56
Ӛндірістік маманданудың негізгі кӛрсеткіші – тауарлы ӛнімнің құрылымы.
Қосымша кӛрсеткіштер:
1. жалпы ӛнімнің құрылымы
2. егістік кӛлемінің құрылымы
3. ақшалай табыстың құрылымы
4. ӛндірістік шығындардың құрылымы
V. Белгілі мерзім ішінде ӛндірілген түрлі ӛнімдердің жиынтығы жалпы ӛнім деп аталады.
Егін шаруашылығының жалпы ӛніміне қосылатындар: сол жылғы егіннен алынған
ішкі ӛнімнің құны(астық, техникалық бау-бақша дақылдары, картоп), жаңадан
отырғызылған кӛпжылғы кӛшеттердің және жыл бойына шаруашылықта толық
ӛндірілмей қалған ӛнімдер құны. Мал шаруашылығының жалпы ӛніміне қосылатындар:
ауыл шаруашылығындағы малдарын ӛсіру және шаруашылыққа пайдалану кезінде
алынған ішкі ӛнімнің құны(сүт, жүн, қаракӛл терісі, жұмыртқа, бал), мал, құс және басқа
да ауыл шаруашылығындағы малдарын ӛсірудің құны(тӛл мен ӛсім құны).
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары халық тұтынатын заттар мен ӛнеркәсіп үшін
шикізат ӛндіре отырып жалпы ӛнімнің бір бӛлігін ӛз шараларынан тыс жерде де сата
алады. Ӛнімнің бұл бӛлігін тауарлы ӛнім деп атайды.
Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорынның тауарлық деңгейі тауарлы ӛнімнің жалпы
ӛнімге пайыздық қатынасы кәсіпорынның маңызды баға кӛрсеткіші болып табылады. Оны
тӛмендегі формула бойынша есептеуге болады:
VI. Сала ұғымы және оның жіктелуі.
Сала – басқалардан еңбек құралдары мен заты нақтыланған технология ӛндірісті
ұйымдастыру мен ӛндірілетін ӛнім түрімен ерекшеленетін ӛндірістің бӛлігі.
Ауыл шаруашылқ салалар экономикалық маңызына байланысты 3-ке бӛлінеді:
1) негізгі
2) қосымша
3) қосалқы
Негізгі сала – шаруашылықтың негізгі бағытын айқындайды және тауарлы ӛнім
құрылымында ең жоғарғы үлес салмағын алады.
Қосымша салалар – қосымша тауар ӛнім ӛндіруге, сонымен қатар негізгі
салалардың дамуына қолайлы жағдай жасау мақсатында ұйымдастырылады.
Қосалқы салаларға – шаруашылыққа жалпы қызмет кӛрсететін, сонымен қатар
ауыл шаруашылық шикізатты ӛңдеу салаларды жатқызамыз. Олардың негізгі міндеттері
еңбек ресурстарын тиімді пайдалану.
Салааралық
байланысты
қалыптастыратын
ұйымдастыру-шаруашылық
қағидалары:
1) сол немесе басқа сала ӛндірістің негізгі құралдарын пайдалану үшін құралады
2) кейбір жағдайларда қосымша сала негізгі салалардың ӛндірістік процесін жүргізу
мақсатында қалыптасады
3) қосымша салалардың бір қатары негізгі салалардың қалдығын пайдаланады және
соңғының шығындарын азайту мақсатында құралады.
4) кейбір қосымша салалар ауыл шаруашылық ӛнімдерін қайта ӛңдеуге, сонымен қатар
еңбек ресурстары жақсы пайдалану мақсатында құралады
5) кейбір қосымша салалар кәсіпорын құралдарының айналымдылығын жеделдету
мақсатында құралады
6) қосымша салалар негізгі салалардың дамуына және тұрақтылығына қолайлы жағдай
жасайды.
57
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
5. Еңбек нарығы туралы ұғым, оны ұйымдастыру
6. Аграрлық еңбек нарығының инфрақұрылымы.
7. Ауыл шаруашылығында жұмыскерлер санының қалыптасуы және оларды
пайдалану ерекшеліктері.
8. Жұмыстағы жағдай – еңбек ӛнімділігін арттыру себебі ретінде.
Ұсынылатын әдебиеттер
5. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
6. Попов
Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
7. Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика, 2006г.
8. Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы, Алматы,
Экономика 2001ж.
9-тақырып. Кооперация, агроӛнеркәсіп интеграциясы және ауылшаруашылығының
инфрақҧрылымы
Белгілі мерзім ішінде ӛндірілген түрлі ӛнімдердің жиынтығы жалпы ӛнім деп
аталады.
Егін шаруашылығының жалпы ӛніміне қосылатындар: сол жылғы егіннен алынған
ішкі ӛнімнің құны(астық, техникалық бау-бақша дақылдары, картоп), жаңадан
отырғызылған кӛпжылғы кӛшеттердің және жыл бойына шаруашылықта толық
ӛндірілмей қалған ӛнімдер құны. Мал шаруашылығының жалпы ӛніміне қосылатындар:
ауыл шаруашылығындағы малдарын ӛсіру және шаруашылыққа пайдалану кезінде
алынған ішкі ӛнімнің құны(сүт, жүн, қаракӛл терісі, жұмыртқа, бал), мал, құс және басқа
да ауыл шаруашылығындағы малдарын ӛсірудің құны(тӛл мен ӛсім құны).
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары халық тұтынатын заттар мен ӛнеркәсіп үшін
шикізат ӛндіре отырып жалпы ӛнімнің бір бӛлігін ӛз шараларынан тыс жерде де сата
алады. Ӛнімнің бұл бӛлігін тауарлы ӛнім деп атайды.
Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорынның тауарлық деңгейі тауарлы ӛнімнің жалпы
ӛнімге пайыздық қатынасы кәсіпорынның маңызды баға кӛрсеткіші болып табылады. Оны
тӛмендегі формула бойынша есептеуге болады:
VI. Сала ұғымы және оның жіктелуі.
Сала – басқалардан еңбек құралдары мен заты нақтыланған технология ӛндірісті
ұйымдастыру мен ӛндірілетін ӛнім түрімен ерекшеленетін ӛндірістің бӛлігі.
Ауыл шаруашылқ салалар экономикалық маңызына байланысты 3-ке бӛлінеді:
1) негізгі
2) қосымша
10-тақырып.
Кооперация,
агроӛнеркәсіп
интеграциясы
және
ауылшаруашылығының инфрақҧрылымы
I. Ресурстар – бұл табиғи байлық, материалдық, заттық құндылықтар және тұтыну, ӛндіріс
процесстеріне қатысатын адамдардың жиынтығы.
Ауыл шаруашылығында ресурстар тӛмендегі белгілер бойынша жіктеледі:
