1 требования к структуре умк дисциплины

 
 
106 
1.  Тӛлем  матрицасы-бұл  шешiмдердiң  статистикалық,  теория  әдiстерiнiң  бiрi.  Бұл  әдiс 
басшыға  бiрнеше  варианттердың  бiрiн  таңдауда  кӛмек  кӛрсетуi  мүмкiн.  Бұл  қандай 
альтернативаның мақсатқа жетуде үлкен үлес қосуға қабілетті екндігін анықтау қажет болған 
жағдайда пайдалы. 
2.  Шешiмдер ағашы-бұл шешiм қабылдау мәселелерiнiң схемалық кӛрiнiсi. Шешiмдер ағашы- 
бұл  кезектiлiк  шешiмдерiн  қабылдау  үшiн  пайдалану  болып  табылады.  Бұл  әдісті 
қабылданатын  шешім  нәтижелері  келесілерге  әсер  ететін  кезде‚  күрделі  жағдайларға 
қолдануда пайдалануға болады. 
3.  Болжамдау  -  альтернативаларды  және  олардың  ықтималдылығын  анықтау  үшін 
қолданылады. 
Болжамдаудың  сапалық  әдістеріне  -  әділ  қазылар  ойлары‚  ӛткізушілердің  ойлары  және 
эксперттік бағалау әдісі. 
Каузальдік  үлгілеу  -  бұл  болжамдаудың  сандық  әдісі.  Бұл  қазіргі  кезде  қолданылатын 
математикалық  жағынан  ӛте  күрделі  әдіс.  Ол  бір  ӛзгермеліден  артық  болған  жағдайда 
қолданылады. 
Каузальдік  үлгілеу  -  бұл  қарастырылып  отырған  факторлармен  және  басқада  ӛзгермелілер 
арасындағы  статистикалық  тәуелділікті  зерттеу  жолымен  ұқсас  жағдайлардағы  болатын 
жағдайларды  болжамдауға  қадам  жасау.  Каузальдік  үлгі  мысалы‚  қарыз  бойынша  пайыз 
ставкасы  бір  пайызға  жоғарылаған  сайын‚  жаңа  үйге  деген  сұраныс  бес  пайызға  түскендігін 
кӛрсетеді. 
Статистика тілінде бұл тәуелділік корреляция деп аталады. Корреляция тығыз болған сайын‚ 
болжамдау  үшін  үлгі  жарамдылығы  жоғары  болады.  Толық  корреляция  ӛткен  кезеңде 
тәуелділік әрқашан дұрыс болған жағдайда ғана болады. 
 
Ӛз-ӛзін бақылау сұрақтары:  
1. Шешім дегеніміз не? 
2.Шешім қабылдау үрдісі неше кезеңнен тұрады? 
3.шешім қабылдауда ескерілетін мәселелер? 
4.Шешім қабылдаудың маңыздылығы? 
 
Ұсынылатын әдебиеттер
: 
1  Браим Иван. Этика делового общения. – Минск: Экоперспектива, 1996. 
2  Глушенко В.В. Менеджмент: системные основы /Ж.: «Крылья», 1996. 
3  Гончаров В.В. Руководство для высшего управленческого персонала /Опыт лучших    
промышленных фирм США, Японии и стран Западной Европы. – М.: «Сувенир», 1993.  
4  Карлоф. Деловая стратегия. – М., 1993, с. 229-232, с. 317-318. 
5  Мамыров Н.К. Менеджмент и рынок: казахстанская модель. – Алматы, 1998. – 432 с. 
6  Русинов  Ф.М.  и  др.  Менеджмент  и  самоменеджмент  в  системе  рыночных  отношений.  – 
М., 1996. 
 
8-тақырып. Экономикалық басқару әдістері 
 
1.Экономикалық әдісиердің басқару әдістер жҥйесіндегі орны 
2.Рыноктық  қарым  қатынастарын  қҧру  кезінде  басқарудың  әртҥрлі  деңгейіндегі 
экономикалық әдістерді қолдану деңгейі 
 
1Экономикалық әдісиердің басқару әдістер жүйесіндегі орны 
 

 
 
107 
Макро деңгейде экономикалық әдістер мемлекеттік реттеу түрінде болады.Ол болжамды және 
ұлттық 
бағдарламаны 
әзірлеуді, 
мемлекеттік 
тапсырысты,мемлекеттік 
салық,баға,инвестициялық және қаржы-несие саясатын жасауды қамтиды. 
 
 
№ 
р\с 
Әдістер 
топтары
ның аты 
Топтың 
ерекшелігі 
Жарты топтың аты  Әдістердің аттары 
1. 
 
 
 
Басқару
дың 
экономи
калық 
әдісі 
Адамдардың 
материалды
қ  мүлдесіне 
ықпалын 
тигізу,белгіл
і 
кӛрсеткіште
рмен 
тапсырманы 
орындаудың 
және оларды 
орындау 
үшін сыйақы 
алудың 
бағдары 
1.1.Макродеңгейде 
пайдаланатын 
экономикалық 
әдістер   
Болжамдар; 
Ұлттық 
бағдарламалар;мемлекеттік 
тапсырыс;салық 
саясаты;баға 
саясаты;қаржы-несие 
саясаты;инвестициялық саясат. 
1.2.Кәсіпорын 
(ұйым) 
деңгейінде 
пайдаланатын 
экономикалық 
әдістер 
1.3.Жеке  жұмыскер 
деңгейінде 
пайдаланатын 
басқарудың 
экономикалық әдісі 
Жоспарлы 
баланстық 
әдіс;нормативтік 
әдіс;аналитикалық 
әдіс;математикалық 
модельдеу;коммерциялық 
есеп;шаруашылық 
есеп;ӛзін-ӛзі 
ӛтеу;ӛзін-ӛзі қаржыландыру; 
Кӛтермелеудің 
әдісі(жалақы,сыйлық 
және 
т.б.).Жазаның  әдісі(айып,мойынға 
салу және басқалар) 
2. 
Басқару
дың 
ұйымды
қ  билік 
әдісі 
Үкіметтік 
және 
құқылық 
сылтауратуғ
а  негізделеді 
және 
жұмыскерле
рмен 
бӛлімшелерд
ің 
іс 
жұмысын 
ӛте 
жақсы 
ұйымдастыр
удың 
арқасында 
фирманың 
жұмысының 
тиімділігінің 
арттыруды 
қамтамасыз 
ету 
2.1.Ұйымдық 
ықпалдың әдісі  
Регламенттеу(құқықтық 
әдістер,заңдық 
актілер,жарғы,бӛлімшелер  туралы 
ережелер  және  т.б.)Ұйымдылық 
норматив(стандарттар,басқарудың 
типтік 
үлгілері 
және 
т.б.).Ұйымдылық 
ынталандыру(қызмет 
орнын 
ауыстыру,қосымша 
құқықпен 
функцияны беру және т.б.).Нұсқау 
беру,нұсқауды жүргізу,әдістемелік 
нұсқау және т.б. 
2.2.Билікті 
ықпалдың әдісі 
Бұйрықтар;қарар;нұсқау;түсінікте
ме; 
 

 
 
108 
3. 
Басқару
дың 
әлеумет
тік 
психоло
гиялық 
әдісі 
Адамды 
және 
жеке 
адамдар 
қатнастрын 
зерттейтін 
ғылымдарды 
пайдаланаты
н 
тәсілдердің 
жиынтығы 
3.1.Кадрлар 
менеджментінде  кең 
пайдаланатын 
әдістер 
 
Тестілеу;анкета  жүргізу;интевью 
алу;әңгімелесу;пікір теру; 
3.2.Шұғыл 
проблемаларды 
шешуде 
мамандардың  әдетте 
пайдаланатын 
зерттеу әдісі 
 
3.3.Белсенді 
оқытудың әдісі 
Іскерлік ойындар;басқару ахуалы. 
 
 
2 
Рыноктық  қарым  қатынастарын  құру  кезінде  басқарудың  әртүрлі  деңгейіндегі 
экономикалық әдістерді қолдану деңгейі 
 
Мемлекет  бүгінгі  жағдайда  елдің  экономикалық  дамуын  реттеуге  мәжбүр  болып 
отыр.Бұны  ӛндірістің  даму  деңгейі,ғылыми  техникалық  прогресс,табиғатты  қорғауды  талап 
етуде.Сондықтан  мемлекет  ӛте  ахуалды  проблемалар  бойынша  болашаққа  (15-20  жыл) 
болжамды  әзірлеуге  ірі  ғылыми  орталықтарды  және  университеттерді  тартумен 
айналысады.Бұл  болжамның  мәліметтері  бағдарлы  сипатта  болады,бірақ  бұлар  болашаққа 
мемлекеттің  стратегиясын  жасауға  кӛмектеседі,ал  қажетті  жағдайда  ұлттық  бағдарламаны 
әзірлеп,оны жүзеге асыру мен айналысуға мүмкіншілік береді. 
 
Мемлекеттік  бағдарламаны  қабылдай  отырып,елдің  үкіметі  әдетінше  экономикалық 
дамыту  мақсатымен  басымдылықтарын  анықтайды  және  олардың  орындалуын  мемлекттің 
тапсырысы,салық  жеңілдіктері,инвестиция,несие  жеңілдіктері,жәрдемақы  және  баға  арқылы 
ынталандыру. 
 
Бірақ  мемлекеттік  реттеудің  негізгі  құрал  сайманы  болып,ұлттық  бағдарламалармен 
беріліп  отыратын  мемлекеттік  тапсырыс  саналады.Бұл  әдетте  жоғарғы  бағаның,ӛнімді 
ӛткізудің кепілі болып табылады,пайданың біраз болса да жоғарғы деңгейін қамтамасыз етеді. 
 
Жоспарлау  кәсіпорын  деңгейінде  бақылау  функциясы  ретінде  стратегиялық 
жоспарлаудың 
кӛрінісі 
болып 
табылады.Жоспарлау 
мақсаттылық 
іс 
қызметті 
ұйғарады.Мақсат-бұл  еңбектің  нәтижесінен  ой  арқылы  ғажаптану.Басқарудың  мақсатын 
менеджментке  орайлас  басқарудың  обьектісін  әрбір  уақыт  кезеңі  ӛткен  сайын  тілейтіндік 
жағдай  кӛрінісінде  болады.Басқару  жүйесі  алдын-ала  анықталған  жағдайдан,оны  ойдағы 
тілейтін  түріне  кӛшу  үшін  белгілі  бір  іс-әрекет  бағдарламасы  қажет.Осындай  жоспардың 
кӛмегімен оның мақсаты және оған жетуге қажетті құралдар ӛзара байланыстырылады.Оның 
үстіне  мақсатта  және  құралдарда  жоспардың  кӛрсеткіштер  жүйесінде  ӛздерінің  кӛрінісін 
табады.Жоспарлауда 
әртүрлі 
кӛрсеткіштер 
пайдаланылады:абсолюттік 
және 
салыстырмалы;сандық  және  сапалық;заттық  және  құндық.Осы  кӛрсеткіштердің  арасында 
тығыз байланыс бар. 
 
Кӛрсеткіштерді байланыстыруда және жоспарда пропационалды құруда баланс жүйесі 
кең пайдаланылады. 
 
Баланс  типтік  үлгісі  бойынша  топтастырылған  белгілі  кӛрсеткіштер  жиынтығынан 
тұратын  экономикалық  кесте.Әрбір  баланс  әдетінше  екі  бӛлімнен  тұрады:біріншісі- 
ресурстарды сипаттайды,екіншісі-бӛлуді.Осы екі бӛлімнің арасында теңдік болуы керек. 
 
Жоспарлауда әртүрлі баланста пайдалануы мұмкін материалдық,еңбек,қаржы. 
  
Ресурстарды  ӛте  қолайлы  пайдалануды  қамтамасыз  ету  үшін  жоспарлауда  әр  түрлі 
нормамен  нормативтер  кеңінен  пайдаланылады.Бұл  орайда  «норма»  және  «норматив»  деген 
ұғымдар  экономикалық  мазмұны  жағынан  бір-бірімен  ұқсас.Норма-бұл  жоспармен