113
Бақылау арқылы қосымша мүмкіндіктер ашылып‚ ӛндіріс пен қызмет жүйесін дамыту
жоспарын жасауға қажетті түзетулер енгізіледі. Бақылау болмайынша‚ басқару процессі
аяқталмай қалады және ол басқарудың барлық бӛлігін қамтиды.
Мәселен жоспарлау мақсат қойып‚ ұйымдастыру мен ынталандыру жүйесін осы мақсатты
орындау мүмкіндігі жағдайына келтіретін болса‚ ол бақылау барлық басқару жүйесінің
тиімділігін қамтамасыз етеді.
Әрбір басқару функциясы ӛз орнында дербес процесс болып саналады‚ ӛйткені олардың
әрқайсысы ӛзара байланысты әрекеттер сериясынан құралады.
Басқару процессінің маңызы мен сипатын басқарудың жалпы функциясы ретінде жоспарлау
басқарудың обьектісініңде‚ субьектісініңде қоса алғандағы болашақтағы жай-күйін белгілейді.
Ӛз-ӛзін бақылау сұрақтары:
1. Басқару функцияларын атаңыз?
2. А. Файольдің басқару процесіне қатысты негізгі функциялары қандай?
3.Басқару функциясы дегеніміз не?
4. Мотивация функциясы немен ерекшеленеді?
Ұсынылатын әдебиеттер
:
1. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник.- 3-е изд. – М.: Экономист, 2004. –
528 с.
2. Гончаров В.В. Руководство для высшего управленческого персонала /Опыт лучших
промышленных фирм США, Японии и стран Западной Европы. – М.: «Сувенир», 1993.
3. Мамыров Н.К. Менеджмент и рынок: казахстанская модель. – Алматы, 1998. – 432 с.
4. Бердалиев К.Б. Менеджмент. Курс лекций. - Алматы: Экономика, 2005
5
.
Карлоф. Деловая стратегия. – М., 1993, с. 229-232, с. 317-318.
10- тақырып.Менеджменттегі мотивация
1.Мотивация туралы тҥсінік, оның маңызы мен эволюциясы
2.Мотивацияның мазмҧндық теориясы және процессуалдық теориясы
1 Мотивация туралы түсінік, оның маңызы мен эволюциясы
Ынталандыру - ол әрекет немесе ұйымның мақсатына жету үшiн ӛзiн және басқаларды iс-
әрекеттерге талаптандыру процесiн айтады.
Осыдан 1000 жыл бұрын ―Ынталандыру‖ деген сӛз басшылардың сӛз қорына енгенге дейiн
ұйымның мiндетi ойдағыдай орындалу үшiн адамдарға әдейiлеп ықпал жасауға болатыны
жақсы белгiлi едi, ең бiрiншi қолданылған тәсiл қамшылау-арбалау әдiсi едi. Библияда ертедегi
аңыздарда, кӛне қиял ертегiлерде де корольдiң марапатты болашақ кейiпкердiң кӛз алдында
семсер ұстап тұрғандығын немесе оның басына семсермен қауiп туғызып тұрғандығын
кӛптеген аңыз-әңгiмелерден кездестiруге болады.
Бұл ХIХ ғасырдың аяғындағы Батыс елдерiне тән дағдылы құбылыс.
Ағылшын философы Адам Смиттiң ―Халықтың байлығының табиғаты мен себебi‖ деген
еңбегiн жазған кезде қарапайым халықтың ӛмiрi ӛте ауыр едi. Осы ауыр кӛрiнiстер оның
―Экономикалық адам‖ концепциясына ең үлкен әсерiн тигiздi. Кӛптеген адамдар күн кӛрiс
үшiн күресiп жүрген жағдайда, Адам Смиттiң: ―адамдар егер ондай мүмкiндiк туса, олар
114
ӛздерiнiң экономикалық жағдайын жақсартуға тырысады‖ деген қорытындыға келгендiгi
түсiнiктi едi.
1910 жылы басқарудың ғылыми мектебi пайда болғанда, технологияның жетiстiгiне
қарамастан, еңбекшiлердiң ӛмiрi жақсара қойған жоқ едi. Бiрақ американың басқару теоретигi
Фредерик Тейлор және оның замандастары ашаршылық жағдайындағы табыстың барлық
ақылсыздығын сезiндi. Олар ынталандырудың қамшылау-арбалау әдiсiн тиiмдi iстедi, яғни
күндiк ӛндiрудiң жеткiлiктiгi деген ұғымды объективтi түрде анықтады және еңбекпен ӛнiмдi
кӛп шығарғандар үшiн қосқан үлесiне қарай тӛлеудi ұсынды. Ынталандырудың осы әдiсi
мамандандыру мен стандарттаудың тиiмдi қолдануымен бiрге еңбек ӛнiмдiлiгiн кӛбейткендiгi
үлкен айғақ болды.
Орта халықтың ӛмiрi жақсара бастады. Бiрақ бұл әдiс те адамдарды ынталы жұмыс iстеуге
бағындырмады. Бұл жағдай басқару жүйесiндегi мамандарды ынталандырудың жаңа
шешiмдерiн психологиялық аспектен iздеуге жұмылдырды.
Мұндай жұмыс Элтон Мэйо басқарған топ арқылы жүзеге асты, сӛйтiп басқару жүйесiнде
жаңа бағыт ашылды. Ол ―адам қатынасының‖ концепциясы. Бұл басқару жүйесiнде,
теориясында 1950 жылдың ортасына дейiн үстем болды.
Ынта дегенiмiз - адамдардың белгiлi бiр iс-қимыл (әрекет) жасауларына итермелейтiн себеп
(негiз). Ынта - адамның iшкi хал - ахуалының жеке тұлғалық сипат алуы болып табылады.
Ынта тек қана адамдарды iс - әрекетке оятып қана қоймайды, сонымен бiрге, ол не iстеу керек
екендiгiн және оның қалай орындалатындығын да анықтайды.
Ынталандырудың қазіргі теориялары.
Ынталандырудың қазiргi теориясының негiзiн қалағанда Абрахам Маслоу, Фредерик
Герцберг, Дэвид Мак Клелландтың жұмыстарының мәнiсi ӛте зор. Ынталандырудың қазiргi
теориясы 2 категорияға бӛлiнедi: ол мазмұнды және процессуалдық ынталандыру теориялары
(Сурет 31).
Ынталандырудың мазмұнды теориялары адамның мінез-құлқын анықтаушы‚ қажеттіліктер
және олармен байланысты факторларды анықтауға бағытталған.
Ынталандырудың процесуалды теориялары адамның әртүрлі мақсаттарға жету үшін күш-
жігерлерді қалай бӛлістіретініне және мінез-құлықтың нақты түрін қалай таңдайтынын
талдауға негізделген.
Бұл теорияларды түсiну үшiн тұтыну және марапаттау деген түсiнiктердiң мағынасын бiлу
қажет.
Тұтыну - сұранымды басқарып тұрған жасырын дәлелдiң кӛрiнiсi. Сондықтан сұраным мен
тұтыным ол әртүрлi мағынадағы түсiнiктер. Тұтыну сұранымға ықпал етедi деген түсiнiк, ол
бизнестегi керектi және қажеттi қасиет.
Психологтардың айтуынша, адам тұтынуға мұқтаж, егер ол бiр нәрсеге деген физиологиялық
немесе психологиялық жетіспеушілікті сезінсе.
Тұтыну бiрiншi және екiншi болып бӛлiнедi.
Бiрiншi тұтыну - ол физиологиялық, туа бiткен тұтыну, олар тамақтағы, судағы,
баспанадағы, демалыстағы және тағы басқа тұтынулар.
Екiншi тұтыну - ол табыстағы, құрметтегi, құмаршылықтағы, ӛкiметтегi және тағы басқа
психологиялық тұтыну. Бiрiншi тұтыну генетикалық жолмен, ал екiншi тұтыну
тәжiрибемен беріледі. Егер тұтыну адаммен сезiлсе, онда ол оның ұмтылыс жағдайын
оятады.
Достарыңызбен бөлісу: |
