377
13. Біріккен сөздер құрамындағы [п, қ, к, т] қатаң екі буынды
лексеманың құрылымдық дыбыстарынын екі дауыстының ортасында
ұяңдануы: шегара - шекара, қолғап- қолқап, Ботагөз- Ботакөз, т.б.
Қазақ тілінің осы және басқа да белгілері оның түркі және оған
туыстас қыпшақ тілдерін жіктеу жүйесіндегі орнын айқындап береді.
Сөз соңында айтарымыз: қазіргі қазақ тілі, біріншіден, өзінің
генеологиялық тамырлары мен ежелгі түркі тілдерінің қалыптасу
бастауына барып тіреледі, екіншіден, көптеген ғасырлар бойына жекелеген
туыстық тілдер мен диалектілер ретінде біресе бір, немесе екінші
бір тілдік бірлестікте, соның ішінде руникалық жазба ескерткіштерін
жазған ежелгі түркі тілдерінің этникалық құрылымында қызмет етті,
үшіншіден, қазақ тілі өзінің ортағасырлық тарихында (X-XIX ғғ.) туыс
тайпалық тілдер мен қыпшақ тілдестер қоғамы негізінде олардың
тілдік қасиеттерімен ортақ құрылым белгілерін жасады. Бұл белгілер
ХІ-ХVІ ғ.ғ. құрылған жалпыхалықтық тіл негізіне кірді, төртіншіден,
жалпыхалықтық қазақ тілі қазақ мемлекеті (1450 ж.) территориясындағы
барлық этникалық топтардың бірігуі мен тоғысуы және бірте-бірте
жалпы нормалар негізінде қалыптасты, бесіншіден, жалпыхалықтық
тілдің әрі қарайғы дамуы (барлық құрылым саласында, XIX ғ II ж.) қазақ
әдеби тілінің, оның екі түрімен (ауызша, жазбаша) қалыптасуына әкелді.
Жазба тілі ауыз әдебиеті қатынауында пісіп жетіледі. Алтыншыдан,
туыстас-тайпалық тілдердің көптігі мен олардың жеткізушілерінің
шашыраңқы орналасқанына қарамастан қазақтардың әдеби тілі бірыңғай
диалектілік негізде құрылды. Оның тұтастығы мен қуаттылығын да
осымен түсіндіруге болады. Жетіншіден, қазақ тілі- табиғатынан бай,
көркем де, бейнелі, ұлттық төл тіл.
ӘдЕБИЕТТЕР:
1. Абилқасымов Б. Казахский литературный язык второй половины XIX
в (на материале казахской печати). Автореф. док. фил. наук. Алматы 1983;
с.6. 2.Айдаров Ғ. Орхон ескерткіштерінің тексі. Алматы, 1990 ж.
3. Акишев К.А., Кушаев Г.А. Древняя культура саков и уйсунов долины
реки Или. Алма-Ата 1963 г. Акишев К.А. Курган Иссык. М. 1978.
4. Ахманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка.
Алматы, 1959 г.
5. Байпаков К.М.
6. Балақаев М.Б. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары А. 1984.
378
7. Бартольд В.В. Двадцать лекций по истории тюркских народов Ср.
Аии. Соч. т. V. М. 1968 г. Бартольд В.В. Собр. солч. т II. ч I с 25-26. т Ү ст. 146.
8. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков М. 1969 г.
9. Бернштам А.Н. Социально-экономический строй орхоно-енисейских
тюрок VІ-VІІІ в.в. Восточно тюркский калмат и киргизы. М-Л 1964 с.82.
10. Бичурин Н.Я. Собрание сведений т II с.154-258.
11. Валихонов В Собр. соч. А. 1961
12. Греков Б.Д, Якубовский А.Ю. Золотая Орда и ее падение.
13. Жубанов Е.Х., Ибатнов А.М. История народа и история его языка.
Вестник АН.Каз ССР, 1978 № 8, с 33-35.
14. Зуев Ю.А К вопросу о взаимоотнашениях усуней и канцуй с
Гуннамли и Китаем Изв АН Каз ССр. Сер, общ. наук 1967 № 2
15. Зуев Ю.Л. этнической историй усуней ТИИАЭАН Каз ССР А. 1960
№ 8. с. 6-7.
16. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы, 1996 ж.
17. История Каз. ССР В пяти томах т 2. А. 1979, с 230-238.
18. Казахи. Историко-этнографическое исследование А. Қазақстан 1995
с. 9-21.
19. Кайдаров А.Т. О принципах этимологического анализа. Этнонима
«казах». Вестик АН Каз ССР. 1978 №8 сЗО-32.
20. Кайдаров А.Т. Тюркская этимология: проблемя и задачи. Проблемы
этимологии тюрк-х языков. А. 1990 с.5-25.
21. Құрышжанов А.К. Язык старокыпчакских письменных памятников.
Автреф. на соиск. ученой ст. доктора филогог. наук А. 1973,с 52-54.
22. Қайдаров Ә. Қаңлы. ҚСЭ Алматы 1975 т 5, 455-457 6.
23. Қалиев Ғ., Сарыбаев Ш.Ш. Қазақ диалектологиясы А.1967 ж.
24 Малов С.Е. Памятники деревнетюркской письменности М-Л. 1951,с.
121.
25. Мусабаев Г.С. Становление и развитие казахского литературного
языка и вопросы казахской диалектологии. А. 1952 г.
26. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник ХІV в «Гулистан» Сейдхи
Сарош и его язык А, 1975. 4 т.
27. Өмірәлиев Қ. ХҮ-ХІХ ғасырлардағы қазақ поэзиясының тілі. А. 1976.
28. Рустемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері. А,
1982 ж.
29. Сыздықова Р.Ғ. Қазақ әдеби тілінің тарихы (ХV-ХІХ ғ.).
30. Усманов М. Кул Гали: восемь веков в народной памяти «Новости»
ЮНЕСКО № 5 с 17-20.
379
31. Щербак А.М. Грамматика староузбекского языка М. Л. 1962, с
223.
32. Щербак А.М. Огуз- Наме Мухаббатнаме. Памятики
деревнетюркской и староузбекской письменности М. 1959 г.
33. Юдин В.П. О родо-племенном составе могулов Могулистана и
Магумии и их этнических связах с казахами и др. соседними народами.
Изв. АН Каз ССР вып. 3 1965 г. с 59-60. А.Т. Қайдаров
Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін.
Бес томдық. 2 том. Алматы. 1998. 579-589 б.
Казахский язык
Современный казахский язык, являющийся государственным языком
Республики Казахстан, сложился на рубеже ХV-ХVII вв. в процессе
консолидации ряда близкородственных родоплеменных объединений и
образования на их основе казахского народа и его государственности /
История КССР.../. На этом языке ныне говорит более 11 млн. казахов,
живущих как в Республике, так и за ее пределами: в КНР, МНР,
Иране, Афганистане, Турции, а также в республиках СНГ: Российской
Федерации, Узбекистане, Киргизии, Туркмении и др. странах.
По существующей классификации современный казахский язык,
образуя вместе с ногайским одну подгруппу относится к кыпчакской
группе тюркских языков Западной ее ветви, и находится в самых близких
родственных отношениях с каракалпакским, киргизским, татарским,
крымскотатарским, башкирским, карачаево-балкарским и др. языками
этой группы.
История формирования казахского языка своими корнями уходит
в далекое прошлое. Если проследить непрерывно развивающийся
процесс становления казахского этноса в преемственной связи с
историей составляющих его основу этнических компонентов – древних
Усуней, Канглы и др. родоплеменных объединений, то он образует три
периода – древний, средневековый и новый, которые в силу различных
исторических обстоятельств и др. факторов в свою очередь распадаются
на этапы, характеризующие различное состояние языка казахского
этноса. С этой точки зрения в рамках древнего периода истории языка
казахского этноса можно выделить два этапа – древнейший и древний.
Древнейший этап охватывает с древнейших времен /I-III вв. д.н.э./ до
распада Тюркского каганата /IX в/ и на этом этапе, как уже намекалось,
преемственность языка казахского этноса поддерживалась благодаря
Достарыңызбен бөлісу: | 
