15
Кесте 2
Жоғарғы деңгей
Орта деңгей
Төменгі деңгей
2 (10 %)
7 (35%)
11 (55 %)
Диаграмма 2
Нәтижеде сөйлеу тілінің дыбыстық құрылымын сақтай отырып айта алу қабілеті (
кесте 2)
көрсетілгендей жақсы дамымаған. Барлық балалар күрделі сөздің буындық құрылымын сақтай
отырып сөйлеуде қате көп жіберді. Фонематикалық есту қабілетін тексеруде берілген дыбысты
дыбыстар қатарының ішінен жартысынан көбі бөле алмады
. Ұқсас дыбыстарды ажыратуда да қате
жіберді. Ал қарапайым құрылымы бар 2-3 буынды сөздерді айтуда көбісі қиналған жоқ.
3-кезең.Стребелева бойынша сөйлеу тілінің грамматикалық құрылымын тексеру әдістемесі.
1. «Ойыншықты жасыр»әдістемесі
Мақсаты: үстеулерді қолдана алу дағдысын тексеру.
Құрал-жабдықтар:ойыншықтар-қоян, машина, қорап.
Тексеру барысы:балаға келесі іс-әрекеттерді жасауды ұсынады.Мысалы:«Қоянды машинаның
астына жасыр. Қайда жасырдың ? Ал енді оны қораптың ішіне сал. Қоянды машина үстіне
отырғыз. Қоян қайда отыр ?» және т.б.
2. «Көпше түрін айт» әдістемесі.
Мақсаты:зат есімнің көпше түрін жасай алу дағдысын анықтау.
Құрал-жабдықтар: бір және бірнеше бірдей бейнеленген заттардың суреттері: қүыршақ-
қуыршақтар, әтеш-әтештер, хат-хаттар және т.б.
Тексеру барысы:балаға суреттерге қарап, бейнеленген суреттерді атау нұсқаулығы беріледі.
3. « Нелерді жасырдым»әдістемесі
Мақсаты:зат есімді көпше түрде табыс септігінің жалғауымен қолдана алу қабілетін тексеру.
Құрал-жабдықтар:үйлер,
қарындаштар, кітаптар бейнеленген суреттер.
Тексеру барысы:логопед балаға суреттерді көрсетіп, есінде сақтап қалуын сұрайды. Сосын бала
көзін жұмып отырғанда бір суретті алып тастайды да, нені жасырып қойғанын табуды сұрайды.
Жауапты бағалау.
Тапсырманың жартысын дұрыс орындаса орта деңгей , 1/3 бөлігін орындаса төмен деңгей, 2/3
бөлігін дұрыс орындаса жоғары деңгейге жатқызылады.
Кесте 3
Жоғарғы деңгей
Орта деңгей
Төменгі деңгей
3 (15 %)
6 (30 %)
11 (55 %)
Бұл жерде көптік жалғауларды балалардың жартысынан көбі дұрыс қолдана алды. Ал септік
жалғауларды қолданудан барлығы дерлік қате жіберді. Үстеулердің мағынасын түсінгенімен,
ситуациялық жағдаятта дұрыс қолдана алмайтындығы анықталды. (
Кесте-3)
4-кезең.Стребелева бойынша байланыстырып сөйлеу тілі тексеру әдістемесі.
16
1. «Айтып бер»
әдістемесі
Мақсаты: байланыстырып сөйлеу тілінің диагностикасы.
Құрал-жабдықтар: «жаңбыр» сюжетті картинкасы.
Тексеру барысы: балаға картинкага қарап, не бейнеленгенін айтып беруін сұрайды. Айту қиынға
түссе, келесі сұрақтарға жауап беру ұсынылады:
«Суреттен кімді көріп тұрсың ? Қыз не істеп жатыр ? Балалар не істеп жатыр ? Қыз кіммен ойнап
жатыр ? Балалар қайда жүгіріп бара жатыр ? Балалар не үшін жүгіріп бара жатыр ?».
2. « Тақпақ айтып бер» әдістемесі
Мақсаты: байланыстырып сөйлеу тілінің даму деңгейін анықтау.
Тексеру барысы: баладан тақпақ айтып беруі талап етіледі. Айта алмаса педагог өзі айтқан балаға
таныс тақпақты жалғастыруын сұрайды [2].
Жауапты бағалау.
Тапсырманың жартысын дұрыс орындаса орта деңгей, ешбірін орындай алмаса төмен деңгей,
барлығын дұрыс орындаса жоғары деңгейге жатқызылады.
Бала сурет бойынша тірек сұрақтар арқылы не көріп тұрғандығын баяндай алу қабілеті мен ойды
жалғастыра алу деңгейі тексерілді.
Кесте 4
Жоғарғы деңгей
Орта деңгей
Төменгі деңгей
2 (10 %)
10 (50 %)
8 (40 %)
Диаграмма 4
Бұл жерде балалардың жартысы суреттегі обьектілерді тапты. Бірақ барлығы дерлік өз бетінше
әңгіме құра алмады. Педагогтің сұрағы арқылы жауап беріп отырды.
(Кесте-4)
Қорытындылайтын болсақ экспериментке қатысқан балалрдың сөйлеу тілінің қалпы мен
ерекшеліктері анықталды. Сөйлеу тілінің даму деңгейін анықтайтын тапсырмалар жинақталып,
іріктелді. Эксперимент нәтижесі өңделіп келесі көрсеткіштерді көрсетті:
Кесте 5
Жоғарғы деңгей
Орта деңгей
Төменгі деңгей
11,25 %
38,75%
50%
Диаграмма 5
Сонымен мектепке дейінгі сөйлеу тілі жалпы дамымаған балалардың сөйлеу тілінің барлық
құрылымдық коипоненттерін талдай келе, олардың барлығы дерлік нашар дамығандығын
көрсетті. Бұл комплкекстті коррекциялық технологияны қажет еттетіндігі сөзсіз. Сондықтан біз
болашақта коррекциялық технологияларды іріктеп алу үшін осы контингенттегі балаларға
анықтауыш эксперимент жүргіздік. (
Кесте-5)
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
17
1. Ушакова О.С. Методика развития речи детей дошкольного возраста//-М. «Владос», 2004-
288 бет. 10000 экземпляр. ISBN 5-691-00871-4.
2. Гейци Э.Д Диагностика детей дошкольного возраста. Учебное пособие для студентов
педагогических вузов по курсу «Психолого-педагогическая диагностика детей»/ Э. Д
Гейци.-Н,:Издательство 000 «БОРА-ПРЕСС» 2006.-506 бет. ISBN 5-85921-658-1.
УДК : 376-056.26
МРНТИ: 14.29.00
Nabidullin A.S
1
1
Abay Kazakh National Pedagogical University
Almaty, Kazakhstan
Lingua-cultural peculiarities of winged words and phrases of english language and the importance
of their studying and usage by children with special needs
Abstract
Startıng wıth the second half of the twentıeth century, scientists brought up the importance of
studying of the connection between national culture and the language on which this nation talks.
Language is some kind of view on an inner world of a human being, a door to his soul. All his hopes,
believes and life points can be traced in the way he speaks, in his native language. The connection
between the culture and language is already a fact nowadays, and the whole picture on a certain nation is
better seen through the prism of its language. That’s why we decided to make English winged words and
phrases as an object of this article. In them you can see the knowledge and identity of an ethnicity. The
vast majority of winged words in English originated from a certain phenomenon and event. Most
of them have been semantically grown over time and have a new significance level, while the
other group has retained its original meaning. So, in every language there are a lot of simple
word combinations that are understandable, short, meaningful and useful, imaginative and
nationally identical. Among them the winged words play a special role, it can be used to describe
many things, both structurally and in terms of content components. In this article, we also
considered the ways and importance of learning of winged words and phrases by children with
special needs. Their usage, not only has a potential to improve imagination and critical thinking
of children, but also helps to adapt national peculiarities of the culture of the language they
learn. All of this helps to improve the authenticity of children’s speech.
Keywords: Lingua-cultural study, cognitive linguistics, defectology, winged words, children with
special needs, language self understanding
Аңдатпа
Набидуллин А.С.
1
1
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті
Алматы, Қазақстан
Қазақ және ағылшын тілдері негізінде қанатты сөздер мен тіркестерді аударудың
лингвомәдени негіздері және оларды мүмкіндігі шектеулі балаларға үйрету мен қолданудың
маңыздылығы
Қазақ ғылымында дербес, арнайы зерттеуді талап етіп отырған салалардың бірі – аударма
әдебиеттің тілі. Аударма жасау үдерісіндегі мазмұн мен тұрпат межесінің сақталуы түптеп келген
ұлттық бояуды сақтау мәселесіне алып келеді. Бұл – тіл біліміндегі жаңа бағыт
лингвомәдениеттанудың нысаны.
Мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі қанатты сөздер мен тіркестерді аударудың
лингвомәдени ерекшеліктері және сөз тіркестерін түсінікті, қысқа, терең мағына мен пайдаға тола
және ұлттық ерекшеліктерге ие деп сипаттауға болатынын, сонымен қатар қанатты сөздер мен сөз
тіркестерін мүмкіндігі шектеулі балаларға үйретудің маңыздылығын, жолдарын және
мүмкіндіктерін қарастырып тоқталдық. Осындай сөздерді қолдануда мүмкіндігі шектеулі
балалардың ойлауы мен қиялын дамытуға ғана емес, сонымен қатар сол тілде сөйлейтін
адамдардың мәдени ерекшеліктерін қалыптастырып, шынайы сөйлеуіне жағымды әсер ететіндігін
қарастырдық.
