ара

Об

лыстық 

шек

ара

М

емлек

ет 

аст

анасы

Об

лыс 

ор

талықт

ары

Қалалар мен  елді мек

ендер

Қа

зақстан