Актуальные вопросы специального и инклюзивного образования

78 
 
ішінде  сөйлеу  тілі  кемістігі  бар  балаларға  бейнелеу  сабақтарында  ойын  мен  қоса  сөздік 
тапсырмалар тығыз байланыста жүргізіледі. Балалар айта алмаған сөздерін салып бейнелейді. Бұл 
факторлар Н. П. Саккулина, В. С. Мухина бойынша сипатталады. Балалар суретте бейнеленген іс- 
әрекетті  сипаттауда,  бейнеленген  затқа  мән  береді  (машина  жүріп  бара  жатр),  заттық  суретке 
қарап  сөздің  көмегімен  сюжет  құрайды,  заттарға  дыбыстық  еліктеу  жасайды,  диалог  құрады. 
Жалпы  сөйлеу  тілі  дамымаған  балаларға  сурет  салу  барысында  әдейі  сөздерді  қабылдауға 
үйретеміз,  кейінен  сөздерін  іс-  әрекетпен  біріктіруін  қалыптастырамыз.  Баларды  сөздерде 
қимылды, затты бөліп ажыратып айтуын үйретеміз (лента қызыл, ұзын, әдемі). Жалпы сөйлеу тілі 
дамымаған  балалардың  бейнелеу  заттарды  жан-  жақты  бағдарлай  алмайды.  Сондықтан  бала 
заттың бөлшектерін ерекшелеуде, түсін және қимылын бейнелегенде (доп үлкен, дөңгелек, қызыл) 
үлкендердің маңызы зор (тәрбиеші мен логопедтің). Сондай-ақ, жетекші баланы тек сурет салуына 
ғана мән бермей, баланың елестетіп қабылдауына да назар аударады. Ол кезде әлі де балалардың 
өзіндік  ойластыруы  қалыптаспаған  болады.  Балаларға  образды  ситуацияларға  кіру  керек,  ол 
логопедпен  бірге  жасаған  сурет  салудағы,  жапсыруда,  аппликацияда  эмоционалды  қабылдауын 
жетілдіреді.  Бейнелеу  әрекеттің  түзетушілік-  тәрбиелік  міндеттері:  оң  қасиеттерді 
қалыптастырады,  байланыстырып  сөйлеуін  дамытады,  мақсатылықты,  тапсырманы  орындауда 
өздігінен  орындауын  қалыптастырады,  талапшылдықты  күшейтеді,  берілген  жұмысты  аяғына 
дейін  орындайтынтығын,  аккустикалық  жағын  жақсартады,  бұл  қасиеттер  жалпы  сөйлеу  тілі 
дамымаған  балаларда  қатты  байқалады.  Сол  үшін,  бала  тапсырманы  қалай  орындаса  да,  балаға 
қажетті  көңіл  бөліну  қажет.  Осылайшы,  болжамдық  қызметтің  барлық  жағымды  аспектілері 
сөйлеудің  қалыпты  дамымауында  сөйлеудің  әр  түрлі  аспектілерін  қалыптастыруға  үлкен  әсер 
етеді. 
Сөйлеу  кемістігінің  құрылымы  түзету  жұмыстарының  көп  өлшемділігін  анықтайды  және 
балаға  кешенді  әсер  етуді  талап  етеді.  Бұл  кешенде  сенсорлық  қабылдауды  қалыптастыру 
маңызды  орын  алады.  Сенсорлы  білім  беру,  ол  бүкіл  әлемді  балалармен  таныстыру  үдерісінің 
негізі  болып  табылады  және  табиғат  пен  қоғамдық  өмірдің  құбылыстары  туралы  олардың 
қарапайым  идеяларын  дамытады.  Сезімтал  таным  –  нақты  және  кейіннен  логикалық  ойлауды 
қалыптастыру үшін негіз болып табылады. Ойлау мен сөйлеуді қалыптастыру үшін қажетті негіз 
болып  табылады.  Сондықтан  мектепке  дейінгі  жастағы  баланың  ойы  өте  нақты,  ол  суреттерді 
көргенде де солай ойлайды. Демек, баланың ой- пікірін және сөйлеуін дамыту мәселесі өкілдіктер 
мәселесімен байланысты, яғни, сенсорлық негізде. Белгілі бір сенсорлық негізде ажаратқан болса, 
сөз  мағынасын  жоғалтады  немесе  сөйлеуші  үшін  жаңашыл  адамға  ие  болады,  яғни  оның 
коммуникативтік  функциясын  жоғалтады.  Тіл  білімінің  логикалық  құрылымымен  тығыз 
байланысты.  Бірақ  ең  дерексіз  ұғымдардың  қалыптасуы  сенсорлық  негізді  сақтайды.  Бұл 
жағдайды бастапқы білім беру процесінде ескеру өте маңызды, үйткені процестің құрылымында 
сенсорлық танымның орны жасына байланысты болады. Кішкентай бала кезінде оның психикалық 
және дене дамуының негізі болып табылады. Проблема ауытқушылық туындағанда, проблемалар 
біршама өзгереді. Жеке анализаторлардың функциясын дамыту қажет (есту, визуалды, тактильді). 
Бірқатар  жағдайларда,  жұмыс  тікелей  түстің  нысанын  кеңістіктік  және  уақыттық  көріністерін 
қалыптастыратын  кезеңді  алдын-  ала  дамытады.  Дыбыстық  есту  және  есту  қабілетін  дамытатын 
жаттығулар,  сенсорлық  білімінің  міндеттері  баланың  сөйлеуін  дамыту  деңгейіне  байланысты. 
Жалпы  сенсорлық  бұзылулар  сөйлеуді  дамытудың  бірінші  және  екінші  деңгейлеріне  тән.  Осы 
кезеңде  түс  туралы  идеяларды  қалыптастыру,  олардың  өндірістік  қатыснастары  туралы 
объектілердің нысаны.[7]. 
Сөйлеуді  дамытудың  екінші  және  үшінші  деңгейлерінде  балалардың  келісілген  сөйлеуі 
қалыптасады  және  фонемалық естуді  дамыту  бойынша  жұмысты  бастауға  болады.  Бұл  деңгейде 
сенсорлық  білім  беру  міндеті  қалыпты  сөйлеу  және  психологиялық  дамуында  бұзылысы  бар 
балаларға  арналған  міндеттермен  байланысады.  Осылайша,  сенсорлық  білім  беру  міндеті- 
балаларды  заттардың  жеке  қасиеттерімен  таныстыру  және  айналадағы  шынайы  заттарды 
зерттеудің жалпыланған әдістерін үйрету. Сыныпта қарым- қатынас дағдыларын табысты дамыта 
аласыз.  Вербальды  қарым-  қатынастың  дамуы    балаларының  өзі  жинақталуына  және  олар 
үйренген  кезде  белсенді  сөйлеу  үлгілерін  біртіндеп  дайындауды  көздейді.  Күрделі  сөйлем 
қарапайым ұсыныс түрінде кеңінен қолданамыз: ұсыныстарды бір сөзбен немесе біріктіру кезінде 
сұраққа  жауап  түрінде,  түрлі  құбылыстарды  салуға  ауыстырылады.  Байланыс  сипатына  сәйкес 
келетін  әртүрлі  конструкцияларды:  мотвациялық,  әңгіме-  түсініктеме,  сауалнамалық  және 
қайталанбас  сөйлемдерді  салу  қарастырылған.  Аудиторияда,  көрнекі  белсенділікпен,  дизайн 
процесінде  балалардың  сөйлеуін  дамытуға  арналған  арнайы  түзету  тапсырмалары  шешіледі, 

79 
 
сөздік  құралы  байытылады,  қарым-  қатынас  жасау  сөзі  жетіледі,  келісілген  сөздің  пайда  болуы 
және  тағы  басқалары.  Дизайн  процесінде  балалар  әр  түрлі  көлемдік  формалар,  объектілердің 
көлемі  туралы  нақты  түсінік  алады,  форманы  білдіретін  сөздерді,  кеңістіктегі  жағдайды: 
жоғарыда, төменде, артында, солға, оң жақта, ауызша нұсқаларды түсінуге және дұрыс ұстануға 
үйренеді, оны бөлек түрде алып сөз тіркесін құруға үйренеді. Аудиторияда көрнекі іс- әрекеті мен 
құрылысы  бар,  жақсы  ниет  пен  өзара  түсіністік  атмосферасын  қалыптастыру  қажет.  Бейнелеу 
өнері  бойынша  сабақ  түрлері. Арнайы  (түзету)жалпы  білім  беретін  мектептегі  бейнелеу  өнері 
бойынша бағдарлама сабақтың төрт түрін қарастырады: сәндік сурет салу, тақырыпқа сурет салу, 
затқа  қарап  сурет  салу,  бейнелеу  өнері  туралы  әңгімелеу.  Бұл  сабақтырдың  әр  түрі  эстетикалық 
тәрбиелеуге,  шығармашылық  қабілеттерін  дамытуға,  көзқарасын  қалыптастыруға  өз  үлесін 
қосады, басқаша айтқанда тұлғаны жан-жақты дамытады.[8].  
Қорыта  айтқанда,  заттық  –  дамытушы  ортаны  ұйымдастырған  кезде  әр  баланың  жеке 
ерекшелігін  ескере  отырып,  шығармашылық  қабілетін,  байланыстырып  сөйлеу  тілін  дамытуға 
бағытталғанына  басты  назар  аударамыз.  Және  де  балалар  сөздік  мәліметтерді  толығымен 
қабылдауы  үшін,  көрнекі  заттардың  өмірде,  шынайы  қолданылуы  нәтижелі  болады.  Сабақтарда 
қолданылатын материалдар түзетушілік жұмыстың әр түрлі кезеңдерінде сөздік мақсаттарда және 
де  берілген  топтағы  балалардың  сөйлеу  тілінің  даму  деңгейіне  байланысты  қолданылуы  керек.  
Бұл  пәнде  балалар  ұмытылмас  әсер  қалады,  жағымды  көңіл  күйде  болады,  ал  олардың  көңіл- 
күйлеріне қарай отырып не нәрсеге қуанатынын, не нәрсеге көңілі толмайтынын аңғаруға болады. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Сатыбаев С. Халық әдебиетінің тарихы негіздері – Алматы. 1992.ж  
2. Логопедия. Оқулық: Жоғарғы педагогикалық оқу орындарының дефектология бөлімдерінің 
студенттеріне арналған оқулық (Қ. Қ. Өмірбекованың редакциясымен) –  Алматы:  ЖШС РПБК 
«Дәуір», 2011.- 495 бет. 
3.  «Педагогика  »  Разработка  диагностического  комплекса  для  обследования  речевого 
развития детей раннего возраста » Развитие речи в онтогенезе (1бет) 
4.
  Бақраденова  А.Б.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  ауызша  сөйлеу  тілін  дамыту.Оқу 
әдістемелік құрал.Павлодар:ПМПИ баспасы, 2012.ж. 
5.“Бейнелеу  өнері  арқылы  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  шығармашылық  қабілетін 
дамыту” Батыс Қазақстан облысы, Қаратөбе ауданы, Сулыкөл ауылы 
МКҚК «Балапан» балалар бақшасы тәрбиешісі З. М. Джулумова 
6. Курбатова Н.В. Рисование.- М., 2010.ж. 
7. Бейнелеу өнері: Жалпы білім беретін мектептің 1-3сыныбына арналған оқулық. - Алматы: 
Атамұра, 2010.ж. 
8.  Рсалдинова  А.К.  Көмекші  мектепке  арналған  бейнелеу  өнерінің  бағдарламасы.-  Алматы, 
2009.ж. 
 
УДК 376.01-053.4-056.264 
МРНТИ: 14.29.29 
А.Қ.Бекмағамбетова
1
, Г.Б.Ибатова
2 
1
Абай атындағы ҚазҰПУ, 5В010500-Дефектология мамандығының 4 курс студенті 
2
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.магистрі, Абай атындағы ҚазҰПУ, арнайы білім беру 
кафедрасының аға оқытушысы, 
Алматы қ.,Қазақстан 
СӨЙЛЕУ ТІЛІ ЖАЛПЫ ДАМЫМАҒАН МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАР 
СӨЗІНІҢ ДЫБЫСТЫҚ БУЫНДЫҚ ҚҰРАМЫНЫҢ АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТТЕРДЕ 
ЗЕРТТЕЛУІ 
 
Аңдатпа 
Бұл  мақаладасөйлеу  тілі  жалпы  дамымаған  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  сөзінің  дыбыстық 
буындық құрамының бұзылуы туралы сұрақтарды арнайы әдебиеттерде қарастырған. 
Түйін сөздер: сөздің дыбыстық – буындық құрамы, сөздің буындық құрамын меңгеруі. 
 
Аннотация 
Исследование нарушения звуко-слоговой структуры слова у дошкольников с общим недоразвитием 
речи в специальной литературе