103
Ұтымды шешiмдер бес кезеңнен тұрады, дегенмен кезеңнiң саны проблеманың ӛзiне
байланысты
болып келедi
1 кезең. Проблеманы диагностикалау. Бұл проблеманы шешу жолындағы бiрiншi қадам.
Проблеманың шығу себебiн анықтау үшiн қажеттi iшкi және сыртқы хабарламаны жинап
талдау керек. Мұндай хабарламаны формальды емес негiзгi әдiспен жинауға болады. Мысалы
ұйымның сыртында рынокты талдау, ал ұйымның iшiнде қаржылық есептi компъютерлiк
талдау арқылы қолдануға болады. Хабарламаны бейресми әдiспен жинауға болады. Мысалы
қалыптасқан жағдай туралы сұхбат жүргiзу арқылы немесе жеке бақылау жұмысын жүргiзу
арқылы. Хабарламаның санының ұлғаюы шешiмнiң сапасын арттыра бермейдi. Сол себептен
бақылау жүргiзгендер релевантты жӛндi және жӛнсiз хабарламаның айырмашылығын бiлiп
тұрудың маңызы зор. Релевантты хабарлама (релевант- iске қажеттi) -ол нақты проблемаға,
адамға, мақсатқа, уақыт мезгiлiне қатысты мәлiметтер.
2кезең. Қабылданатын шешiмдi шектеу және белгiлеу тұжырымдары. Барлық басқару
шешiмдерiнiң маңызды шектелуi-ол жоғарғы басшы буынының барлық ұйым мүшелерiнiң
ӛкiлеттiлiгiн тарылту болып табылады.
Басқарушы шешiм қабылдап немесе ол шешiмдi iске асыруы мүмкiн тек сол жағдайда егер
оның жоғарғы басшылары сондай құқық жүргiзуге ӛкiлеттiлiк етсе осы шектеуге қосымша
басқарушыға стандартты анықтау керек. Соған қарап альтернативтi вариантты таңдағанда
бағалау үшiн қажет. Бұл стандартты қабылданатын шешiмдердiң белгiлерi деп атайды.
3кезең. Альтернативаны анықтау. Iс жүзiнде басқарушының әр альтернативаны бағалауға не
тұжырым жасауға уақыты да, бӛлiмi де жете бермейдi. Сол себептi басқарушы таңдау
вариантының санын шектеп тек қана қажеттi дегендерiн ғана қалдырады.
4кезең. Альтернативаны бағалау. Барлық идеялардың тiзiмi жасалғаннан кейiн әр
альтернативаны жеке-жеке бағалауға кiрiсу керек. Ол үшiн басқарушы әр альтернативаның
жетiстiгiн және кемшiлiгiн анықтайды. Ол үшiн екiншi кезеңде айтылғандай стандартқа
болмаса қабылданатын шешiмдердiң белгiлерiне қарайды.
5кезең. Альтернативаны таңдау. Егерде альтернативалық шешiмдер мұхият ӛлшенiп
бағаланса, онда таңдау немесе шешiм қабылдау қиынға соқпайды.
Нарықты экономикаға ӛту кезеңінде ұйымдарда ӛндірістік процесстер мен әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастардың күрделілігі соғұрлым алуан түрлі шешімдер қабылдау
қажеттігін туғызады. Алайда кейбір елеулі белгілерді пайдалана отырып‚ басқарушылық
шешімдеоді жүйе-жүйеге жіктеп‚ олардың негізгі түрлерін бӛле кӛрсетіп‚ сипаттауға
болады.Жоғарыда аталған басқару шешімдерінің түрлерімен басқада шешім түрлері әртүрлі
белгілері арқылы бӛліп кӛрсетуге болады.
Шешiмнің түрлерi
1. Шешiм объектiсi
бойынша
-мақсатқа немесе құралға бағытталған;
-құрылымдық (жағдайлық);
2. Алғашқы ақпараттардың сенiмдiлiгi бойынша
-ақпаратқа (қажеттi, жеткiлiктi);
-жинақталған ақпаратқа (тәуелдiлiкке негiзделу);
3. Шешiм мерзiмi бойынша
-ұзақ мерзiмдi; орта мерзiмдi,
қысқа мерзiмдi;
4. Басқарушы иерархиялық құрылымымен байланысы бойынша
Проблеманы диагностикалау
¼àáûëäàìàòûì
øåø¿íäåðä¿
øåêòåó æ¡ìå
áåëã¿ëåó
òµæûðûíäàðû
Àëüòåðìàòèâàìû àìûºòàó
Àëüòåðìàòèâàìû
áà¬àëàó
Àëüòåðìàòèâàìû òà¦äàó
104
-стратегиялық; тактикалық, оперативтiлiк;
5. Қайталануы (жиiлiгi) бойынша
-кездейсоқ (бiрреттi) ; рутикалық (қайталанатын);
6. Жеткiлiктiлiгi (объектi деңгейiне) бойынша
-жалпы (жалпы жүйелiк) ; -жеке (азмаматдандырылған).
7. Шешiм қабылдау процессiнiң сипаты бойынша
- бiрiккен;
- кезектi;
8. Шешiм
қабылдау сипаты бойынша
-жеке дара (жеке); топтық (ұжымдық);
-дискурсттық (ойдан құралған); -интуктивтi (ойша);
9. Бағдарламау мүмкiндiгi бойынша
-бағдарланған; - бағдарланбаған;
10. Мәлiметтердi ӛзгерту есебi бойынша
-қатты; икемдi;
11. Тәуелдiлiк дәрежесi бойынша
-автономиялы; қосалқы;
1. Күрделiлiгi бойынша
- жай;
- орта күрделiлiк;
- күрделi.
3Шешім салдары: бағалау мен болжау
Шаруашылық жүргізетін жүйелердің барлық буындарында қабылданатын шешімдердің
оңтайлылығына аса үлкен кӛңіл бӛлуді қажет етеді.
Оңтайлы шешім - бұл оның мүмкін болатын варианттарының барлығынан ең жақсысы.
лшемінің басқа варианттарынан берілген сұрақ бойынша үлкен үнемділікпен және іске асудың
жылдамдығымен ерекшеленеді.
Экономиалық жүйелердің оңтайлылығы деп берілген шектеулер кезінде және оңтайлылықтың
берілген критерийі бойынша осы жүйенің ең жақсы жағдайына жетуді қамтамасыз ететін‚
жетілдіру процессін түсіндіреді.
Шешім қабылдаудың кӛптеген әдістері бар‚ солардың кӛмегімен басқару шешімдері
қабылданады. Соның ішінде үлгілеу маңызды орын алады.
Үлгінің басты сипаттамасы нақты шаруашылық жағдайдың қысқартылуын санауға болады.
Ҥлгілеу \модельдеу\
- бұл обьектінің‚ жүйенің‚ идеяның басқаша формада ӛзінің негізгі жалпы
түрінен ерекшеленетінін елестету. Шешімді ӛңдеу кезінде ұйымдармен қолданылатын
үлгілердің үш типі бар. Олар физикалық‚ үйлестік және математикалық үлгілер.
Үлгiлеу (модельдеу)- бұл объектiнiң, жүйенiң, идеяның басқаша формада ӛзiнiң негiзгi жалпы
түрiнен ерекшеленетiн елестету.