2025 жылға дейінгі Ұлттық жоспары туралы 1-бөлім Кіріспе

Қазақстан Республикасы

Үкіметінің

2019 жылғы ____маусымдағы

№ ____қаулысымен

бекітілген

Ерекше қажеттіліктері бар адамдарды әлеуметтік қорғау шараларының тиімді жүйесін құру мемлекеттің әлеуметтік саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі Ұлттық жоспарының (бұдан әрі – Ұлттық жоспар) негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының алған міндеттемелерін Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияны ратификациялауына байланысты инклюзивті қоғамды Қазақстанның 2030 жылға дейінгі әлеуметтік дамытуы аясында халықтың барлық осал топтары үшін арнайы қолайлы ортаны құру арқылы жүзеге асыру болып табылады.

Мүгедектердің құқықтары туралы Конвенция нормаларының ережелерін имплементациялауға жағдай жасауға бағытталған Қазақстан Республикасында мүгедектердің құқықтарын қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2012–2018 жылдарға арналған іс – шаралар үш кезеңді жоспарын (бұдан әрі-Іс-шаралар жоспары) іске асыру аяқталды.

Негізгі басымдықтарды және елдің қоғамдық-экономикалық өміріне мүгедектігі бар адамдардың өзін-өзі іске асыруы және толыққанды интеграциялануы үшін жағдай жасауда кешенді интеграцияланған тәсілді айқындау үшін осы Ұлттық жоспар әзірленді.

Замануи жаһандық парадигма денсаулықтың шектеулі мүмкіндіктері дәстүрлі түсінуден өмір сүру сапасы әмбебап құқықтарын және жеке ұқсастығының қиын ауыстыру көзделген.

Ұлттық жоспар мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау жүйесінің әлемдік даму үрдістерін ескере отырып, халықаралық стандарттарды имплементациялауға бағытталған.

Ұлттық жоспар мүдделі мемлекеттік органдармен, жергілікті атқарушы органдармен және мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерімен кеңінен талқыланды. Жергілікті атқарушы органдардың, жұмыс берушілердің, бизнес-қоғамдастықтың және халықаралық сарапшылардың ұсыныстары ескерілді.

Ұлттық жоспарда көзделген мақсаты мен міндеттемелер осы Ұлттық жоспарға қосымшасына сәйкес Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау және өмір сүру сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі Ұлттық жоспарын жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес жүеге асыралатын болады.

Ерекше қажеттіліктері бар адамдардың үлес салмағы салыстырмалы түрде тұрақты және соңғы 3 жыл ішінде барлық халық арасында–3,7% құрайды.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, адам денсаулығы денсаулық сақтау жүйесіне небәрі 10%–ға және 50%-ға адамның қоршаған ортасының, таңдау құқығының, өмір сапасының және денсаулықты нығайту мүмкіндіктерінің қол жетімділігінің әсерімен қалыптасатын өмір салтынан тәуелді. Профилактика мүгедектіктің негізгі себебі болып табылатын инфекциялық емес аурулармен күресу үшін құны бойынша ең тиімді ұзақ мерзімді стратегияны ұсынады.

Елдің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін халықтың денсаулығын нығайту Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасының мақсаты болып табылады.

Аурулардың алдын алуға және оларды басқаруға интеграцияланған көзқарас негізінде қоғамның денсаулығын сақтау жөніндегі жаңа саясат енгізілуде, сондай-ақ тиімділікке, қаржылық тұрақтылыққа және әлеуметтік-экономикалық өсуді қолдауға бағдарланған ұлттық денсаулық сақтау жүйесін жаңғырту жүргізілуде, бұл өз кезегінде мүгедектік көрсеткіштерінде де көрініс табады.

Азаматтардың денсаулығын сақтау және мүгедектіктің профилактикасы бойынша шаралардың бірі скринингтік бағдарламаларды енгізу және жетілдіру болды. Көптеген елдерде скринингтік технологиялар аурушаңдық пен өлім-жітімді төмендету мақсатында аурулар мен аурулар қауіп-қатерінің факторларын анықтауға бағытталған денсаулық сақтаудың негізгі элементтері болып табылады.

Республикада 2008 жылдан бастап ерте анықтау үшін нысаналы топ қан айналымы жүйесінің аурулары; ісікалды жай-күй және сүт безі обыры; ісікалды процестер және жатыр мойны обыры болып табылады.

Скринингтерді іске асыру кезінде (2008 жылдан бастап 2017 жылға дейін) Қазақстанда ересек тұрғындарға 60 млн.астам скринингтік тексеру жүргізілді. 2,5 млн.астам ауру жағдайы анықталды (жүргізілген скринингтік зерттеулердің жалпы санынан 4,2%), оның ішінде 1,5 млн қан айналымы жүйесі ауруларының, 245,8 мың жатыр мойны обырының, 607,8 мың сүт безі обырының, 62,2 мың қант диабетінің, 33,4 мың глаукоманың және 11,5 мың колоректалды обырдың жағдайы анықталды.

Туғанға дейінгі диагностиканы жетілдіру, балалардағы туа біткен және тұқым қуалайтын аурулардың алдын алу, балалар аурушаңдығы мен мүгедектігін төмендету мақсатында Қазақстан Республикасында жаңа туған нәрестелер мен ерте жастағы балалардың пренаталдық, неонаталдық және аудиологиялық скринингі, ерте жастағы балалардың психофизикалық дамуы скринингі, шала туған нәрестелердің офтальмологиялық скринингі жүргізіледі.

Кәсіби аурулардың алдын алу және өндірістік жарақаттануды төмендету бойынша шаралар қабылдануда.

Ерекше қажеттіліктері бар адамдардың ерекше қажеттіліктерін ескере отырып, медициналық ұйымдарды жабдықтармен және қосалқы құралдармен жарақтандыру жүргізіледі.

Алғашқы буын деңгейінде алдын алу бағытын күшейту мақсатында келесі іс-шаралар өткізілді:

1) мамандандырылған қызметтерді бастапқы буынмен ықпалдастыру шеңберінде емханаларда қосымша туберкулезге қарсы, онкологиялық, маммологиялық кабинеттер ашылды, психикалық денсаулық кабинеттері ашылды;

2) әлеуметтік қызметкерлер институты құрылды (2014 жылы – 10 мың халыққа 1,2, 2017 жылы – 10 мың халыққа 7,4;

3) жалпы практика дәрігерлерінің саны 2014 жылы 3 101 адамнан 2017 жылы 5 382-ге дейін, яғни 70%-тен астам;

4) 2014 жылдан бастап кешенді жан басына шаққандағы норматив енгізілді, ол 2017 жылы 683 теңгені құрады және 2014 жылмен салыстырғанда 29,3% - ға өсті. Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін (бұдан әрі-ТМККК) қаржыландырудың жалпы көлемінде бастапқы медициналық – санитариялық көмекті қаржыландыру 2014 жылғы 33% - дан 2017 жылы 37% - ға дейін ұлғайды. 1 тұрғынға шаққанда тарифтің ұлғаюымен өңірлер арасында БМСК қаржыландыру деңгейі теңестірілді (169-дан 683 теңгеге дейін).

Жыл сайын 200 мыңнан астам мүгедектігі бар адамдар техникалық құралдармен және оңалту қызметтерімен (ОТҚ) қамтамасыз етіледі. ОТҚ қамтамасыз ету үлесі 2018 жылы мұқтаждардың жалпы санынан 57,8% құрады (2013 ж-88%, 2015 ж.-67%, 2016 ж.–67%, 2017 ж.–67,7%).

Соңғы 3 жылдағы ОТҚ тізбесі мүгедектігі бар адамдардың қажеттіліктерін ескере отырып, қазіргі заманғы сурдотехникалық және тифлотехникалық құралдарды қоса алғанда, атаулардың 32-ден 55-ке дейін (1,7 есе) кеңейтілді.

Шалғай ауылдарда тұратын мүгедектігі бар адамдарға (протездік-ортопедиялық бұйымдардан басқа) ОТҚ үйіне жеткізу жүзеге асырылады. Үйге барлығы 14 мыңнан астам адам жеткізілді.

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1088 бұйрығымен бекітілген техникалық көмекші (орнын толтырушы) құралдар мен арнайы жүріп-тұру құралдарын беру қағидаларына сәйкес мүгедектігі бар және мекемелерде жазасын өтеп жүрген және қамауда отырған адамдарға да техникалық құралдар мен арнайы жүріп-тұру құралдары беріледі.

2015 жылдан бастап кохлеарлық импланттарға (КИ) сөйлеу процессорларын ауыстыру және баптау жүргізілуде, бұл қызметті 2016-2018 жылдар аралығында 613 адам алды, КИ жүйесі орнатылған 1 233 пациенттің ішінде-575-і бала.

КИ бар балаларды әлеуметтендірудің негізгі нәтижесі 153 баланы мектептерде жалпы білім беру процесіне енгізу, 171 баланы арнайы білім беру ұйымдарына жіберу және 34 баланы үйде оқыту болды.

Бұдан басқа, кохлеарлы импланттары бар балаларды ерте кезеңде тиімді оңалтуды дамыту қамтамасыз етілді. 2014 жылдан бастап 2018 жылға дейінгі кезеңде есту-сөйлеу адаптациясы еліміздің әр өңірінен күндізгі және тәулік бойы бақылау жағдайында 990 бала өтті, бұл ретте егер бұрын оңалту жылына 15 күн өтсе, 2018 жылдан бастап оңалту жылына 40 күн, яғни тоқсан сайын 10 күн аралығында жүзеге асырылады.

2017 жылдан бастап есту қабілеті бұзылған адамдарға ымдау тілі маманының қызмет көрсету уақыты 2 есеге (30 сағаттан 60 сағатқа дейін) өсті.

Стандарттар жетілдірілді және өндірістің жаңа технологиялары, протездік-ортопедиялық құралдар мен қызметтердің жаңа модельдері енгізілді:

а) есту аппараттарына арналған силиконнан жеке құлақ жапсырмаларын өндіру;

б) протездер, ортопедия өндірісінде 3-D модельдеуді қолдану өндірісте іске қосылған;

в) технологиялық процестер әзірленіп, өндіріске енгізілді.

Протездік-ортопедиялық бұйымдардың 90-ға жуық атауы дайындалады. Протездік-ортопедиялық бұйымдарды өндіру мүгедектерді оңалту саласындағы 17 мемлекеттік техникалық стандарттарға сәйкес жүзеге асырылады.

2015 жылы «Республикалық протездік-ортопедиялық орталық» АҚ және травматология және ортопедия ҒЗИ бірлесе отырып, бірнеше күннен кейін мүгедектігі бар адамдарды протездеу бойынша пилот өткізілді.Пилоттық жоба ампутация операциясы жүргізілген сәттен бастап протездеу кезеңі 76-дан 44 күнге дейін қысқаратынын көрсетті.

2018 жылы протездік-ортопедиялық бұйымдар мен ілеспе оңалту қызметтерін, оның ішінде протезде өздігінен жүріп-тұру дағдыларын үйрету бойынша 24 700 мүгедек алды.

2018 жылы көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыру мақсатында автоматтандырылған режимде "мүгедектікті, еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесін белгілеу және әлеуметтік қорғау шараларына қажеттілікті айқындау"мемлекеттік қызметін көрсету бойынша пилоттық жоба сынақтан өткізілді.
2.3.Әлеуметтік маңызы бар объектілердің қолжетімділігін қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 17 қаңтардағы «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында мүмкіндіктері шектеулі адамдар үшін кедергісіз орта құру бойынша шаралар қабылданды.

Конвенция нормаларын іске асыру мақсатында Әлеуметтік және көлік инфрақұрылымының қолжетімділігін қамтамасыз ету, әлеуметтік саладағы қызметтерді жетілдіру (денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қорғау) бөлігінде заңнамалық түзетулер қабылданды.

Бүгінгі таңда көзі нашар адамдарға арналған мемлекеттік органдардың ресми интернет-ресурстарының нұсқалары бар.

Жергілікті билік органдарының қызметін реттеу және жауапкершілігін арттыру мақсатында мүгедектігі бар адамдардың мұқтаждарына бейімделуге жататын нақты ғимараттар мен объектілердің тізбесі бар мүмкіндіктері шектеулі адамдар үшін кедергісіз орта құру жөніндегі өңірлік жоспарлар бекітіледі.

Министрлік «Қолжетімді орта» «Интерактивті қатынау картасы» порталын әзірледі.

Бұл портал онлайн-режимде елдің паспортталған және бейімделген объектілері бойынша ақпарат енгізуге, объектінің бейімделу дәрежесін көруге, көрсетілген ақпараттың дәлдігін тексеруге мүмкіндік береді. Барлық тіркелген пайдаланушыларға әр нысанның жүргізілетін бейімделу сапасын бағалау және фотосуреттері қоса берілген түсініктемелерді орналастыру мүмкіндігі берілген.

2018 жылдың қорытындысы бойынша мүгедектігі бар тұлғаларға өмірлік маңызды қызметтерді ұсынатын 32,6 мың әлеуметтік маңызы бар объектілер анықталды, олардың 99%-дан астамы төлқұжаттандырылды. (32,3 мың). Бұл ретте паспортталған 31,4 мың объект бейімделді, нәтижесінде мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін қолжетімділікпен қамтамасыз етілген объектілердің үлесі 97,3% - ға жетті.

2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша көлік инфрақұрылымында 407 нысан жұмыс істейді, оның ішінде 204 нысан немесе 50% мүгедектігі бар адамдар үшін бейімделген. Бұл ретте көрсеткіштер орташа республикалық көрсеткіштен төмен 7 өңірде (Ақмола, Атырау, Қостанай, Маңғыстау, Түркістан облыстары және Шымкент қ.) байқалады, онда бейімделу үлесі 14,3% - дан 47,5% - ға дейін ауытқиды.

2014 жылғы 1 қаңтардан бастап поездар мен вокзалдарда жолаушыларға қызмет көрсетудің ұлттық стандарттары қолданысқа енгізілді.

Бүгінгі таңда еліміз бойынша 247 теміржол вокзалы жұмыс істейді, олардың 91 вокзалы немесе тек 37% - ы ұлттық стандарт талаптарына сәйкес келтірілген:

- 91 вокзал мүгедектерге арналған билет кассалары қайта жабдықталды;

- 210 вокзалда жету қиын жерлерде пандустар салынған;

- 34 вокзалда арнайы дәретханалар жабдықталған;

- нашар көретіндерге ыңғайлы болу үшін 38 вокзалда баспалдақтардың жоғарғы және төменгі сатылары сары түске боялған;

- 58 вокзалда күту залдарында пиктограммалармен белгіленген мүгедектер үшін орын бөлінген.

«Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының нормалары шаруашылық жүргізуші субъектілерді ұлттық стандарттарды сақтауға міндеттейді және мүгедектігі бар жолаушыларды тасымалдау кезінде артықшылықтарды білдіреді.

2014-2018 жылдар кезеңінде мүгедектерге қызмет көрсетуге бағдарланған ұйымдар орналасқан жерлерде 17270 бірлік жол белгілері мен көрсеткіштер орнатылды, 465 жаяу жүргіншілер өтпесі дыбыс құрылғыларымен жабдықталды,15 «Инватакси» қызметі құрылды, оларда 35 мың адамды қамтитын 280 мамандандырылған көлік бар.

Республика бойынша 36 автовокзал бар, оның ішінде 27 бірлік немесе 75% ҚР Ұлттық стандартына сәйкес келеді.

Республика бойынша автостанция саны 105 бірлікті құрайды, оның 63,8%-ы (67 бірлік) ҚР ұлттық стандартының талаптарына сәйкес келтірілген.

Республика бойынша 18 әуежай жұмыс істейді, олар мүгедектігі бар адамдардың мұқтажы үшін толық бейімделген.

Әуежайларда жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру ережесінде 2016 жылдан бастап автотұрақтарға, тұрақтарға, аялдамаларға, вокзал маңындағы алаңдағы кездесу орындарына, тұрмыстық қызметтер мен сервистік қызмет көрсетуге қойылатын талаптар қойылатын PRM (Persons with Reduced Mobility) қызмет көрсету сапасының халықаралық стандартының болуы бойынша талаптар көзделген.

6 әуежайда (Алматы, Астана, Ақтау, Ақтөбе, Қарағанды, Көкшетау) медициналық қызметкерді шақыру батырмасымен жабдықталған арнайы лифтілер, эскалаторлар, үй-жайлар, мемлекеттік және орыс тілдеріндегі ақпараттық көрсеткіштер, жарық таблосы мен маңдайшалар, дәретхана бөлмелері бар.

9 әуежайда (Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Қарағанды, Көкшетау, Шымкент, Өскемен, Жезқазған) кіру және шығу жолдарында пандустар орнатылды, мүгедектер арбаларын ұсыну қарастырылған, дәретхана бөлмелерінде арнайы тұтқалар орнатылған.

Қол жетімділікті қамтамасыз ету ісінде мемлекет қол жеткізген прогресті БҰҰ-ның мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын сақтау мәселесі бойынша арнайы баяндамашысы Каталина Девандес-Агиляр атап өтті.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым саласын дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында 2020 жылға дейін мектептердің 70% (5 мыңнан астам мектеп) инклюзивті білім беруді дамыту үшін арнайы жағдайлармен қамтамасыз ету көзделген.

Педагогтар мен ата-аналарға ғылыми-әдістемелік, ұйымдастырушылық - консультациялық көмек көрсету үшін әрбір өңірде инклюзивті білім берудің ресурстық орталықтары құрылды, жыл сайын инклюзивті білім беру бойынша педагогтар үшін 20-ға жуық әдістемелік ұсынымдар әзірленеді, арнайы жабдықтармен (логотренажерлер, есту қабілеті бұзылған балаларға арналған FM-жүйелер, тифлопринтерлер және т.б.) жарақтандыру жүргізіледі.

«Дефектология» мамандығы бойынша кадрлар даярлау еліміздің

Білім беру жүйесінде барлық педагогикалық мамандықтардың типтік оқу жоспарларының міндетті компоненттерінде ымдау тілін меңгерген педагогтарды дайындау мақсатында 2 кредит көлемінде «инклюзивті білім беру» пәні қарастырылған, оның аясында студенттердің дактильді (қимыл-қозғалыс) тілін оқыту курсын енгізу жоспарлануда.

Ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушыларды даярлау үшін арнайы мектеп жағдайында да, сондай-ақ инклюзивті білім беруді іске асыратын жалпы білім беретін мектепте де қолданылуы мүмкін белгіленген үлгідегі куәлік алатын ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушыларды кәсіптік-еңбекпен даярлау бойынша оқу бағдарламаларына талаптар әзірленді.

Жыл сайын арнайы педагогтарды даярлауға мемлекеттік тапсырыс өсуде (2015 жылы - 245 грант, 2016 жылы - 265 орын, 2017 жылы - 190, 2018 жылы-400).

Педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттырудың барлық курстарының тыңдаушылары үшін инклюзивті білім беру бойынша міндетті дәрістер әзірленді және енгізілді. 3 жыл ішінде 2771 педагог инклюзивті білім беру бойынша біліктілікті арттыру курсынан өтті

2017 жылдан бастап көзі көрмейтін балаларға арналған Брайль жүйесі бойынша және ірілендірілген қаріппен, сондай-ақ зияткерлік бұзылыстары бар балаларға арналған оқулықтар әзірлеу басталды (жыл сайын 140 млн.теңгеден астам қаражат бөлінеді). 2017 жылы 0-1 сыныптарға арналған оқулықтар әзірленді, ал 2020 жылға дейін 11 сыныпты қоса алғанда, барлық оқулықтарды әзірлеу жоспарлануда.

2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елімізде инклюзивті білім беруді енгізу үшін жағдайлар 849 мектепке дейінгі ұйымдарда (мектепке дейінгі ұйымдардың жалпы санынан 15,1%), 3 873 мектепте (мектептердің жалпы санынан 55%), 206 колледжде (жалпы санынан 25%) құрылды.

Мүмкіндігі шектеулі 14,6 мың бала (мектеп жасындағы балалардың жалпы санының 15%) үйде оқиды.

Үйде оқитын балалардың негізгі санатын тірек-қимыл аппараты бұзылған балалар (41,9%), ақыл-ойы бұзылған балалар (36,2%), психикалық дамуы тежелген балалар (12,8%) құрайды. Үйде оқитын балалардың аз ғана үлесі есту қабілеті бұзылған балаларға (0,4 %) және сөйлеу қабілеті бұзылған балаларға (2,2%) келеді.

Техникалық және кәсіптік білім беру саласында (бұдан әрі – ТжКБ) 2,5 мың мүмкіндігі шектеулі студент оқиды, бұл 2015 жылмен салыстырғанда 2,5% - ға артық. Типтес жүйеде инклюзивті оқытумен қамту Атырау, Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан облыстарын қоспағанда, елдің 13 өңірінде қамтамасыз етілген.

60 мамандық бойынша ерекше білім алу қажеттілігі бар тұлғалар қатарынан кадрлар даярлау жүргізілуде.

Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасында ТжКБ-да оқу орындарына түспеген 9-11 сынып түлектерін, оның ішінде мүгедектігі бар балаларды даярлау көзделген. 2019 жылдың 1 қаңтарына қысқа мерзімді оқытумен 1 494 адам қамтылған.

Жоғары білім беру деңгейінде еліміздің 42 жоғары оқу орны қолжетімді білім беру ортасын ұсынады. 2017-2018 оқу жылында жоғары оқу орындарында 1,1 мың мүмкіндігі шектеулі студент білім алды.

Мүгедек балалардың, 1 және 2 топтағы мүгедектердің білім алуына қол жеткізуін қамтамасыз ету мақсатында еліміздің 42 ЖОО-да қашықтықтан білім беру технологиялары енгізілді.

Білім беру бағдарламаларымен инклюзивті білім беруді енгізу бойынша іске асырылып жатқан шаралар мүмкіндігі шектеулі балалардың 43% - ын қамтуға мүмкіндік берді.

2.5.Жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында жұмыс берушілер жұмысқа халықтың әлеуметтік осал топтарын белсенді түрде тарта отырып, оларды еңбекақымен қамтамасыз ететін жағдай жасау қажеттігі атап өтілді.

Мүгедектердің орталықтандырылған деректер қорының деректері бойынша 2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жұмысқа қабілетті жастағы 411 мың мүмкіндігі шектеулі адамдардың 27%–дан астамы, 111,5 мың мүгедек жұмыс істейді. (бір жыл ішінде ең болмағанда бір рет аударымдар болған).

Мүгедектік топтары бойынша еңбекке жарамды жастағы мүгедектігі бар адамдардың құрылымында ең үлкен үлес салмағын 2 топтағы мүгедектігі бар адамдар (46% немесе 191,9 мың адам) және 3 топтағы мүгедектігі бар адамдар алады (45% немесе 186,4 мың адам), аз үлесі (9% немесе 39,7 мың адам) 1 топтағы мүгедектігі бар адамдар алады.

Бұл ретте мүгедектігі бар жұмыс істейтін адамдардың арасында 3 топтағы мүгедектік адамдардың үлесі басым (жұмыс істейтіндердің жалпы санының 72%), 2 топтағы мүгедектік адамдардың төрттен бір бөлігі, 1 топтағы мүгедектік адамдардың үлесі аз (3%).

Мүмкіндігі шектеулі адамдардың жұмыспен қамтылу үлесі еңбекке қабілетті жастағы 3 топтағы адамдардың жалпы санынан 43% жұмыс істейтінін, 2 топтағы адамдардың 15%-ы, 1 топтағы адамдардың 8%-ы жұмыс істейтінін куәландырады.

Осылайша, белсенді жұмыспен қамтылғандар-3 топ мүгедектері.

Білім деңгейі бойынша мүгедектігі бар адамдарды талдау, еңбекке қабілетті жастағы адамдардың жартысынан астамы (54%) орта және бастауыш білімі бар екенін көрсетті. Мүгедектігі бар адамдардың тек 10% ғана жоғары білімі бар, адамдардың 20% орта-кәсіптік білімі бар.

Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтуды кеңейту мақсатында жұмысқа орналастыру квотасы қайта қаралды. Егер бұрын ол барлық адамдар үшін үш пайызды құраса, бүгінгі күні ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды, қауіпті жұмыстарда жұмыс орындарын есепке алмағанда, қызметкерлердің санына байланысты 2-ден 4 пайызға дейін сараланған тәсілде жүзеге асырылуда.

Квота шеңберінде мүгедектігі бар 7,4 мың адам жұмысқа орналастырылды. Мүгедектігі бар, квота бойынша жұмысқа орналастырылған адамдардың ең көп саны білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер, сауда, ауыл шаруашылығы және көлік салаларында жұмыс істейді.

Жұмыспен нәтижелі қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде мүмкіндігі шектеулі адамдар халықтың басқа да осал топтарымен қатар халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына (қоғамдық, әлеуметтік, бос жұмыс орындары) басым тәртіппен қатысуға құқылы.

Бағдарламаға өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және біліктілігі жоқ тұлғалар, оның ішінде мүмкіндіктері шектеулі тұлғалар қатыса алады.

2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Бағдарламаға қатысушылар құрамына 18,9 мың мүмкіндігі шектеулі адам енгізілген, бұл бағдарламаға қатысушылардың жалпы санының 2,8%–ын құрайды (Бағдарламаға қатысушылар-677,1 мың адам), оның ішінде 16,6 мың адам жұмысқа орналастырылды.

Мүгедектерді жұмысқа орналастыру бойынша жұмыс берушілерді ынталандыру мақсатында 2018 жылдан бастап мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін арнайы жұмыс орнын жабдықтауға байланысты жұмыс берушілердің шығындарын субсидиялау енгізілді.

2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚР «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңына Мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері мен олар құрған ұйымдардың мемлекеттік сатып алуға қатысу рәсімдерін автоматтандыру бөлігінде түзетулер күшіне енді. Бұл шара мүгедектер қоғамдық бірлестіктерінің және олар құрған ұйымдардың тауарларды жеткізу, жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету кезінде бәсекеге қабілеттілігін арттыруды көздейді.

Желі жүйесі әлеуметтік қызмет көрсететін 893 арнайы субъектілермен әлеуметтік қызмет көрсету үшін ұсынылған.

Әлеуметтік қызмет көрсетудің басты қағидаттарының бірін сақтау – отбасында адамды сақтау мақсатында мүгедек балаларға арналған күндізгі бөлімшелер желісін оларды ҮЕҰ-ға аутсорсинг арқылы беру арқылы кеңейту; стационарлық үлгідегі медициналық-әлеуметтік мекемелерді әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары етіп қайта құру бойынша жұмыс жолға қойылған.

2015-2018 жылдар кезеңінде:

– алушылар саны 24,5%-ға өсті (121 мың адам), оның ішінде ең көп қызмет алушылар үйде күтім көрсету жағдайында қызмет көрсетуге-46,1 %, стационарлық ұйымдарда-19,9%;

- ұйымдардың саны 893 бірлікке дейін ұлғайды (2015 жылы-797), олардың ішінде басым позициялар үйде қызмет көрсету ұйымдарын–53%, стационарлық үлгідегі ұйымдарды–12,4% сақтауды жалғастыруда және өсу серпіні үкіметтік емес сектор ұйымдарында–19,1% белгіленді.

Арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету шарттары кеңейтілді.

Интернаттық ұйымдардың жұмыс істеп тұрған желісін деинституциализациялау, көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру және азаматтардың социумда әлеуметтік бейімделуі мақсатында сыйымдылығы аз үйлерді дамыту басталды. Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасында жобалық қуаты 50 орыннан аспайтын "аз" жиынтық интернат-үйлер салу және қуаты 10-нан 50 төсек-орынға дейінгі күндізгі бөлімше түрінде әлеуметтік қызмет көрсетудің баламалы нысандарын дамыту көзделген. 8 өңірде: Ақтөбе, Алматы, Атырау, Қызылорда, Маңғыстау, Түркістан, Шымкент және Астана қалаларында сыйымдылығы аз үйлер жоқ.

2016 жылдан бастап медициналық-әлеуметтік мекемелер арнаулы әлеуметтік қызметтер жүйесінде кемсітушілік дефиницияларды болдырмау мақсатында әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары (бұдан әрі – ӘҚКО) болып қайта құрылды.

2018 жылы пилоттық режимде ШҚО-да арнайы әлеуметтік қызметтердің интеграцияланған моделі сынақтан өтті. Білім беру, денсаулық сақтау, халықты әлеуметтік қорғау, ШҚО құқық қорғау органдарының 103 мамандарын оқыту, өмірлік қиын жағдайға тап болған тұлғалардың жекелеген санаттарымен жұмыс кезінде ведомствоаралық өзара іс-қимылды ұйымдастыру бойынша, арнайы әлеуметтік қызмет және көмек көрсетудің интеграцияланған моделін енгізу шеңберінде әдістемелік басшылық әзірленді.

Глубокое ауданында жүргізілген жұмыстар барысында Өскемен қаласының 54 отбасына қажеттілікті бағалау парағы жасалды. Ведомствоаралық жұмыс топтарының бағалау қорытындысы бойынша 30 отбасы есепке алынып, 68 қызмет көрсетілді.

Үкіметтік емес сектордың мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету нарығына қатысуы 2009 жылы 4 ҮЕҰ-дан 2018 жылы 177 ҮЕҰ-ға дейін ұлғайды.

Өмірлік қиын жағдайдан шығу үшін жасалған жағдай мүгедек 748 баланы балалар интернат-үйлерінен отбасына қайтаруға; мүгедек баланы тәрбиелеп отырған 867 ата-ананы жұмысқа орналастыруға мүмкіндік берді.

Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінде 30 мыңнан астам қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде 10 мыңнан астам әлеуметтік қызметкерлер жұмыс істейді, олардың басым көпшілігі үйде қызмет көрсету жүйесіне келеді–79,8 %.

Әлеуметтік қызметкерлер денсаулық сақтау, білім беру жүйесінде, ішкі істер пенитенциарлық жүйесінде, жұмыспен қамту саласында, жастар мекемелерінде, демалыс мекемелерінде және т.б. қызмет көрсетеді.

Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы әлеуметтік қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары бекітілген.

2016 жылдан бастап азаматтық қызметшілерге еңбекақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілді,оның шеңберінде әлеуметтік қызметкерлердің жалақысы орта есеппен 35% - ға өсті.

Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін одан әрі жаңғырту әлеуметтік қызмет көрсетудің барлық деңгейлерінде–стационарда, жартылай стационарда, уақытша болу ұйымдарында, үйде күтімде-әрбір өтініш білдірген адамның қажеттіліктерін ескере отырып, әлеуметтік жұмыстың жаңа сапасын болжайды.