53
1) ӛнеркәсіптік қосалқы ӛндірістің дамуы
2) ӛндірістік құрылымын жетілдіру және оның ғылыми-техникалық жаңаруы
3) кәсіпкерлік қызметтің дамуы
4) жқмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту
5) еңбекті пайдаланудағы аймақтық және салалық жағдайларды есепке алу
V.
Е=
Жӛ
t
Еңбек ӛнімділігі
Еңбек ӛнімділігіне қарсы кӛрсеткіш еңбек сыйымдылығы
C=
T
Жӛ
Еңбек сыйымдылығы
Кӛрсеткіштер:
Е
Толық
қосымша
заттай
Ақшалай
бірлік
суммарлық
1 жұмысшыға
шаққандағы
ӛндірілген ӛнімнің
кӛлемі
1 жұмысшыға
шаққандағы
ӛндірілген ӛнімнің
құны
1жұмысшының
сағаттық ӛнімділігі
Ауыл шаруашылық
дақылдарының және
малдардың
ӛнімділігі
1 адам сағатқа
шаққандағы
ӛндірілген ӛнімнің
кӛлемі
1 адам сағатқа
шаққандағы
ӛндірілген ӛнімнің
құны
1жұмыс күнінде
орындалған
жұмыстың кӛлемі
1жұмысшыға
шаққандағы мал
басы және егістік
кӛлемі
1ц ӛнімге кеткен
еңбек шығындары
100 т ӛнімге кеткен
еңбек шығындары
Кӛлем бірлігіне
кеткен еңбек
шығындары
1га егістікке және 1
мал басқа кеткен
еңбек шығындары
Анықтау әдістемесі:
Ауыл шаруашылық
ӛнімі
Негізгі
t
Қосымша
қосалқы
Дәнді дақылдар
Астық (1)
Сабан (0,08)
Астық қалдықтары (%)
Мына формуламен есептейміз:
Ед=
ЖӚа+(ЖӚақ * Д)
t
54
Мұндағы:
Ед – дәнді-дақылдар ӛндірісіндегі еңбек ӛнімділігі
ЖӚа – астықтың кӛлемі
ЖӚақ – астық қалдықтарының кӛлемі
Д – астық қалдықтарындағы астықтың үлесі
T – жалпы еңбек шығындары
Ес =
ЖӚс
t *0,9
Мұндағы:
Ес – сүт ӛндірісіндегі еңбек ӛнімділігі
ЖӚс – бір жыл ішіндегі сүт кӛлемі
T – жалпы еңбек шығындары
0,9 – сүтке кеткен еңбек шығындарының үлесі
Ем =
ЖӚм
t *0,1
Мұндағы:
Ем - мал-тӛлін ӛсірудегі еңбек ӛнімділігі
ЖӚм - мал-тӛлінің басы
T – жалпы еңбек шығындары
0,1 - мал-тӛліне кететін шығындардың үлесі.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Еңбек нарығы туралы ұғым, оны ұйымдастыру
2. Аграрлық еңбек нарығының инфрақұрылымы.
3. Ауыл шаруашылығында жұмыскерлер санының қалыптасуы және оларды
пайдалану ерекшеліктері.
4. Жұмыстағы жағдай – еңбек ӛнімділігін арттыру себебі ретінде.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2. Попов
Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
3. Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика, 2006г.
4. Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы, Алматы,
Экономика 2001ж.
9-тақырып. «Агробизнес сферасында ӛндірісті орналастыру, мамандандыру және
шоғырландыру»
Дәріс мақсаты: Агробизнес сферасында ӛндірісті орналастыру, мамандандыру және
шоғырландыру ерекшеліктерімен танысу және оларды құру, қалыптастыру әдістерін оқып
үйрену
Дәріс сұрақтары
I. Ӛндірістің орналастыруы мен мамандануының қажеттілігі мен мәні
55
II. Ӛндірістің орналастыруы мен мамандануының негізгі қағидалары
III. Ӛндірістің мамандануының негізгі түрлері (нысандары)
IV. Ӛндірісті орналастырудың анықтау әдістемесі
V. Ауыл шаруашылығындағы жалпы және тауарлы ӛнім
VI. Сала ұғымы және оның жіктелуі
Дәріс мазмұны
I. Ауыл шаруашылығында ӛндірісті орналастыру – бұл еңбек бӛлінісінің сандық жағын
нақтыланған аймақта қамтиды. Ол қандай учаскелерде, аймақтарда және қандай кӛлемде
ауыл шаруашылық дақылдарының және ӛнімнің сол немесе басқа түрлерін ӛндіру
қажеттілігін кӛрсетеді.
Ӛндірістің мамандануы – еңбек бӛлінісінің сапалық жағын қамтиды. Ол нақтыланған
аймақтарда қандай мал мен дақылдар түрлерінің дамуын кӛрсетеді.
II. Қағидасы:
1) аз еңбек пен қаржыны жұмсай отырып, мол керекті ӛнім алу
2) ауыл шаруашылығындағы табиғат жағдайларын есепке алу
3) транспорт құралдарын тиімді пайдалану
4) ӛндірісті, шикізат қайнар кӛздерімен жергілікті тұтынуға жақындастыру
5) сол немесе басқа аймақтардағы азық-түлік тұтыну құрылымындағы тарихи қалыптасқан
ерекшеліктері
6) халықтың ӛндірістік тәжірибесі
7) ауыл шаруашылық дақылдарының биологиялық ерекшеліктері
8) ауыл шаруашылық жерлерінің құрылымы мен кӛлемі.
III. Ӛндірістің маманданудың ерекшеліктері:
1) ӛндірістің кӛпсалалығы
2) шаруашылықта бірнеше жыл қатарынан дақылдардың бір түрін ғана ӛсіру (ӛндіру)
3) кӛп шаруашылықтарда мал бастарының барлық құрылымдық бӛлімшелерде
қалыптасуы
Ӛндіріс мамандануының негізгі түрлері:
1) территориялық немесе аймақтық мамандану – бұл ауыл шаруашылық
аймақтарарасындағы еңбек бӛлінісі. Бұл кезде ауыл шаруашылық салаларының орналасуы
мен дамуыӛндірісті шоғырландыру мен материалдық-техникалық базалардың дамуымен
байланысты. Бұл мамандану тауарлы ӛнімнің құрылымымен сипатталады.
2) шаруашылық мамандану – бұл тауарлы ӛнім, ӛндірістегі жеке кәсіпорындар
арасындағы еңбек бӛлінісі. Бұл жағдайда негізгі қағида тауарлы салалардың минималды
санының дамуы.
3) Ішкі шаруашылық мамандану – бұл шаруашылық ӛндірістік бӛлімшелер арасындағы
еңбек бӛлінісі. Маманданудың басқа түрлерімен салыстырғанда ішкі шаруашылық
мамандануда жалпы ӛнім ӛндірісі кӛзделген.
4) ішкі салалық мамандану - ӛндірістік бӛлімшелер ӛнім ӛндірудің жеке технологиялық
сатыларына маманданады. Бұл маманданудың түрі мал шаруашылығына тән.
IV.
Ауыл шаруашылық ӛндірісін орналасуыныі негізгі кӛрсеткіші ретінде нақтыланған
ӛнімнің жалпы ӛнім ӛндірісіндегі республика, облыс, аймақ және кәсіпорынның үлес
салмағын алады.
Қосымша кӛрсеткіштер ретінде:
1. жекелеген ауыл шаруашылық дақылдарының егістік кӛлемімен
2. жекелеген мал түрлерінің мал басымен
3. тауарлы ӛнімнің түрлерімен.
