61
9-
сурет
10-
сурет
62
11-
сурет
12-
сурет
63
13-
сурет
14-
сурет
64
15-
сурет
16-
сурет
65
17-
сурет
18-
сурет
66
19-
сурет
20-
сурет
67
21-
сурет
22-
сурет
68
23-
сурет
24-
сурет
69
25-
сурет
26-
сурет
70
27-
сурет
28-
сурет
71
29-
сурет
30-
сурет
72
31-
сурет
32-
сурет
73
33-
сурет
34-
сурет
74
35-
сурет
36-
сурет
75
37-
сурет
38-
сурет
76
39-
сурет
40-
сурет
77
41-
сурет
42-
сурет
78
43-
сурет
44-
сурет
79
45-
сурет
46-
сурет
80
47-
сурет
48-
сурет
81
«
Дүниеде
жоқ
жануар
»
əдістемесі
Нұсқау
:
«
Дүниеде
жоқ
жануардың
суретін
салып
жəне
ол
жануардың
атын
дүниеде
кездеспеген
жаңа
атаумен
ата
».
I.
Талапқа
сəйкес
қағаз
бетіндегі
сурет
көлденеңнен
ортасына
орналасуы
керек
.
a)
Егер
сурет
қағаздың
жоғарғы
бұрышына
жақын
орналасқан
болса
,
онда
ол
адам
кез
келген
ортада
өзін
-
өзі
əрдайым
жоғары
бағалайды
.
b)
Сурет
қағаздың
төменгі
бөлігінде
орналасса
,
өз
-
өзіне
сенбеуі
жəне
төмен
бағалайтындығын
білдіреді
:
II.
Жануардың
бас
бөлігінің
орналасуы
.
a)
Бастың
көлемі
фигураға
қатысты
болуы
-
өзіңе
жəне
айналадағыларға
мұқият
түрде
назар
аударады
жəне
əділ
бағалайды
.
b)
Бастың
оңға
қарай
бұрылуы
–
шынайы
тұрақтылықпен
жоспарлардың
жүзеге
асуы
.
Адам
өз
жоспарларын
іске
асыруға
белсенді
кіріседі
.
c)
Бастың
солға
қарай
бұрылуы
–
өз
көңіл
-
күйінің
іштей
жақсы
болуға
əрекеттенетін
адам
.
Іс
-
əрекеттің
ең
маңыздысы
өзіндік
сана
-
сын
танып
-
білуге
бағытталады
.
Бойын
қорқыныш
сезімі
жие
билеп
алады
.
d)
Тек
бас
үлкен
етіп
салынса
,
ол
–
тұлғаның
өз
мүддесіне
баса
назар
аударатындығын
,
қандай
да
бір
объектіге
деген
позициясын
өзгерте
алмауын
білдіреді
.
ІІІ
.
Басында
орналасқан
əр
түрлі
қосымша
немесе
сезім
мүшелеріне
сəйкес
бөлшектерге
сипаттама
:
Жануардың
көзі
үлкен
болса
,
ол
қорқыныш
белгісіне
тəн
көрінеді
.
Кірпіктердің
бар
-
жоғына
назар
аударыңыз
.
Əйелдер
үшін
олардың
бар
болуы
–
истеройдты
-
демонстративті
мінез
-
құлықты
білдірсе
,
ал
ерлер
үшін
–
мінездің
əйелге
тəн
белгілері
байқалады
.
Құлақтар
–
қоршаған
адамдардың
маңыздылық
мəліметтеріне
тікелей
қызығушылық
білдіру
.
Ауыздың
суреті
кішкене
ашық
тілмен
салынса
,
бірақ
ерні
жоқ
болса
,
сөзшеңдік
,
тілге
деген
белсенділікті
білдіреді
.
Ерінмен
біріккен
ауыз
–
сезімталдық
,
кейде
сөйлеу
белсенділігі
.
Тілсіз
,
ерінсіз
ашық
ауыз
–
қорқыныш
пен
күдіктену
сезімі
.
Тісті
ауыз
–
вербалды
агрессия
,
көп
жағдайда
қорғаныс
.
Дөңгелек
түрдегі
ауыз
–
балалар
мен
жеткіншектер
үшін
–
қорқу
,
мазасыздық
.
82
IV.
Басында
орналасқан
қосымша
бөлшектер
.
a)
Мүйіздер
–
қорғаныс
–
агрессия
(
агрессияның
басқа
белгілерімен
бірігуін
анықтау
,
тырнақпен
,
қылмен
,
инелермен
) -
бұл
агрессия
мінезі
,
жауабы
қорғанысқа
бағытталады
.
b)
Қауырсындар
-
өзін
əсемдеу
,
өзін
ақтауға
ұмтылу
жəне
демонстрациялылық
.
c)
Жая
,
шуда
,
түк
(
жүн
) –
сезімталдық
,
өз
жұмысына
нақтылау
,
ал
кейде
өз
əлеуметтік
рө
ліне
бағдарланушылық
.
V.
Тірек
бөлімі
.
a)
Аяқтың
түгелімен
немесе
жартылай
болмауы
,
ерекше
білінетін
пайымдаушылық
,
негізсіз
қорытынды
жасауға
бейім
болу
-
ын
білдіреді
.
b)
Аяқтарды
біріктіріліп
əлсіз
,
ұқыпсыз
салынуы
-
өз
пайым
-
дауларын
,
қорытындыларын
,
шешімдерін
қатаң
бақылау
,
аяқтардың
немесе
тіректердің
кез
келген
элементтер
түрлерінің
бір
тектілігі
,
бір
бағыттылығы
,
сонымен
қатар
қайталануы
–
пайымдаудаларының
өзіне
ыңғайлы
етіп
шешім
қабылдағыштығын
білдіреді
.
c)
Аяқ
түрлерінің
немесе
тірек
бөлімінің
кез
келген
элементтерінің
орналасуындағы
əртүрлілік
–
пайымдау
ерекшелігі
,
өз
бетінше
,
кейде
шығармашылық
бастамасының
немесе
өзгеше
көзқарастың
болуы
.
VI.
Жануарлар
бейнесінің
жоғарғы
жағындағы
бөліктер
(
қанаттар
,
қысқыштар
,
қауырсындар
,
бантиктер
,
гүлдер
) –
энергия
,
адамзат
білімінің
əртүрлі
аймақтарын
қамту
,
өзіне
сенімділік
,
білуге
құмарлық
,
көптеген
шараларға
қатысу
,
өзіне
күн
астынан
орын
жау
-
лап
алу
батылдығын
сипаттайды
.
VII.
Құйрықтар
бірнеше
,
əсіресе
,
үлкен
,
тармақталған
,
ұзын
құйрықтарға
ерекше
назар
аударыңыз
,
бұл
жеке
əрекеттеріне
,
істеріне
,
шешімдеріне
,
қорытындыларына
,
ойларына
аса
сенімділігін
білдіреді
.
a)
Құйрықтың
жоғары
бағытталуы
-
өзінің
əрекетіне
,
істеріне
,
шешімдеріне
сенімді
,
оң
жəне
сергектік
қатынасы
.
b)
Құйрықтың
төмен
бағытталуы
-
өзіне
наразы
болу
,
жасаған
ісіне
өкіну
,
мұңаю
,
өкініш
жəне
т
.
б
.
c)
Құйрық
оңға
бағытталса
-
өз
əрекеттеріне
,
мінез
-
құлқына
на
-
разы
болу
.
d)
Құйрық
солға
бағытталса
-
өз
ойларына
,
жіберген
қателеріне
,
шешім
қабылдай
алмаушылығына
наразы
болу
.
VIII.
Фигура
контуры
.
83
a)
Бейненің
сырт
келбетінде
өзге
элементтердің
болуы
(
шабақтардың
,
қабыршақтардың
,
инелердің
).
Олар
əсіресе
тігінен
салынса
–
айналадағылардан
агрессивті
қорғанысты
білдіреді
.
b)
Орнатылған
қылқандар
,
жабылған
жерлер
,
сызықтардың
екі
еселенуі
–
күдіктену
,
қорғану
.
c)
Жануардың
үстіндегі
контур
болуы
–
жоғарыдағыларға
жəне
тыйым
салушыларға
қатынасы
.
d)
Төменгі
контурі
–
төменде
тұрғандарға
қатынасы
,
құрдастарының
,
бағынушылары
жағынан
кінəлау
,
айыптардан
қорқу
,
мазақтаудан
,
мойындамаудан
қорғану
талабы
.
e)
Жан
-
жағындағы
қорғаныс
заттары
–
қалыпты
сезіну
,
кез
кел
-
ген
ситуацияда
қорғануға
даяр
болу
.
Қорғану
элементтері
дене
ішінде
оң
жақта
орналасқан
–
іс
-
əрекет
процесінде
айналадағылардан
қорғану
.
f)
Сол
жақтағы
элементтер
-
өз
пікірін
,
позициясын
,
наным
-
сенімдерін
қорғау
.
IX.
Жануарды
адамға
сəйкестендіруі
(
тік
жүру
,
адам
киіміне
киіндіруі
,
тұмсықтың
адам
кескініне
ұқсастығы
) –
эмоционал
-
ды
тұрғыда
жетілмегендіктің
белгісі
,
ойлау
инфантилизмі
–
бұл
адамның
мінезімен
байланысты
ертегілерді
жақсы
көруі
,
яғни
мінезінде
балалық
сезімнің
болуы
.
X.
Үшкір
детальдар
,
суреттегі
бұрыштар
–
субьектінің
агрессивтілік
деңгейі
(
тістер
,
тұяқтар
,
азу
тістер
).
XI.
Ештеңемен
толықтырылмаған
шеңберді
бейнелеу
–
тұйықтық
белгісі
,
жабылуға
тенденцияның
болуы
,
яғни
адам
ашылғысы
келмейді
.
XII.
Тірі
бөлікке
орнатылған
механикалық
бөліктер
(
сымдар
,
ан
-
тенна
,
бұранда
клавиштар
–
психикалық
ауру
белгісі
.
Көбіне
ши
-
зойдты
типте
байқалады
.
Жануардың
атауы
.
Мағыналық
құрамаларды
тиімді
біріктірілуі
(
мысалы
ұшатын
қоян
),
ойлардың
логикалық
түрінің
басым
болуы
.
Кітап
атауы
,
білімнің
,
өз
ақыл
эрудициясының
абстрактілі
демонстративтілігі
.
Үстірт
-
дыбыстық
–
айналасындағыларға
жеңіл
-
желпі
қатынастың
белгісі
.
Қайталанатын
элементтер
–
ойлаудың
кешігуінің
белгісі
.
Шексіз
ұзын
атау
–
фантазияға
,
армандауға
бейімділік
.
84
«
Жанұя
суреті
»
əдістемесі
Мақсаты
:
жанұяішілік
қарым
-
қатынастарды
зерттеу
.
Нұсқау
:
өз
жанұясының
əдеттегі
іспен
айналысу
кезіндегі
немесе
оны
өзінің
елесі
бойынша
суреттеп
салып
беру
.
Əдістеме
балаларға
қолданылады
.
Сурет
салу
процесінде
назар
аударылатын
жағдай
:
1.
Суретті
белгілер
арқылы
ретімен
салуы
.
2.
Суреттерде
түсініксіз
бейнелердің
салынуы
қарым
-
қатынастағы
қиындықтарды
білдіреді
.
3.
Детальдарды
өшіру
–
импульсивтілік
,
сенімсіздік
,
күдіктену
.
4.
Баланың
қапыл
ойдан
шығарған
пікірлеріне
,
түсіндірмелеріне
назар
аудару
.
5.
Эмоционалды
реакцияларына
жəне
олардың
бейнемен
байла
-
нысына
көңіл
бөлу
.
Сурет
салу
кезінде
балаға
бірнеше
сұрақтар
қойған
жөн
.
Мысалы
:
Мұнда
кім
бейнеленген
?
Немен
айналысып
жатыр
?
Олар
көңілді
ме
?
Неліктен
?
Олардың
ішінде
кім
басшы
?
жəне
т
.
б
.
Тікелей
сұрақтар
қоймаған
жөн
жəне
қайта
-
қайта
қоя
беруге
болмайды
.
Сұраққа
бірнеше
уақыттан
соң
қайтып
келу
керек
.
Жобалау
сұрақтарын
қолдану
:
Мысалы
:
Жарысты
кім
ұтар
еді
,
сен
бе
,
əлде
апаң
ба
?
Мамаң
өзімен
бірге
баруға
кімді
шақырар
еді
?
Егер
адам
емес
,
ит
салынған
болса
,
сеніңше
ол
кім
болар
еді
?
Жағымды
жəне
жағымсыз
жағдаяттар
беріледі
:
1.
Сенде
циркке
2
билет
бар
жəне
сен
қасыңа
кімді
алып
баратыныңды
елестет
.
2.
Сенің
жанұяң
қонаққа
барайын
деп
жатыр
,
бірақ
жанұя
мүшесінің
біруі
ауырып
қалды
,
үйде
қалу
керектігін
елестет
.
Кім
қалар
еді
?
3.
Сен
конструктордан
үй
салудасың
жəне
саған
көмек
керек
.
Жанұя
мүшелерінен
кімді
шақырар
едің
?
4.
Сенде
киноға
баруға
3
билет
бар
,
ал
жанұяда
4
адам
екенін
елестетіңіз
.
Үйде
кім
қалады
?
5.
Сен
адам
тұрмайтын
аралға
түскеніңді
елестетіп
көр
.
Сен
кіммен
болғың
келеді
?
6.
Сен
сыйлыққа
қызықты
лотоға
ие
болдың
.
Барлық
жанұя
ойнауға
отырды
,
ал
сіздерде
1
адам
артық
.
Кім
ойнамайды
?
Неліктен
?
|