44
Жж. – жыртылған жердің кӛлемі
Жа.ш. – ауыл шаруашылық жерлерінің кӛлемі
3. Жыртылған жерлерді пайдалану коэффициенті
Кж.=
Же.
Жж.
Мұндағы:
Же. – бүкіл егістік кӛлемі
Жж. – жыртылған жердің кӛлемі.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.
Жердің ӛндіріс құралы ретіндегі ерекшелігі қандай?
2.
Жердің құрамы мен трансформациясы қандай?
3.
Қазіргі кездегі жер заңдары атаңыз
4.
ҚР Жер кодексін қолдану тәртібі және мазмұны қандай?
5.
Жер кадастры дегеніміз не?
6.
Жерді экономикалық бағалау әдістері қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер
1.
Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2.
Попов Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
3.
Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика,
2006г.
4.
Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы, Алматы,
Экономика 2001ж.
6-тақырып. «Материалдық-техникалық ресурстар және оларды пайдалану»
Дәрістің мақсаты: Материалдық-техникалық ресурстар және оларды пайдалануды
қарастыру
Дәріс сұрақтары
I. Материалдық-техникалық ресурстардың түсініктемесі және жіктелуі.
II. Ауыл шаруашылықтың механизациялау құралдары және энергетикалық ресурстары.
III. Агроӛнеркәсіп кешеніндегі ресурстарды сақтандырудың негізгі жолдары .
Дәріс мазмұны
I. Ресурстар – бұл табиғи байлық, материалдық, заттық құндылықтар және тұтыну, ӛндіріс
процесстеріне қатысатын адамдардың жиынтығы.
Ауыл шаруашылығында ресурстар тӛмендегі белгілер бойынша жіктеледі:
1) шығу тегі бойынша ресурстар:
- табиғи
- экономикалық болып бӛлінеді.
Экономикалық ресурстары ӛзара:
- материалдық
- қаржылық
- еңбек реурстары болып бӛлінеді.
45
2) ӛндіріске қатысы бойынша ресурстар:
- қалыптасқан
- потенциалды
Қалыптасқан ресурстар – шаруашылық айналымдағы жалпы ресурстардың белсенді бӛлігі
(ӛндіріске тікелей қатысады).
Потенциалды ресурстар - ӛндірістік процесстерге қатыспайтын, бірақ болашақта
қатысатын ресурстар.
3) Пайдалану белгісі бойынша ресурстар:
- ӛндірістік
- ӛндірістік емес
ӛндірістік ресурстар құрамына жер, материалдар және еңбек ресурстарын жатқызамыз
4) ұдайы ӛндіріс тәсілі бойынша ресурстар:
- ұдайы ӛндірістік
- ұдайы ӛндірістік емес
Қдайы ӛндірістік емес ресурстарға су ресурстарын, орман шаруашылығын, байлық
ӛазбаларын жатқызамыз.
Ауыл шаруашылығында материалдық ресурстардың ерекшелігі:
1) материалдық-техникалық ресурстардың құрамдас бӛлігі болып жер табылады
2) материалдық-техникалық ресурстар табиғат жағдайларына тәуелді
3) материалдық-техникалық ресурстарды тиімді пайдалануы ӛндіріс маусымдылығына
тәуелді
4) материалдық-техникалық ресурстардың кӛлемі және құрылымы мемлекеттің аймақтары
бойынша
ӛзгереді
5) материалдық-техникалық ресурстардың құрамына тірі организмдерді жатқызамыз
6) материалдық-техникалық ресурстар ӛнеркәсіптік ӛндіріс құралдарына және ауыл
шаруашылығында
пайда
болған
құралдардан
тұрады
7) материалдық-техникалық ресурстарды тиімді пайдалану агроӛнеркәсіп кешенінің
барлық ӛрістер қызметтерімен тікелей байланысты.
II.
Энергетикалық ресурстар ауыл шаруашылығындағы материалдық-техникалық
ресурстардың ең белсенді ресурстары болып табылады. Олар: электроқұралдардың және
механикалық және электродвигательдердің қуаты, сонымен қатар механикалық күшке
шаққандағы жұмыс малдарының санымен анықталады.
Ауыл шаруашылығының энергетикалық ресурстармен қамтылуын тӛмендегі
кӛрсеткіштермен анықтайды:
1) энергиямен қамтылуы – бұл барлық энергетикалық қуаттары мен ауыл шаруашылық
жерлері арасындағы қатынас
2) энергиямен қарулануы – бұл энергетикалық ресурстардың қуаттары мен ауыл
шаруашылығындағы орташа жылдық жұмысшылар арасындағы қатынастар
3) ауыл шаруашылығындағы машина-трактор паркінің тиімді пайдалануын затты және
құнды кӛрсеткіштер жүйесімен анықталады.
Заттық кӛрсеткіштер:
- бір трактордың маусымдылық және жылдық ӛнімділігі
- сағаттық, бір күндік және маусымдық ӛнімділігі
- бір жылдағы істелінген машина, күн саны.
Құндық кӛрсеткіштер:
- ӛнім бірлігіне кеткен эксплуатациялық шығындар
- эталонды және физикалық гектардың ӛзіндік құны
46
- машина сатып алуға кеткен күрделі шығындардың ӛтімділік мерзімі
III. Ресурстарды сақтандыру – бұл барлық ресурстарды рационалды және тиімді
пайдалануға бағытталған ғылыми-техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық және
тәрбие шараларының жүйесі. Бұл қоғам дамуының әлеуметтік және ӛндірістік
проблемаларды шешудің негізгі шарты болып табылады.
Ресурстарды сақтандырудың экономикалық реттеу жүйесі тӛмендегі элементтерден
тұрады:
1) ӛнімдердің тазалығы, ресурстарды пайдалану нормативі және қоршаған ортаның
ластануы
2) жеңілдіктер, санкциялар және тӛлеу жүйесі
3) ресурстарды сақтандырудың экономикалық жағдайларын қадағалау жүйесі.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Материалдық – техникалық ресурстардың экономикалық мазмұны қандай?
2. Материалды– техникалық ресурстардың жіктелу мен түсінігі?
3. Ауыл шаруашылығының механизациялау құралдары мен энергетикалық
ресурстары қандай?
4. АӚК-гі ресурстарды сақтаудың негізгі жолдары қандай?
5. Ресурстардың қалыптасуындағы лизингтің ролі қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2. Попов
Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
3. Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика,
2006г.
4. Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы, Алматы,
Экономика 2001ж.
7-тақырып.
«Негізгі және айналым капиталы»
Дәріс мақсаты: Ауыл шаруашылығындағы негізгі капиталды қарастыру
Дәріс сұрақтары
I. Негізгі құралдардың түсініктемесі және жіктелуі
II. Негізгі құралдардың ұдайы ӛндірісі
III. Негізгі құралдардың тиімді пайдалану кӛрсеткіштері
Дәріс мазмұны
I. Жіктелуі:
1) ӛндірістік процесске қатысуына байланысты негізгі құралдар:
- ӛндірістік(тікелей қатысады)
- ӛндірістік емес(жанама қатысады)
2) негізгі ӛндірістік құралдар ауыл шаруашылық ӛнімін ӛндіруіне байланысты екі топқа
бӛлінеді:
- ауыл шаруашылық мақсаттарындағы
- ауыл шаруашылық мақсаттарындағы емес
Достарыңызбен бөлісу: | 
