145
СЕЛЕКЦИЯ НЕГIЗДЕРI
VI Б¤ЛIМ
§ 62. Микроа¬залар селекциясы
1.
2.
3.
4.
Тµєым жЎне сµрып дегенi не?
Селекцияны¦ єандай негiзгi Ўдiстерiн бiлесi¦?
Будандастыру єайсы маєсаттарда жЇзеге асырылады?
Полиплоид сµрыптарыны¦ єандай єасиеттерiн бiлесi¦?
Жо¦ышєа, єант єызылшасы, єара бидай, гречиха, майлы даєыл дар
ды¦ полиплоидты сµрыптары ке¦ тара¬ан.
10— Биология, 9сынып
Микроа¬залар Ўр тЇрлi технологиялыє Їдерiстерде жедел єолда
нылуда. Прокариоттар жЎне эукариоттар тiршiлiгiнi¦ Јнiмдерi халыє
шаруа шылы¬ыны¦ тЇрлi салаларында жылданжыл¬а кЈбейiп келедi.
Нан пiсiруде, сыра, шарап, Ўр тЇрлi сЇт Јнiмдерiн дайындауда микро
а¬залар, са¦ырауєµлаєтар жЎне бактерияларды¦ ферменттi єыз метi
пайда ланылады. Осы¬ан байланысты Јндiрiс микробио логиясы ке¦
дамуда жЎне адам Їшiн єажеттi элементтердi кЈп мЈлшерде жасайтын
микро а¬заларды¦ жа¦а штамдарыны¦ селекциясы жедел ал¬а басып
барады. Мµндай штамдар антибиотиктер, ферменттер мен дЎрумендер
жЎне єоректiк аєуыздарды шы¬аруда Їлкен ма¦ызы бар.
Мысалы, микроа¬залар В
2
, В
12
дЎрумендерiн алуда пайда ланылады.
А ¬аш єалдыєтарында яки балауызда Јсетiн ашытєы са¦ырау
єµлаєтарынан єоректiк аєуыздар алынады. Са¦ырауєµлаєтарды¦ єµра
мын да 60 пайыз¬а дейiн аєуыз жиналады. Аєуыз¬а бай бµл препаратты
мал шаруашылы¬ында єолдану нЎтижесiнде жылына єосымша тЇрде 1
миллион тонна¬а дейiн ет алу¬а болады. Микроа¬залар кЈмегiнде єажеттi
аминєышєылдар шы¬ару да аса ма¦ызды. јорек єµрамында мµндай
элементтердi¦ жетiспеушiлiгiнен а¬заларды¦ Јсуi баяулайды. Жануар
ларды¦ дЎстЇрлi єорегiнi¦ єµрамында єажеттi аминєышєылдар кем
болады. Микробио логиялыє жолмен алын¬ан лизин аминєыш єылыны¦
1 тоннасы єосылса, онда¬ан тонна жануарлар єорегiн Їнемдеп єалу¬а
болады. Адам Їшiн єажеттi Јнiмдердi тiрi жасушалардан яки оларды¦
кЈмегiмен алу технологиясы биотехнология деп аталады.
Биотехнология жедел дамып келе жатєан ¬ылымдар єатарына енедi.
Кейiнгi 30 жыл iшiнде бiрнеше тЇрлi бактериялар мен са¦ырау єµлаєтарды
пайдалану¬а негiзделген бЇтiндей жа¦а Јндiрiс орындары пайда болды.
Микроа¬залар металлургия саласында да «єызмет» кЈрсетедi. Рудалардан
металдарды бЈлiп алуда єолданылатын Ўдеттегi технологиялар єµрамы
жа¬ынан кЇрделi яки єалдыє рудаларды ке¦ пайдалану¬а мЇмкiндiк
146
СЕЛЕКЦИЯ НЕГIЗДЕРI
VI Б¤ЛIМ
бермейдi, оларды єайта Ј¦деу нЎтижесiнде Јте кЈп Јндiрiс єалдыєтары
пайда болады, атмосфера¬а зиянды газдар бЈлiнiп шы¬ады. Металдар
биотехнологиясы бактерияларды¦ минералдарды оксидтеу жЎне метал
дарды ерiткiш єоспалар¬а айналдыру єасиетiне негiзделген.
ўалымдар бактерия жасушасына белгiлi гендердi, соны¦ iшiнде адам
генiн де енгiзу Ўдiстерiн ойлап тапты. Бµл Ўдiстер ген инженериясы деп
аталады. Бактерия жасушасы Јзiне жат (бЈтен) ген негiзiнде кЈп мЈл
шерде аєуыздарды синтездейдi. јазiргi кЇнде бµл жолмен вирус тарды¦
кЈбеюiн тоєтататын интерферон аєуызы, єанда глюкозаны¦ мЈлшерiн
баєылайтын инсулин аєуызы алынып отыр.
Елiмiзде микробиологияны¦ дамуы Їшiн єолайлы жа¬дай жаса¬ан
дыєтан бiрнеше Јндiрiс салаларын: азыєтЇлiк, консервi, сЇт Јнiмдерiн
єайта Ј¦деп шы¬ару, антибиотиктер мен дЎрумендер шы¬ару Јндiрiсi
одан Ўрi Јркендеуде. ўалымдарымыз А.М. Мµзаффаров, М.И. Мавлони,
С. Асєарова, А. Халмурадов жЎне басєалар микробиология ¬ылымы
ны¦ дамуына Їлкен Їлес єосты. А. Мµзаффаров жЎне оны¦ шЎкiрттерi
хлорелла балдырын шаруа малдарыны¦ Јнiмдiлiгiн арттыруда жЎне
бiрнеше балдырлардан ластан¬ан су бассейндерiн тазалауда ке¦ кЈлемде
пайдалануды енгiздi.
§ 63. ¤збекстан ¬алымдарыны¦ селекция
саласында¬ы жетiстiктерi
Елiмiз тЎуелсiздiкке єол жеткiзген со¦ астыє, жемiсжидек, єоза
селек циясына жЎне мал шаруашылы¬ы селекциясына ерекше назар
аударылды. ¤збекстандыє селекционер ¬алымдар тарапынан бидай
егiндерiнi¦ зиянкестерге шыдамды, суды аз талап ететiн сµрыптары
жасалды. Олар, Ўсiресе, мемлекетiмiз жа¬дайына сЎйкес келетiн, мол
Јнiмдi «Улу¬бек600», «Санзор» сµрыптары — ерекше назар аудару¬а
тµрарлыє сµрыптар.
¤збекстан єоза селекциясында Ўлем кЈлемiнде салмаєты орын-
дарды¦ бiрiн иелейдi. Сондыєтан да мемлекетiмiзде єоза сµрыптарын
жасау¬а мЎн берiлуде. јоза селекциясын жасауда академик Ж.А. Мµсаев
пен оны¦ шЎкiрттерiнi¦ єызметтерi Їлкен. ўалымдар єозаны¦ Јнiмдi,
1.
2.
Микроа¬залар селекциясыны¦ халыє шаруашылы¬ы Їшiн єан дай
ма¦ызы бар?
Биотехнология єандай ¬ылым? ТЇрлi микроа¬заларды пайдаланып
шы¬арылатын жа¦а Јнiмдердi атап кЈрсет.
147
СЕЛЕКЦИЯ НЕГIЗДЕРI
VI Б¤ЛIМ
вилтке шыдамды кЈптеген сµрыптарын жаса¬ан. Бµлар¬а академик Са
дыє Мирахмедов жаса¬ан вилтке шыдамды «Ташкент1», «Ташкент2»,
«Ташкент3» сµрыптары, академиктер Набижон Назиров жЎне Остон
Жалиловтар тапєан мол Јнiмдi «AН402», «Самарєанд3», «Юлдуз» си
яєты сµрыптарды єосу¬а болады.
Мемлекетiмiзде жЇзiм селекциясы да ке¦ дамы¬ан. ¤збекстанда
250ден астам жЇзiм сµрыптары бар. Халыє селекционерi, жЇзiм Јсiру
саласында Їлкен жетiстiктерге жеткен Ризамат ата Мµсамµ хамедов пен
оны¦ шЎкiрттерi жЇзiмнi¦ бiрнеше тЇрлi сµрыптарын тапєан. Бµлардан
«Ризамат», «Гултиш», «Сохиби», «Хилоли» сияєты сµрыптар назар
аударарлыє.
¤збекстанда ба¬баншылыє — ауыл шаруашылы¬ыны¦ негiзгi сала сы
саналады. Халыє селекциясы негiзiнде алманы¦ ає алма, єызыл алма,
Наманган алмасы, тар¬ыл алма сµрыптары, шабда лыны¦ «Ватан», «Лала»,
«ўнжiр сабдалы», «Зарафшан», «Фарход», «Зар¬алдає» сµрыптары, сон
дайає Јрiк, бадам, жবає, анарларды¦ сан алуан тЇрлерi бар.
Мемлекетiмiздi¦ ¬алымдары атабабаларымыздан мµра болып єал¬ан
баєша Јсiмдiктерi мен жемiстi а¬аштарды¦ тЇрлерiн кЈп жылдардан
берi жа¦алап байытуда. Атаєты ¬алым, академик Махмµд Мирзаев
жЎне оны¦ шЎкiрттерi жемiс пен кЈкЈнiс Јнiмдерiнi¦ 200ге жуыє
тЇрлерiн тапты. Солардан 100ге жуы¬ы єазiргi кЇнде мемлекетiмiздi¦
тЇрлi жерлерiнде егiлiп, мол Јнiм алынып жатыр. Сы жылдары
мемлекетiмiзде картопты¦ «Нимранг» — сопає єыз¬ылт ортапiсер сµрпы,
«Обидов» атты кешпiсер, сопаєша єызыл, мол Јнiмдi сµрыптарыны¦
табылуы кЈ¦iл аудару¬а лайыєты болды. Профессор Д. Абдукаримов
тапєан «Самарєанд» сµрпынан бiр жылда 2 рет Јнiм алу мЇмкiн.
Мал шаруашылы¬ы селекциясы саласында да мемлекетiмiз кЈптеген
табыстар¬а єол жеткiздi. Сондай-ає ¤збекстан мал шаруашылы¬ы инсти-
тутында М. М. Бушуев тапєан iрi єара тµєымы 1949 жылдан кЈбейтiле
бастады. Бµл тµєым жергiлiктi жа¬дай¬а жаєсы бейiмделген, респуб
ликамызды¦ аумаєтарына ке¦ тара¬ан. ¤збекстанда жасал¬ан жылєы
тµєымдарыны¦ бiрi тЈрткЇл дЇниеге ата¬ы жайыл¬ан єарабайыр болып
саналады. Бµлар барлыє жа¬дайда Јмiр сЇре алатын жЇйрiк ат тµєымы
болып табылады.
1.
2.
3.
¤збекстанны¦ селекционер ¬алымдарын бiлесi¦ бе?
¤збекстан халыє селекционерi Ризамат ата туралы не бiлесi¦?
јоза селекциясы туралы не бiлесi¦?
148
СЕЛЕКЦИЯ НЕГIЗДЕРI
VI Б¤ЛIМ
Экскурсияны¦ маєсаты. ¤сiмдiктердi¦ жа¦а мол Јнiмдi сµрып тарын
зерттеу, маєсатєа сай келетiндерiнен гербарийлер дайындау, жа¦а сµрып
тар жасаумен таныстыру.
Экскурсия µйымдастырылатын орындар. Селекциялыє тЎжiрибе
станциясына, селекция институтына, жемiстi Јсiмдiктер кЈшеттерi
Јсiрiлетiн жерлерде, бидай, маєта, кЇрiш сµрыптарын зерттеу Їшiн
фермерлiк шаруашылыєтар¬а µйымдас тырылады. Адам жаса¬ан Јсiмдiк
сµрыптарына биологиялыє бiлiмдердi¦ єолданылуы, адам игерiп жатєан
таби¬ат таныстырылады. јалалыє мектептерде селекция институтына
жЎне жылужайлар¬а, ауыл мектептерiнде мЇмкiндiк дЎрежесiне єарай
фермерлiк шаруашылыєтар¬а экскурсия µйымдастыру мЇмкiн.
Экскурсия Јткiзу. ¤сiмдiктi¦ жа¦а сµрыптарын зерттеу маєсатымен
µйым дастырылатын экскурсия тЈмендегi жоспар негiзiнде Јткiзiледi:
1. јысєаша кiрiспе.
2. ¤сiмдiктердi¦ сµрыптарыны¦ сан алуанды¬ы туралы µ¬ым:
а) мектеп тЈ¦iрегiндегi мЎдени Јсiмдiктер мысалында;
б) фермер шаруашылыєтарында егiлетiн сµрыптарды¦ мысалында.
3. Экскурсия µйымдастырылатын орындарда¬ы сµрыптарды¦
Јнiмдiлiгiн зерттеу.
4. Жа¦а сµрыптарды¦ биологиясы жЎне Јсiрiлуi туралы сµхбат µй
ымдастыру.
5. Жа¦а сµрыптарды¦ жарыє пен ыл¬ал¬а талабын зерттеу.
6. Жергiлiктi сµрыптарды Јсiретiн орындарда кЈбiрек кездесетiн жа
байы шЈптер, оларды¦ кЈптЇрлiлiгi.
7. Экскурсия материалдарын єорыту.
Экскурсияда шешiлетiн келелi мЎселелер. јазiргi заман¬ы селекция
— кешендi ¬ылым, ¬ылымаралыє байланыстар негiзiнде биология ¬ылы
мыны¦ Ўр тЇрлi салаларыны¦ теориялыє жЎне iс жЇзiндiк жетiстiктерiн
ауыл шаруашылы¬ында єолдану.
°йге тапсырма. Оєушылар Јздерiнi¦ баєылауларын есеп беру, гер
барий, жинаєтал¬ан нысандар коллекциясы, фотосуреттер тЇрiнде
ресмилендiредi.
§ 64. Экскурсия. ¤сiмдiктердi¦ жа¦а
сµрыптарымен таныстыру
МАЗМёНЫ:
Ал¬ы сЈз . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
I. Б¤ЛIМ Органикалыє Ўлемнi¦ сан алуанды¬ы . . . . . . . . . . . . . . 5
I тарау. Tiрi жЎне Јлi таби¬атты¦ µєсасты¬ы жЎне айырмашылы¬ы . . 5
§ 1. Тiрi а¬заларды¦ Јзiне тЎн ерекшелiктерi . . . . . . . . . . . . . . 5
§ 2. Тiршiлiктi¦ єµрылыс дЎрежелерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
II тарау. А¬заларды¦ сан алуанды¬ы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
§ 3. Тiршiлiктi¦ жасушасыз пiшiндерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
§ 4. Тiршiлiктi¦ жасушалы пiшiндерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
§ 5. ¤сiмдiктер дЇниесi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
§ 6. Са¦ырауєµлаєтар дЇниесi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
§ 7. Жануарлар дЇниесi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
§ 8. 1зертханалыє жµмыс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
II. Б¤ЛIМ Жасуша туралы iлiм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
III тарау. Цитология — жасуша туралы ¬ылым . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
§ 9. Жасушаны¦ зерттелу тарихы мен жасуша теориясы . . . . . 33
§ 10. Жасушаны¦ зерттелу Ўдiстерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
IV тарау. Жасушаны¦ єµрылысы мен єызметi . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
§ 11. Прокариот жасуша . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
§ 12. Эукариот жасушасы. Цитоплазма. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
§ 13. Эндоплазмалыє тор, рибосома, Гольджи жиынты¬ы,
лизосома, митохондрия, жасуша орталы¬ы. . . . . . . . . . . . . 42
§ 14. Ядро . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
§ 15. ¤сiмдiк жасушасыны¦ Јзiне тЎн єµрылысы . . . . . . . . . . 49
§ 16. Жасушалар эволюциясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
§ 17. 2зертханалыє жµмыс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
§ 18. 3зертханалыє жµмыс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
III. Б¤ЛIМ Тiршiлiк єµбылыстарыны¦ химиялыє негiздерi . . . . . . 53
V тарау. Тiрi а¬заларды¦ химиялыє єµрылысы . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
§ 19. Жасушаны¦ элементарлыє єµрамы . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
§ 20. Жасуша єµрамына енетiн су мен бейорганикалыє заттар 55
VI тарау. Жасуша єµрамына енетiн органикалыє єоспалар . . . . . . . . 57
§ 21. Биомолекулалар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
§ 22. Аєуыздар. Аминєышєылдар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
§ 23 Аєуыздарды¦ єасиеттерi. јарапайым жЎне кЇрделi
аєуыздар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
§ 24. КЈмiрсулар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
§ 25. Липидтер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 26. Нуклеин єышєылдары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
VII тарау. Жасушада¬ы зат пен энергия алмасуы. . . . . . . . . . . . . . . . 66
§ 27. Зат алмасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
§ 28 Пластикалыє алмасу. Аєуыздар биосинтезi.
Генетикалыє код. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
§ 29. Энергия алмасуы. АТФ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
§ 30. Энергия алмасуыны¦ басєыштары. . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
§ 31. Фотосинтез. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
§ 32. Хемосинтез. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
§ 33. 4зертханалыє жµмыс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
§ 34. 5зертханалыє жµмыс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
IV. Б¤ЛIМ А¬заларды¦ кЈбеюi жЎне дербес дамуы . . . . . . . . . . . . 77
VIII тарау. Жасуша циклы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
§ 35. Митоз. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
IX тарау. А¬заларды¦ кЈбеюi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
§ 36. КЈбею тЇрлерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
§ 37. Жыныстыє кЈбею. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
§ 38. Мейоз. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
§ 39. ёрыєтану . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
X тарау. А¬заларды¦ дербес дамуы — онтогенез . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
§ 40. Эмбриондыє даму кезе¦i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
§ 41. Постэмбриондыє даму . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
§ 42. Дамуды¦ жалпы за¦дылыєтары. Биогенетикалыє за¦ . . . 101
V. Б¤ЛIМ Генетика негiздерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
XI тарау. Генетиканы¦ негiзгi µ¬ымдары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
§ 43. Тµєым єуалаушылыє жЎне Јзгергiштiк . . . . . . . . . . . . . . 103
§ 44. Тµєым єуалаушылыєты зерттеудi¦ гибридтiк Ўдiсi . . . . . 104
§ 45. Мендель за¦дары. Мендельдi¦ бiрiншi за¦ы. . . . . . . . . . . 105
§ 46. Мендельдi¦ екiншi за¦ы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
§ 47. Тµєым єуалаушылыєты¦ цитологиялыє негiздерi . . . . . . 109
§ 48. Дигибридтi будандастыру. Мендельдi¦ Їшiншi за¦ы . . . . 111
§ 49. Аналитикалыє будандастыру . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
§ 50. 6зертханалыє жµмыс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
§ 51. Гендердi¦ бiрiккен кЇйде тµєым єуалауы . . . . . . . . . . . . . 116
§ 52 Жыныстыє генетика . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
§ 53. Гендердi¦ Јзара Ўсерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
§ 54. 7—8зертханалыє жµмыс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
XII тарау. ¤згергiштiк за¦дары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
§ 55. Жыныстыє (генотиптiк) Јзгергiштiк . . . . . . . . . . . . . . . . 129
§ 56. Фенотиптiк Јзгергiштiк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
§ 57. 9зертханалыє жµмыс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
XIII тарау. Адам генетикасы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
§ 58. Адам генетикасын зерттеу Ўдiстерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
§ 59. Адамда¬ы нЎсiлдiк аурулар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
VI. Б¤ЛIМ Селекция негiздерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
XIV тарау. ¤сiмдiктердi¦, жануарларды¦ жЎне микроа¬заларды¦
селекциясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 60. МЎдени Јсiмдiктердi¦ шы¬у тегi жЎне
кЈп тЇрлiлiк орталыєтары. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
§ 61. Жануарлар жЎне Јсiмдiктер селекциясы негiздерi. . . . . . . 142
§ 62. Микроа¬залар селекциясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
§ 63. ¤збекстан ¬алымдарыны¦ селекция саласында¬ы
жетiстiктерi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
§ 64. Экскурсия. ¤сiмдiктердi¦ жа¦а сµрыптарымен
таныстыру. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Abdukarim ZIKIRYAYEV , Anvar TO‘XTAYEV ,
Ibroxim AZIMOV, Nikolay SONIN
BIOLOGIYA
Sitologiya va genetika asoslari
Umumiy o
‘
rta ta’lim maktablarining 9 sinfi uchun darslik
(Qozoq tilida)
Toshkent – “Yangiyo‘l poligraf ser vis” – 2014
Nashriyot litsenziyasi AI №185. 10.05.2011.
Басу¬а рµєсат етiлдi 12.06.2014. Пiшiмi 70x90
1
/
16
Кеглi 11. “ТаймсKaz” гарнитурасы. Офсеттiк Ўдiспен басылды.
Шартты б.т. 10,5. Есептiк баспа т. 9.5. Таралымы 5 592 дана.
Тапсырыс №
Оєулыєты¦ тЇпнµсєамакетi «Mitti Yulduz» ЖШСда дайындалды.
Ташкент129, Науаи кЈшесi, 30.
Аудар¬ан
Редактор
Корректор
Суретшi
Техникалыє редакторы
Компьютерде беттеген
А.Ташметов
А.Рахманов
ў. Эсанбекова
Л. Дабижа
У. Ким
Х. Ходжаева
«YAnGIYo‘l PolIGrAF SerVIS» ЖШС баспаханасында басылды.
Янгиюл єаласы. Самарєант кЈшесi, 44.
Пайдалану¬а берiлген оєулыєты¦
жа¬дайын кЈрсететiн кесте
Пайдалану¬а берiлген оєулыє оєу жылы аяєтал¬анда єайтарып тапсырылады.
Жо¬арыда¬ы кестенi сынып жетекшiсi тЈмендегi ба¬алау
Јлшемдерi негiзiнде толтырады:
Жа¦а Оєулыєты¦ ал¬аш рет пайдалану¬а берiлгендегi
жа¬дайы
Жаєсы Мµєаба бЇтiн, оєулыєты¦ негiзгi бЈлiгiнен ажырал
ма¬ан. Барлыє параєтары бар, жыртылма¬ан, беттерi
шимайланба¬ан.
Орташа Мµєаба жаншыл¬ан, аздап сызыл¬ан, шеттерi
мЇжiлген, оєулыєты¦ негiзгi бЈлiгiнен ажыра¬ан
жерлерi бар.
Пайдаланушы жа¬ынан єана¬аттанарлыє жЈнделген.
Жµлын¬ан, кейбiр беттерi шимайлан¬ан.
Нашар Мµєаба был¬ан¬ан, жыртыл¬ан, негiзгi бЈлiгiнен
ажыра¬ан немесе мЇлдем жоє, нашар жЈнделген.
Беттерi жыртыл¬ан, параєтары жетiспейдi, Ўбден
шимайлан¬ан. Оєулыє єалпына келтiруге жарамайды.
Ð/í
Оєушыны¦
аты,
фамилиясы
Оєу
жылы
Оєулыє-
ты¦ пайдала-
ну¬а берiлген-
дегi жа¬дайы
Сынып
жетекшiсiнi¦
єолы
Оєулыє-
ты
тапсыр¬ан-
да¬ы
жа¬дайы
Сынып
жетек-
шiсiнi¦
єолы
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Достарыңызбен бөлісу: |