52
Талдау ӛнім динамикасын және ӛнім ӛндірісін зерттеуден, базистік, цептік ӛсім
темптерін және ӛсімді есептеу арқылы анықтауға болады. Сондықтан ӛндіріс кӛлемі және
тауарды ӛткізу кӛлемі сәйкестендіру бағасына негізгі базистік периодтағы бағалар
қолданылады.
Базистік ӛнім темпі әрбір келесі деңгейдің алғашқы жылдық динамикалық қатарына
қатынасы арқылы есептеледі, цептік- ӛткен кӛрсеткішке байланысты анықталады.
Орташа жылдық ӛсім темпін ӛнімнің және ӛнім ӛткізіліміне орташа геометриялық
және орташа арифметикалық арқылы есептеуге болады.
3. Ӛнімнің бәсекеге қабілеттілігін талдау мен бағалау.
Тауардың ӛндірісінің және жӛнелтілуінің оперативті талдауында факттық және
жоспарлық тауар ӛндірісінің және жалдану кӛлемінің, 1 күндегі ассортименті (ай басынан
ӛсетін), жоспардан ауытқуы да негізге алынады.
Тауар ӛндірісінің талдануы ӛнімді жеткізу келісім міндеттерімен тығыз
байланысты. Кәсіпорын үшін жоспарды орындамау пайданың азайып, штрафтарды
тӛлеумен кӛрсетіледі. Сонымен қатар бәсекелестік шартында кәсіпорын ӛнім ӛткізу
нарығын жоғалтып, ӛндіріс кӛлемін тӛмендетуі мүмкін.
Тауарды уақытылы жеткізбеу тек кәсіпорын жұмысына, қорытындысына ғана емес,
сонымен қатар сауда ұйымдарының, кӛлік ұйымдарына, алып старлардың да жұмысына
кері әсерін тигізеді.
Ӛнімнің ӛткізілімін талдау барысында айрықша кӛңілді мемлекеттік тапсырыс
бойынша міндеттерді орындау, жеткізумен байланысты және ӛнім экспортындағы
міндеттерді де ұмытпау керек.
Ӛз білімін бақылау сҧрақтары:
1. Ӛнімдерді сату, ӛндіру бойынша жоспардың орындалуын және динамикасын
талдау.
2. Ӛнімдердің ассортименті мен құрылымын талдау.
3. Ӛнімдердің сапасын талдау.
Ҧсынылған әдебиеттер:
1 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. - М.:
Финансы и статистика, 2010. - 416 с.
2 Басовский Л.Е. Теория экономического анализа: Учебное пособие. - М.: ИНФРА-
М, 2007. - 222 с.
3 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник. М.:
ИНФРА-М, 2008. - 336 с.
4 Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами: теория и
методология. - Алматы: Экономика, 2007. - 294 с.
5 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. -
Алматы: Экономика, 2009. – 128 с.
6 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансовой отчетности: Учебник. – Алматы: Экономика,
2009. – 384 с.
Тақырып 8. Ӛндірістік ресурстарды қолдануды талдау.
Дәрістің мақсаты: студенттерге ұйымның еңбек ресурстарына талдау жасау
негіздемесін қарастыру және түсіндіру
Дәріс сҧрақтар:
1. Еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді талдау.
2. Жұмыс уақыты қорын пайдалануды талдау.
3. Еңбек ӛнімділігін талдау.
4. Еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін талдау.
Дәрістің мазмҧны
1. Еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді талдау.
53
Кәсіпорынның еңбек ресурстармен қамтамасыз етілуін талдау. Жұмыс уақыт қорын
пайдалануды талдау. Еңбек ӛнімділігін талдау. Еңбек ресурстарын тиімді пайдалануды
талдау. Еңбек ақы қорын пайдалануды талдау.
Еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуді талдау. Кәсіпорынның еңбек
ресурстарымен қамтылуы және оларды тиімді пайдалануы барлық жұмыстардың
уақытылы және кӛлемді орындалуына, механизмнің, машина, құрылғыларды мақсатты
қолдану деңгейіне, ӛнім ӛндірісінің кӛлемі, оның ӛзіндік құны, пайда, тағы басқа эко-
номикадық кӛрсеткіштерге әсер етеді.
Талдаудың негізгі міндеттері:
Кәсіпорынның және оның құрылымдық бӛлімшелері-нің сапалы және санды
параметрлерге байланысты еңбек күшімен қамтылыуын зерттеу;
Кәсіпорындағы еңбек күшін пайдалануды интенсивті, экстенсивті және
эффективтілігін (мақсатты) бағалау;
Кәсіпорынның еңбек күшін пайдаланудағы толықтылығын және
мақсаттылығын анықтау.
Ақпараттың қайнар кӛздері – еңбек жоспары, статистикалық есеп, ''Еңбек
бойынша есеп'', табельдік есеп ақ-параттары және кадр бӛлімінің есебі.
2. Жұмыс уақыты қорын пайдалануды талдау
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтылуын жұмысшылардың категориялары
мен мамандығына байланысты санын факттық жоспарлық сұраныс бойынша еңбек
күшін салыстыру арқылы анықталады. Кәсіпорын маңызды мамандықтар бойынша
жұмыс атқаратын еңбекшілерді талдауға кӛп кӛңіл бӛлінеді. Жұмысшыларды
квалификация деңгейіне байланысты сапалық құрамын талдау да маңызды.
Квалификация деңгейі жұмысшының жасына, жұмыс стажына, білім деңгейіне т.б
байланысты. Сондықтан талдау барысында жұмысшының құрамының ӛзгеруі осы
балгілерге байланысты зерттеледі. Жұмысшының сапалық ӛзгеруі олардың
қозғалысына байланысты ӛзгеріп отыратындықтан, талдау барысында осы сұраққа
кӛп кӛңіл бӛлінеді.
Жұмысшылардың қозғалысын анықтау үшін келесі кӛрсеткіштің динамикасын
талдайды:
1) Жұмысшылардың жұмысқа орналасу айналымының коэффиценті (Кпр):
Кпр = жұмысқа қабылданған персонал саны
орташа тізім бойынша персонал саны
2) Жұмыстан шығу айналымының коэффиценті (Кв):
Кв = жұмыстан шыққан еңбекшілер саны
орташа тізім бойынша персонал саны
3) Кадрлардың ағылуылық (текучесть) коэффиценті (Ктк):
ӛз еркімен және ереже бұзғаны үшін жұмыстан боса- тылғандарсаны
Ктк = орташа тізім бойынша персонал саны
4) Кәсіпорын жұмысшыларының құрамының тұрақтылық коэффиценті (Кпс):
Кпс = толық жыл бойы жұмыс істеген жұмыстар саны
кәсіпорын жұмысшыларының орташа тізім бойынша саны
Кәсіпорын жұмысшыларының жұмыстан шығу се-бептерін зерттеу керек: ӛз
еркімен, кадрларды қысқарту, еңбек дисциплинасын бұзғандықтан. Кәсіпорындарды
