50
Ӛ - ӛткізілген ӛнімнен түскен түсім
АҚ – айналым қорларының орташа жылдық құны
2) бір айналымның ұзақтығы
Ұайн =
Т
Кайн
Немесе
Ұайн =
Т*АҚ
Ӛ
Мұндағы:
Т – айналымның ұзақтығы (күн)
3) Бекіту коэффициенті – айналым коэффициентіне кері шама
Кбекіту =
АҚ
Ӛ
4) ӛнімнің материал сыйымдылық коэффициенті
Мсыйым. =
М
ӚК
Мұндағы:
М – материал, шикізат,отын, энергия
ӚК - ӛндіріс кӛлемі
5) ӛнімнің материал қайтарымдылық коэффициенті
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.
Ӛндірістік құралдардың нарығы, оның қалыптасуы мен қызмет ету мәселелері
қандай?
2.
Негізгі ӛндіріс құралдарының құрылымы мен құрамының мәні қандай?
3.
Ауылшаруашылық мақсатындағы ӛндірістік негізгі қорлардың шығу және жаңарту
коэффициентерін атаңыз
4.
Негізгі қордың амортизациялық есептеу және қайта ӛндіру кӛзі қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер
1.
Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2.
Попов Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
3.
Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика,
2006г.
4.
Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы,
Алматы, Экономика 2001ж.
51
8-тақырып. «Ауылшаруашылығындағы еңбек ресурстары және еңбек ӛнімділігі»
Дәріс мақсаты: Ауылшаруашылығындағы еңбек ресурстары және еңбек ӛнімділігін
талдау
Дәріс сұрақтары
I. Еңбек нарығының түсініктемесі
II. Агроӛнеркәсібіндегі еңбектің ерекшеліктері
III. Жұмыс бастылығы және ауыл шаруашылығындағы жұмыссыздық
IV. Еңбек ресурстарының тиімді пайдаланудың кӛрсеткіштері
V. Еңбек ӛнімділігі түсініктемесі, кӛрсеткіштері, анықтау әдістемесі.
Дәріс мазмұны
I. Еңбек нарығы – бұл жұмыс күшін ұлғайту барысындағы еңбекке деген жеке
қабілеттіліктің ӛмірге қажетті құралдармен алмастырудағы еңбек қатынастарының
жиынтығы.
Еңбек нарығының қалыптасуына әсер ететін жағдайлар:
1) нарықтағы субъектердің кӛптілігі
2) жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныс
3) нарықтық ынталандыру (мотивация)
4) нарықтық бәсеке
II. Еңбектің ерекшеліктері:
1) қндірістің биологиялық құралдарының дамуына қолайлы жағдай жасау
2) еңбектің тиімділігінің табиғи факторларына тәуелділігі
3) еңбек ресурстарындағы ӛз-ӛзін басқару
4) еңбектің маусымдылығы
5) жұмысшылардың бірнеше еңбек функцияларын ауыстыру
6) ауыл шаруашылығындағы соңғы экономикалық нәтиже еңбекке тәуелділігі.
III.
«Толық жұмысбастылық» ұғымына анықтама беру қиын. Оны бүкіл 100% халық
жұмыспен қамтамасыз етілген деп түсінуге болады.
Жұмыссыздық деңгейі – бұл жұмыс істеуді қалайтындардың жалпы санының ішінде
жұмысы жоқ азаматтардың статистикалық кӛрсеткіші (% түрінде)
Жұмыс күші =
Жұмыс істейтіндер саны + Жұмыссыздар саны
Жұмыссыздық деңгейі =
Жұмыссыздар саны
* 100%
Жұмыс күшінің жалпы саны
Жұмыссыздық түрлері:
1) уақытша
2) құрылымдық
3) циклдік
52
Уақытша жұмыссыздық – жұмыс іздеп жүргне немесе жұмыс орнын алуын күтіп
отырған адамдар.(ол жұмыстың қайта жаңғыруымен және іздеумен байланысты) Уақытша
жұмыссыздар еңбек нарығына ұсынатын «білімдері» бар деп есептеледі.
Құрылымдық жұмыссыздық – уақыт ӛте келе технология мен сұраныс құрылымында
ішрзгерістер болады, олар ӛз алдына еңбек күшіне жиынтық сұраныс құрылымын
ӛзгертеді. Осы ӛзгерістердің нәтижесінде кейбір мамандықтарға деген сұраныс азаяды
немесе мүлде жойылады. Басқа мамандықтарға, соның ішінде жаңаларына сұраныс
кӛбейеді. Бұл кезде еңбек күші еңбек орындарының құрылымындағы ӛзгерістерге бірден
және толық жауап бере алмағандықтан жұмыссыздық пайда болады. Бұл жұмыссыздық
түрі ұзақ мерзімді, сондықтан ол қауіпті болып саналады.
Циклдік жұмыссыздық – құлдырау кезеңінде, яғни жалпы немесе жиынтық
шығындардың жетіспеушілігімен сипатталатын кезеңде пайда болады. Тауарлар мен
қызметтерге жиынтық сұраныс азайғанда, жұмысбастылық тӛмендейді, жұмыссыздық
ӛседі. Сол себепті циклдік жұмыссыздықты кейде «сұраныс тапшылығына байланысты
жұмыссыздық» деп те атайды.
IV.Еңбек ресурстарын пайдалану кӛрсеткіштері:
1) Еңбек ресурстарын пайдалану коэффициенті
Кт=
Тф
Тн
Мұндағы:
Тф - ӛндірістік прцеске қатысатын нақты жұмысшылар саны
Тн – барлық жұмысшылардың саны
2) Бір жылдағы жұмыс уақытын пайдалану коэффициенті.
Кг=
Рф
Рв
Мұндағы:
Рф – бір жылдағы нақты істелінген жұмыс уақыты
Рв – жұмыс уақытының ықтимал қоры
3) Бір күндегі жұмыс уақытын пайдалану коэффициенті.
Кд=
Вф
Вр
Мұндағы:
Вф – бір күндегі нақты істелінген жұмыс уақыты
Вр – бекітілген жұмыс уақыты (8сағат)
4) Маусымдылық коэффициенті.
Кс=
3max(min)
3 орт.
Мұндағы:
3max(min) – бір айдағы еңбек ресурстарының максималды немесе минималды жұмысы
3 орт – еңбек ресурстарының орташа алық жұмысбастылығы.
Еңбек ресурстарын тиімді пайдалануына әсер ететін факторлар:
