40
1. Тәжірибені анықтау әдістері:
1) «Ситуациялық мазасыздық пен жеке мазасыздық жағдайының диагностикасы».
Спилбергер - Ю. Л. Ханин.
2) «Мектеп мазасыздану деңгейін диагностикалаудың Филлипс әдісі».
3) «САН – өзін сезінуі, белсенділік, көңіл-күй»
4) «А.Е.Уэссманн-Д.Ф. Рикстің психоэмоционалды көңіл-күйін интегралды
бағалау»
5) «Темпераментті анықтау әдістемесі» Г. Айзенк (EPI, А және B форма).
2. Қалыптастыру экспериментінің әдістемелері.
1) «Ситуациялық мазасыздық пен жеке мазасыздық жағдайының диагностикасы».
Ч.Д. Спилбергер - Ю.Л. Ханин (ситуациялық алаңдаушылықты бағалаудың қысқаша
нұсқасы);
2) «М. Люшердің түсті таңдау жеке тесті»
3. «А.Е.Уэссманн-Д.Ф. Рикстің психоэмоционалды көңіл-күйін интегральды
бағалау» («Тыныштық – мазасыздық» XI шкала );
Оқушылардың жеке қарым-қатынас дағдыларын дамытуға арналған әлеуметтік-
психологиялық тренинг өтілді: жалпы саны-10 сабақ 40
минуттан, аптасына 2-3 рет.
Әрбір топтық сессия үш бөлімнен тұрды және белгілі бір мақсаттар мен
міндеттерді орындады:
1. Кіріспе (жылыну).
2. Негізгі бөлім (жұмыс).
3. Аяқтау.
Мақсаттары: 1) қарым-қатынас дағдыларын жақсарту, өзін-өзі қамтамасыз етуді
арттыру, өзін-өзі реттеу дағдыларын дамыту; 2) тұлғааралық өзара іс-қимыл процесінде
кедергілер
мен қорқыныштарды жою; 3) топтың біртектілігін арттыру.
Міндеттері: 1) өз мүдделерін дамыту, өз іс-әрекеттерін, қабілеттерін түсінуді қалау;
2) интроспекцияның бастапқы дағдыларын қалыптастыру; 3) өзін-өзі бағалауды дамыту;
4) құрбы-құрдастарымен және өзара түсіністікпен жеке қарым-қатынас дағдыларын
дамыту; 5) басқа тұлғаның жеке тұлға ретінде қатысуын қалыптастыру.
Әлеуметтік-психологиялық тренинг өткізу үшін келесі 8 кезең анықталды:
Бірінші кезеңде «басында» тренер мен топтың танысулары мен байланыстары,
кедергілерді
алып тастау, сенім ахуалын қалыптастыру және топты біріктіру.
Екінші кезеңде, «Адамдар әлемінде» топ бұдан әрі жиналады, қатысушылардың
коммуникативтік сауаттылығын арттырады, конструктивті қарым-қатынас дағдыларын
және тыңдау дағдыларын үйретеді, өз көзқарасын білдіруге, ымыралы шешімге және
басқа адамдардың көңіл-күйін түсіне бастау орын алады.
Үшінші кезеңде «Мен басқалардың арасындамын» - өз сезімдерін конструктивті
түрде білдіруге және басқа біреудің мінез-құлқын дұрыс қабылдауға арналған.
Төртінші кезеңде «Біз бір-бірімізге әр түрлі және қызықтымыз» - тұлғааралық
қарым-қатынас саласына деген сенімін арттыруға мүмкіндік береді.
Бесінші кезеңде «Эмоция теңізінде» - қатысушылардың сезімдер мен эмоциялар
туралы білімдерін кеңейтеді, олардың баға жетпес қабылдау қабілеттерін дамытады, өз
эмоцияларын білдіру дағдыларын үйретеді және оларды басқа адамдардан оқиды.
Алтыншы кезеңде «Жанның тереңдігінде» өзін-өзі тану, өз ішкі әлеміне ену және
оған бағдар беру үшін жағдай жасалады.
Жетеінші кезеңде «Өткен, қазіргі, болашақ» олардың өмір сүру перспективаларын,
өмірлік мақсаттарын, жолдарын және оларға жету жолдарын көрсетеді.
Сегізінші кезеңде «Қорытынды» - нәтижелерді қорытындылау, қол жеткізілген
нәтижелерді
біріктіру, топтық жұмысты аяқтау, байланыс үзу.
Бастапқы диагностикалық зерттеу көрсеткендей, 20 оқушы (28%), 13қыз және 7 ер
бала жағдайлық мазасыздану және жеке мазасыздану көрсеткіштері үшін тәуекелі бар, бұл
оларды эксперименталды топқа біріктіруге мүмкіндік берді.
41
Диагностикалық-түзету жұмыстарының нәтижесінде эксперименталды топтағы
әлеуметтік-психологиялық тренингтен кейін мектепте жалпы алаңдаушылық деңгейінің
төмендеуі байқалды (P≤0,05) және білімді тексеруден қорқыныш қорғану деңгейі
(P≤0,01).
Әлеуметтік-психологиялық тренингтен кейінгі эксперименталды топта алынған
нәтижелер 1-кестеде келтірілген, 2-кестеде бақылау тобындағы өзгерістер туралы
анықтаушы эксперимент нәтижелері бойынша көрсетіледі.
Өзгерістердің сенімділігін есептеу тәуелді үлгілерге арналған Стьюдент критерйін
өткізу арқылы жүргізілді.
Кесте 1
Эксперменталды топтағы Филлипс тесті нәтижесінің орташа мәні
Көрсеткіштер
Дейінгі (x±s)
Кейінгі (x±s)
Мектептегі
жалпы мазасыздық
47,1±18,3
37,6±19,9*
Әлеуметтік стреске қайғыру
36,4±20,5
40,0±19,0
Табысқа жету қажеттілігінің бұзылуы
42,2±14,9
39,4±17,1
Өзін-өзі танытудан қорқу
39,3±28,0
41,3±31,2
Білімдерін тексеру жағдайынан қорқу
61,3±16,5
44,7±27,1*
Басқалардың үміттерін қанағаттандырудан қорқу
59,2±31,9
48,8±24,6
Стресске төмен физиологиялық төзімділік
35,2±27,3
23,2±20,6
Мұғалімдермен қатынастардағы
проблемалар мен
қорқыныш
55,0±16,6
50,0±18,0
Ескерту:
Осы кестеде және ары қарай x - арифметикалық орта, s - стандартты ауытқу; * - екі
топ арасындағы айырмашылықтар Стьюденттік критерий арқылы сенімді.
Кесте 2
Бақылау тобындағы Филлипс тесті нәтижесінің орташа мәні
Көрсеткіштер
Дейінгі (x±s)
Кейінгі (x±s)
Мектептегі жалпы мазасыздық
25,91±15,05
24,47±16,63
Әлеуметтік стреске қайғыру
32,42±18,82
33,94±17,06
Табысқа жету қажеттілігінің бұзылуы
28,97±14,81
34,23±14,40*
Өзін-өзі танытудан қорқу
46,11±28,52
42,50±25,20
Білімдерін тексеру жағдайынан қорқу
30,00±17,30
30,56±21,73
Басқалардың үміттерін қанағаттандырудан қорқу
36,67±25,02
38,67±25,21
Стресске төмен физиологиялық төзімділік
19,00±23,70
15,33±20,29
Мұғалімдермен қатынастардағы проблемалар мен
қорқыныш
38,96±16,29
44,38±15,51*
Бақылау тобында мектептегі жалпы мазасыздану деңгейінен, өзін-өзі білдіру
қорқынышынан және стресске төмен физиологиялық тұрақтылықтан басқа Филлипс
