Қалиев С. ж б. Оқушылардың тұлғалық қасиеттеріи дамытудың педагогикалық негіздері./ С. Қалиев, Ш. Майғаранова, Г. Нысанбаева, А. Бейсенбаева. Алматы: "Білім", 2001, -224 б. Жалпы редакциясын басқарған п

129

Үй хайуанаттары мен құстарына қамқорлық жасау мен күту, балалардың бойында мейірімділікті және сұлулықты сүйе білуді қалыптастыру.

Үйдің және мектептің айналасына ағаш, гүл отырғызуға, бөлмеде гүлдер өсіруге, гүлдер, орман және құстар- күндері мерекелерін өткізуге белсене қатысудың мәнін түсіндіру.

Туған өлке табиғаты көркінің балалардың ішкі дүниесіне әсер етуі.

Жыл мезгілдерінің ауысуымен байланысты табиғатта болатын өзгерістерді бейнелей білу талабын ояту.

Даналық ойлардың маңызы

Шешендік — үлкен өнер.

Балалардың санасын, көркем қабілеттері мен талғамын қалыптастыруда ертегі, аңыз, жұмбақ, мақалдар мен мәтеддер сияқты халық ауыз әдебиеті маржанының мәні.

Сөйлеуді дамыту жолдарының бірі балаларды мақалдар мен мәтелдерді, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды сауаттылықпен пайдалана білуге үйрету. Даналық сөздер мен Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Бөлтірік шешен және басқалардың шешендік өнерінің тәрбиелік мәні “Атадан — ақыл, ағадан — тәрбие (өнеге)” деген ұғымды түсіндіру.

Адам өмірінде музыка мен бидің маңызы. Қазақтың ұлттық музыка аспаптары: қобыз, домбыра, сыбызғы, адамдардың аққудың үнін, бұлақтың сылдырын, інгеннің боздауын ерте заманнан бері білуі — әсемдікке деген сүйіспеншілік белгісі. Отбасы мен мектепте балалар достық туралы айтылған өнге бағдар ұстауы керек.

Әндік, музыкалық және би үйірмелерінің тәрбиелік мәнін арттыру.

Тарихи жөне өлкетанушылық ескерткіштерді, сондай-ақ ұлы тұлғаларға, еңбек және соғыс Ерлеріне: Шоқан Уәлихановқа, Абайға, Ыбырайға, Сәкенге, Сәбитке, Мүхтарға, Ілиясқа, Ғабитке және т. б. арналып қойылған ескерткіштер мен көркем туындылармен таныс болуға және құрметтей білуге үйрету. Әдемілік сезімін дамьпуда киноның және театрдың рөлін түсіндіру.

130

Жалпы білім беретін мектептегі дене тәрбиесі оқушылардың денсаулығын және ерік-күшін нығайтады, адамгершілігін және әсемдік сезімін қалыптастырады; ол тұлғаны, оның төзімділігін, батылдығын қалыптастырады. Дене тәрбиесін ұйымдастыру кезінде жас ерекшеліктері, тұлғаның жыныстық және жеке бас ерекшеліктері есепке алынуы керек, тиісті әдістер мен тәсілдер таңдап алынады.

Дене тәрбиесі бойынша мектепте өткізілетін жұмыстың түрлері:

— Сабақтар және факультативтік курстар.

— Сыныптан тыс спорттық іс-шаралар (үйірмелер, спорттық секциялар, жарыстар).

— Мектепшілік жалпы білімдік іс-шаралар (ертеңгілік гимнастикалар, денешынықтыру минуттары).

— Мектептің, отбасының және жұртшылықтың бірлестіктегі спорттық іс-шаралары (парктегі спорттық сайыстар, жарыстар мен ойындар, отбасылық сайыстар және т. б.).

— Оқушылардың спортпен өздігінен шұғылдануы (жеке оқушының спортпен күнделікті шұғылдануы және жарыстарға қатысуы).

~ Оқушылардың денсаулығын нығайтуы, дененің дұрыс қалыптасуына педагогикалық-психологиялық ықпалы.

— Спорттың негізінде тапқырлықты, жылдамдықты, ептілікті және төзімділікті дамыту.

— Оқушылардың батылдық, ұжымдық, тәртіптілік, басқа адамдарды құрметтеушілік сияқты ерік сапаларын тәрбиелеу.

Дене тәрбиесінің негізінде мінез-құлық мәдениетінің дағдыларын қалыптастыру. Спортпен және ертеңгілік гамнастика жасаумен үнемі шұғылдану дағдыларын қалыптастыру.

Халықаралық тәуелсіз Республикамыздың намысын қорғауға қабілетті жастардан спорт шеберлерін (мастерлерін) даярлау.

V—VI сынып оқушыларының дене тәрбиесінің міндеттері мен мазмүны:

--дене шынықтыру жаттығуларын үнемі орындау;

--жеке бас гигиенасының ережелерін сақтау және ертеңгілік гимнастикаларды орындау;

131

Ойындарда түрлі рольдерді орындайды.

Спорттық ойындардың ережелерін сақтауға тырысады.

Кіші жастағыларды спорттық ойындарға үйретеді.

Оқушьшардың гуманитарлық және жаратылыстану, математика пәндері бойынша алған білімдерін олардың табиғатқа және қоғамға деген материалистік көзқарасын тереңдетуте және диалектикалық ой-өрісті қалыптастыруга пайдалануы қажет; түсінікті фактілерді пайдаланумен оқушьшардың санасына таным теориясының, материяның өмір сүру заңдылықтары мен түрлерінің кейбір проблемаларын (қимыл және денелердің) өзара әрекеті, детерменизм, қарама-қарсылықтың бірлігі мен күресі, қуаттың пайда болуы, сандық өзгерістердің сапаға ауысуы және т. б.) жеткізу; ғылым мен техниканың байланысын, табиғатгағы тепе-теңдікті сақтау заңын; ғылыми зерттеу әдістерін игеру мақсатымен денелік, химиялық міндеттерді өздігінен шешу, өндірісті дамытуда қоғамда тұлғаның және қоғамдық қатынастардың рөлін түсіңдіру. Сондай-ақ қоғамды дамытуда өндіргіш күштерді кіріктірудің мәнін; қоғамның материалдық және рухани игілігіндегі еңбектің мәнін, нарықтық экономикаға өту, өндіріске жаңа техника мен тәсілдерді ендіру жағдайларында еңбекті дұрыс ұйымдастырудың мәнін түсіндіру. Жаратылыстану ғылыми білімдер негізінде ғылым мен дін арасындағы айырмашылықты білуте, сондай-ақ дін қағидаларың имандылыққа, ізгілікке тәрбиелеу құралы екенін бірдіруге көңіл бөлу, Интернационалдық сезімді, басқа халықтармен ниеттестікті тәрбиелеуге ерекше көңіл бөлу қажет.

Оқушыларда білімге, ойлай білу қабілетгерін арттыруға, мүмкіндіктерін дамытуға, білімнің белгілі бір салаларына тұрақты қызығушылық көрсетуге ұмтылысын қалыптастыру.

Оқуға саналы, жауапты қатынасын тәрбиелеу; оқуда кездесетін қиындықты жеңе білу, оқу тапсырмаларын тыңғылықты орындау, білімді игеруге шығармашылықпен қарай білу.

Ой еңбегінің мәдениетін жетілдіру: сөздіктермен, қосымша әдебиетпен өздігінен жұмыс істей білу, құбылысқа талдау жасау және қорытынды жасай білу, дұрыс қорытынды жасай білуге үйрету үшін өзінің қорытындысын тиімді дәлелдермен негіздей білу.

Қоғам және отбасы алдындағы жауаптылықты қалыптастыру, қоғам алдындағы өзінің азаматтық борышын түсіну. Әділдік пен адалдық үшін, өзінің намысы мен ұжымның намысы үшін күреске даяр болуды, болашаққа сенуді, борышты орындап қуанышын сезінуді, ұжымдағы өзінің орнын дұрыс бағалай білуді, азаматтық ар-ожданды және жеке бастық қасиетгерді құрметтей білуді тәрбиелеу.

Өзара қарым-қатынаста қарапайым бола білу, қиындықтарды жеңе білуде жолдастық көмекке және достардың қуанышын бөлісе білуге қабілеттілікті қалыптастыру.

Қыздар мен ер балалар арасындағы достықтың мәнін ұғынуды жетілдіру, әдемілік, шынайы сүйіспеншілік (махаббат) ұғымдарын түсіндіру.

Өзінің сыртқы түріне жөне мінез-құлқына көңіл бөлу, өзін құрметтеуді, адамгершілікті, биязылықты және сүйіспеншілікті, кіші жастағылар мен қартгарға қамқорлық жасауды, ата-аналарға, мұғалімдерге құрмет көрсетуді, барлық кезде оларға үлгі көрсетуді тәрбиелеу. Өзінің қылықтарына талдау жасай білуді және қателіктерін мойындауды, күншілдік пен жалғандыққа қарсы күресуді,

133

Оқушылардың мақсаттарға жетуде ұстамдылық пен табандылықтың қажет екенін санасына жеткізу, белсенділік пен өзімшілдікке, сөз бен істің бірлігіне, өзіне өзі сын көзбен қараушылыққа, өзін-өзі тәрбиелеуге даяр болуға талпынысты жетілдіру.

Еңбек түрлері туралы, өндіріс туралы, бөлісу, айырбастау, тұтыну және үнемдеу туралы білімдерін еңбекке даярлығын жетілдіруге бағыттаушылық.

Адамның табиғатпен үндестігін жетілдіру, экологиялық апаттардың салдарын түсінуге, табиғатгы, өлкені қорғауға даярлықты төрбиелеу.

Жасөпірімдерді мәдени дағдыларды игеруге тәрбиелеу. Мәдениетті адам тек мәдени дағдыларды игсрумен ғана шек-телмейді жене жеке бас тәрбиесімен үзіліссіз шұғылдануымен өзінің ішкі адамдық сапаларын жетілдіреді.

Мәдениетті адамның жауаптылығы оның басқа адамдарға жасаған қарым-қатынасы арқылы көрінеді. Уақытты үнемдеу керек және сөз бен істің бірлігін сақтауға зер салуға тура келеді.

Өзінің сөзі мен ісіне жауапты адам төмендегі ережелерді сақтауы тиіс: әрбір адам нақты ортада тұратын болғандықтан, ол түрлі міндеттерді сапалы орындауы керек. Жауапсыз адамдардың әрекеті басқаларға жағымпаздық жағдай жасауы мүмкін.

Достар мен үлкендердің уақытын үнемдеуі, ешқашан кешікпеуі, өзінің берген уәдесін орындауы қажет. Берген уәдесін орындауға мүмкіндігі болмаған жағдайда, бұл жөнінде күні бұрын ескертуі керек. Күн режимін сақтау, уақытты үнемді жұмсауға мүмкіндік береді. Жоспарлауды тәжірибеге ендірген жөн.

Сөйлеу мәдениеті. Сөйлеу (сөз) — адам мәдениетінің дәрежелік көрсеткіші. Сөйлегенде қолайлы дауыс ырғағымен өзінің ойын айқын және қысқа жеткізе білу керек. Айтылған сөздер көңіл бөлдірумен байланысты тындаушының көңіл-күйіне оңды ықпал етуі тиіс.

Хат немесе шығарма жазғанда оқыған адамға дұрыс жетуі үшін ойды айқын баяндау қажет. Артық сөздер қоспауға тырысу керек. Өйткені олар негізгі ойларды жеткізуге бөгет жасайды, сондай-ақ, сөйлегенде тыңдаушының жиіркенішін тудыратын дөрекі сөздерді қосудан аулақ болған жөн. Әрқашан әңгімелесушінің сөзін

134

ықыласпен тындау мәдениеттіліктің белгісі болып саналады.

Жас жігіттер мен қыздардың арасындағы өзара қатынас мәдениеті олардың достығы мен жолдастығынан көрінеді. Жас жігіт әрқашан қыздың намысын қорғауға тиіс. Оның қызға деген қатынасы достарына деген қатынастан өзгешеленеді.

Жас жігіт қызбен бірінші сөлемдеседі, оған жол береді, ауыр жүгін жеткізуге жәрдемдеседі. Сатыдан көтерілген кезде қызды алға жіберіп, өзі соңында жүреді. Сатыдан төмен түскенде жаза тайым тайып кетсе қолдай қалу үшін 1-2 басқыш алда жүреді. Көлікке мінген кезінде жас жігіт қызды алға өткізіп, оның отыруына көмектеседі, ал шығарда өзі бұрын шығады және оған қолын ұсынады.

Қыз өз намысын қорғай білуі, дөрекілікке қарсы тұра білуі керек.

Қыз кино және театрға жас жігіттің есебінен баруға дағдыланбағаны абзал.

Егер ол өз билетін күнібүрын алып қойса, ең тәуірі сол. Егер жасөспірімдер ата-аналарынан үнемі ақша талап ететін болса, онда олардың арасында түсініспеушілік пайда болады.

Жас жігіт пен қыздың арасында сыртқы түр жөнінде ескерту жасаудан аулақ болған жөн, өйткені ол жанға ауыр тиюмен қабылданады.

Оқушылар мәдени демалысты, қоғамдық орыңдарда тәртіп сақтауды ұйымдастырады. Көршілермен, туыстармен, мұғалімдер-мен қатынаста сыпайылық көрсетуі керек.

Туған өлкенің өткенімен және бүгінімен, атақты жерлестерінің өмірбаянымен танысады. Туған өлкедегі тарих және табиғат ескерткіштерін зерттеугс қатысады. Өлкетану альбомдарын даярлайды. Жергілікті өндірістің жұмысымен танысады. Қоғамдық және жекеменшіктің белгілерін ажыратады. Өркениетті елдердегі адамдардың өмірін және өз халқының мәдени құндьшықтарын зерттеп біледі.

Адамдардың мінез-құлқын өздігінен бағалай білуге

үйренеді.

135

— Жасөсіпірімдердің бойында бұрыннан қалыптасқан; жеке бастың сапалары негізінде VII—VIII сыныптарда табиғаттағы, қоғам өміріндегі, еңбек адамдарының бойындағы сұлулықты қабылдау қабілетін дамытуға;

— адамдардың мінез-құлық сұлулығын олардың арасындағы өзара қарым-қатынастан, олардың сырт бейнесінен, өздерін әсем ұстау талабынан көру іскерлігін; қалыптастыру;

— көркем әдебиет пен өнердің аса көрнекті¹ шығармаларын білумен қарулану, олардан лөззат алу қабілетін, өнер туындыларын дұрыс бағалау шеберлігін;

— өнер туралы өзінің білімдерін үнемі байытып отыру талабын;

— өнердегі сұлулықты сезініп, түсінуін, көркемөнерпаздар үйірмесіне қатысуын;

— әсемдікті еңбекке, мінез-құлыққа, айналасындағы адамдармен арақатысына енгізу, оны жеке бастың дағдысына айналдыру;

— табиғаттағы шынайы әсемдікті тануын, мәңгілік жаңаруды түсінуі;

— табиғаттың байлығын, үйлесімділігін қорғап, сақтай білу сезімін жөтілдіру;

— талғаммен киіне білуін тәрбилеп жетілдіру;

• 
  әсемдікті өсем емес нәрселерден ажырата білуін, дүние-қоңыздық талғамдардан жоғары тұруын қалыптастыру.
  

1. Табиғаттың өзі берген әсемдік пен адам өміріндегі әсемдіктің мәні.

Экология туралы түсінік бере отырып, табиғаттың, қоршаған ортаның адамзат өркениетін сақтаудағы маңызын ұғындырудың қажеттігі. Қ.Мырзалиевтің “Қызыл кітап” поэмасын оқытып, талдаудың төрбиелік мәні.

Халық ұғымындағы киелі құс, киелі аң туралы балалардың түсінігін тереңдету. Табиғаттың аса сұлу құбылысын сақтауға әрекет жасаған халықтың арман-қиялынан туған қағидалармен таныстырудың тәрбиелік мәні.

“Адамдардың табиғатсыз күні жоқ!,

Табиғаттың оны айтуға тілі жоқ”.

“Жасыл желек - жер көркі”,

“Туған өлкем — қандай көркем”

деген тақырыптарда лекция, әңгіме өткізудің тәрбиелік мәні.

2. Өзі өмір сүріп отырған адамдардың мінез байлығы, әдеп салттары, қарым-қатынас мәдениетінің ықпалы. Таза адамгершілік қатынастарды қалыптастыру - адам жанының сұлулығын жасау. “Адамның асқан сұлулығы — оның сезгіштігі, қарапайымдылығы, тілектестігі, ниеттестігі” деген В.А.Сухомлинский сөзінің мәнін бала бойына егу.

“Әдептілік, ар, ұят - адамдықтың белгісі,

Тұрпайы мінез, тағы жат — надандықтың белгісі” —

дегенге түсінік беру.

Жасөспірімдердің көркем маңызы әдебиетпен шұғылдануының

Талап қыл артық білуге

Артық ғылым кітапта,

Ерінбей оқып көруге,—

деген Абай өсиетін мақсат ету.

3. Оқушылардың кітапханамен байланысын ныгайту шараларының жүйелі іске асырылуының қажеттілігі.

“Бабалар өсиеті” (шешендік өнер) “Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін” (Абай).

137

'“Менің сүйікті кейіпкерім”, “Қаламгерлік — ғажайыг өнер” деген тақырыптарда ертеңгілік, оқырмандар конференциясын өткізіп отырудың тәрбиелік мәні.

Қ. Телжановтың “Бүркітпен аңға шығу”, М. Қисамединовтың “Махамбет” картиналары, X., Наурызбаевтың “Құрманғазы” атты мүсіні, Құрманғазының “Кішкентай” күйлерімен X Ерғалиевтің “Күйшің поэмасымен” танысудың тәрбиелік мәні.

5. “Өнердің халықтық арғы негізінен қол үзбеу керек, себебі өнердің шын мәнісіндегі халықтығы ғана жақсы талғамның, өміршендіктің, өшпес әсемдіктің кепілі болып табылады”

(М. Қаратаев) деген пікірді ескерудің қажеттілігі. Қазақтың қолөнерінің өткені мен бүгінгі жағдайы. Ағаш ұқсату (үйшілер өнері, ершілер өнері, жиһаздар мен ыдыс-аяқ жасау өнері), металл өңдеу (ұсталық, зергерлік), сүйек пен мүйіз ұқсату, тері ұқсату мен етікшілік, тоқымашы мен тігіншілік сияқты өнермен таныстыру, соған баулудың маңызы. “Өнер — таусылмас азық, жұтамас байлық” деген түсінікті қалыптастыру.

Мектеп шеберханасында түрлі қолөнер бұйымдарын жасауы, “Өнерлі өрендер”, “Өнерліге өріс кең”, т. б. тақырыптарда “Қолөнершілер көрмесіне қатысуы, балаларды” әсемдік әлеміне қанатын қақтыруда Д. Шоқпарұлын үлгі-өнеге ету.

Ы. Алтынсариннің еңбек тақырыбына арналған “Жомарт”, “Қыпшақ Сейітқұл”, “Талаптың пайдасы”, ; “Асыл шөп”, “Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш” деген әңгімелері бойынша конференция өткізу, балалардың еңбектегі әсемдікті сезінуінде маңызды роль атқаратыны.

6. Жасөспірімдерді әсемдік пен көркемдікке, мәдени талғам-паздыққа тәрбиелеуде музыканың алатын орны ерекше. Қазақтың халық музыкасы, халық композиторларының өнердегі орны, халқымыздың біртуар әнші, күйшілерінің шығармаларымен таныстырудың қажеттігі. Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина, т.б. күйлерін

138

К.Байсейітова, Қ.Байсейітов, Қ.Жандарбеков, Ш.Жиенқұлова, Ж.Елебеков, М.Ержанов, Ғ.Құрманғалиевтардың өнердегі қайталанбас қолтаңбасын таныстырудың маңызы.

Музыкалық халық аспаптары жайлы Б.Сарыбаевтың еңбегі жайлы әңгіме-сабақтар өткізіп, олар жайлы халық аңыздарын бала жүрегіне жеткізудің тәрбиелік мәні.

“Құрманғазы — күй атасы”, “Күләш — қазақтың бұлбұлы”, “Біртуар өнер тарландарының мәдениетіміздегі орны”, “Жетігеннің сыры” деген тақырыптарда түрлі тәрбие жұмыстарын өткізудің қажеттілігі. Оқушылардың көркемөнерпаздар үйірмесі, хор , әдеби-драмалық үйірмелерге қатысып, өз өнерін көрсете білуінің, талантын ұштаудағы орны. “Әнші балапанң, “Жас қанат” ән мерекесі, ән апталықтары, жас әншілер конкурстарын өткізіп отырудың қажеттілігі.

7. VII—VIII сынып оқушыларының сезім дүниесі мен мінез-құлқына кино мен театрдың өте зор әсер ететіні белгілі. Көрген кино, спектакльдерін талқылап, өз пікірлерін айтуға үйретудің қажеттігі. “Даладағы қуғын”, “Көксерек”, “Боранды түнде”, “Қазақтың батырлары” кинолары мен “Ғасырдан да ұзақ күн”, т.б. спектакльдерін көру арқылы көркемөнер туындыларынан рухани ләззат алатыны,

Кино, театр, сахна өнері жайлы басылымдарды оқып отырудың игі әсері.

8. “Тіл өнері — дертпен тең”. “Балаларды ана тілінің бай мұрасын игеріп, қадірлеуге баулу — қасиетті борыш. “Толғауы тоқсан қызыл тілдің” (Абай) тамыры халық ауыз әдебиетінде жатқаны. Ауыз әдебиеті әсемдік пен көркемдіктің кілті екені.

“Өнер алды — қызыл тіл”, “Ана тілің — арың бұл”, “Ұлы адамдар тіл туралы ой толғайды” деген тақырыптарда тіл мерекесі, әдеби-музыкалық кеш, диспут, конкурс сияқты тәрбие жұмыстарын жүйелі өткізіп тұрудың тәрбиелік мәні.

Түрлі тақырыптарға арналған мақал-мәтелдер, жұмбақтар мен жаңылтпаштар жаттатқызудың тіл мен ойды ұштаудағы маңызы.

Жергілікті жердегі сөзге шешен, ойы жүйрік, тапқыр адамдармен кездесу, олардың ұтқыр сөздерін жинастыруға

139

баулудың, тарихта аты аңызға айналған шешендер жайлы мәліметгер тауып альбом-кітаптар құрастырудың тәрбиелік мәні.

Ә.Қастеев, С.Романов, Е.Сидоркин, Г.Исмаилова, А.Ғалымбаева, Х.Наурызбаевтардың шығармашылығы жөнінде арнайы көрме-сабақтар, ауызша журнал ұйымдастырудың қажеттілігі.

10. Талғам жайлы түсінік берудің қажеттілігі. Өз жасына, жүрген ортасына, отбасының қаражат жағдайына қарай киінуге баулу. Киімнің түсінің бір-біріне үйлесімділігі, күндізгі киім, кино-театрға киетін киім, еңбекке киетін киім, ойынға, серуенге киетін киімді орынды таңдай білуге үйрету, жылтыраққа әуестіктен, қымбат киімді іздеушіліктен, әркімге бір еліктеушіліктен сақтандырудың маңызы.

Күнделікті дене тазалыған сақтап жүруге, отбасында, сынып, мектепте бөлме тазалығын сақтап, гүл өсіруге дағдыландырудың маңызы.

Өзінен кіші бауырларының, төменгі сынып оқушыларының таза, әсем боп жүруіне қамқорлық жасауға баулудың тәрбиелік мәні.

11. Жергілікті жердегі өлкетану, тарихи, әдеби музейлерге, ерлік пен еңбек ерлері құрметіне салынған ескерткіштерге, мәдениет үйі, театр, кинотеатрларға барып танысудың, кездесу, концерт, кино, спектакльдерді тамашалаудың, туған жерге саяхат, басқа қалалар мен елдерге туристік жорықтарға шығып тұрудың тәрбиелік маңызы.

Төрбие теориясында және тұлғаның қалыптасуына, дене түзілісі мен дене күшінің дамуына айырықша мән беріледі. Неғұрлым адамның ширақтығы басым болса, соғұрлым атқаратын жұмысы тиімді болады. Мамандардың дәлелдеуі бойынша жеке тұлға қалып-тастыруда дене тәрбиесінің ықпалы мейілінше зор. Дене тәрбиесі 7—8 сынып оқушыларының дене түзілісін, ширақтығын ғана жетілдіріп қоймай, оқушылардың

140

спортпен шұғылдануына, дене тәрбиесінің мәдениетін дамытуға қызығушылығын арттыруға, дене дамуының психо-физиологиялық негіздерін терең түсінуге, денсаулықты нығайтуға әсер етеді, сонымен қатар дене тәрбиесі ақыл-ой, адамгершілік және эстетикалық тәрбиені жүргізуге негіз болады. Осы тұрғыдан дене тәрбиесі оқушының белсенді танымдық және денешнықтыру-сауықтыру іс-әрекетін ұйымдастыратын көпқырлы үрдіс, ол денешынықтыру және спортпен шұғылдану сабақтарының бағытын айқындап, оның психо-физиологиялық негіздерін түсінуге, дене күшінің дамуына, сонымен бірге салауатты өмір салтын, гигиеналық дағдылардың қалыптасуына ықпал етеді.

- Қалыптасқан спорттық жаттығуларға байланысты шараларды мүлтіксіз орындау, дағдыға айналдыру.

- Дене тәрбиесі тарихынан мағлұматы болуы (Қазақ халқынан шыққан спорт майталмандары туралы мағлұмат, егемен еліміздің спортының дамуы).

- Спорттық жарыстарға байланысты, олимпиадалардағы сайыстарды түсініп, бағалай білуі.

- Еңбексүйгіштік, жолдастық, достық, өзара көмекті сақтау.

Мазмұны:

1. Өзі оқитын сыныпта денешынықтыруды ұйымдастырады. Өз еркімен таңдап алған спорт түрі бойынша үнемі, үздіксіз жаттығу жасайды.

2. Дене тәрбиесі тарихынан, қазақ халқынан шыққан спорт шеберлерінің шеберліктерін, әдіс-тәсіддерін біледі, ұлтгық спорттың дамуының сабақтастығын меңгереді.

3. Ұлттық спорттың түрі — ат жарыстарына байланысты сайыстарға қатысады және оны бағалай біледі.

4. Ұлттық тұрмыс-тіршілікте дене бітімін қалыптастыруға байланысты еңбектермен шұғылданады.

5.Ұлтгық ойындардың ішіндегі қимыл-қозғалысты, сезімталдықты, сергектікті қалыптастыратын (“Шымбике”, “Марламқан”, “Үй артында қол ағаш”, “Тартыс”) ойындарды меңгереді.

6. Әркез өздерінің дене шынықтыруға байланысты ізденістерін дамыта отырып, спорт жарыстарына қатысу, спорт ойындарына төреші болуға дайындық жасайды.

7. Суда жүзу тәсілдерін оқып үйренуге, оны тәжірибеде іске асыруға суға батып бара жатқан адамға көмек етуге дайын болады. _;

141

8. Туристік жорықтарға, әскери ойындарға (“Жас қыран”, “Батырлар жүріп өткен жолдар”) қатысады.