1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

117
Б
) 
символдар
S (
формалық
белгілер
,
əріптер
,
цифрлар
,
ноталар
, 
кодтар
);
В
) 
семантикалық
M (
концептуалды
информациялар
: 
вербалды
идеялар
, 
ұғымдар
, 
түсініктер
);
Г
) 
мінез
-
құлық
B (
кісіаралық
қатынастар
процесін
бейнелеуші
, 
адамдардың
мінезін
анықтаушы
мəліметтер
);
2. 
Мəліметті
 
өңдеу
 
барысындағы
 
операциялар
:
А
) 
тану
операциясы
C (
мəліметті
сыртқа
ортадан
ажырату
, 
тану
жəне
мағнасын
түсіну
);
Б
) 
дивергентті
ойлау
D (
ұсынылған
мəлімет
пен
логикалық
байланыстағы
бірнеше
альтернативті
шешімдерді
табу
);
В
) 
конвергентті
ойлау
N (
мəселенің
бір
ғана
шешімін
таба
алу
қабілеті
);
Г
) 
есте
сақтау
M (
есте
сақтау
, 
есте
қалдыру
операциялары
);
Д
) 
мəліметті
бағалау
E (
мəліметті
белгілі
бір
критерий
бойынша
салыстыру
жəне
бағалау
);
3. 
Мəліметтерді
 
өңдеу
 
қорытындыларына
 
мыналар
 
жатады
:
А
) 
элементтер
U (
мəліметтің
жеке
бірліктері
);
1-
сурет
. 
Гильфорд
бойынша
интеллекттің
құрылымы
Ԥɪɟɤɟɬɬɟɪɞɿԙ
ɨɪɵɧɞɚɥɭɵ
Ɍɚɧɵɦɞɵԕ
ɮɭɧɤɰɢɹ
-
ɋ
ȿɫ
- M 
Ⱦɢɜɟɪɝɟɧɬɬɿ
ɨɣɥɚɭ
-
Ⱦ
Ʉɨɧɜɟɪɝɟɧɞɿ
ɨɣɥɚɭ
- N
Ɇԥɥɿɦɟɬɬɿ
ɛɚԑɚɥɚɭ
-
ȿ
ɗɥɟɦɟɧɬɬɟɪ
- U 
ȱȱ
- 
ɤɥɚɫɬɚɪ
ɋ
ȱȱȱ
- 
ԕɚɬɵɧɚɫɬɚɪ
R 
ȱ
V - 
ɠԛɣɟɥɟɪ
S
V - 
ԕɚɣɬɚ
ԕԝɪɭ
T 
VI - 
ԕɨɥɞɚɧɭ
I 
Ɇɚɡɦԝɧɵ
1 2 3 4 
Ȼɟɣɧɟɥɿɤ
ɋɢɦɜɨɥɞɵԕ
ɋɟɦɚɧɬɢɤɚɥɵԕ
Ɇɿɧɟɡ
-
ԕԝɥɵԕɬɵԕ

118
Б
) 
кластар
C (
ортақ
элементтер
мен
қасиеттер
бойынша
объектілерді
белгілі
бір
топқа
, 
кластарға
орналастыру
);
В
) 
түрлі
қатынастар
R (
мəліметтер
бірліктері
арасында
, 
объектілер
арасында
байланыс
, 
қатынас
орнату
);
Г
) 
жүйелер
S (
мəліметтік
бірліктердің
құрылымдық
жүйесіне
жеке
элементтерден
құрылған
тұтас
блоктар
жатады
);
Д
) 
трансформация
T (
мəліметтерді
модификациялау
, 
яғни
мəліметтерді
қайта
құру
, 
салыстыру
, 
қайта
анықтау
);
Е
) 
импликация
I (
мəліметтерге
қатысты
жаңа
байланыстарды
құру
, 
қорытындылау
)
Моделдің
негізгі
артықшылығы
негізгі
Дж
. 
Гильфорд
интеллекттің
кеңейтілген
моделін
ұсынды
. 
Қазіргі
күні
оның
кон
-
цепциясы
интеллектілі
қабілеттіліктердің
жүйеленген
моделі
бо
-
лып
табылады
. 
Дж
. 
Гилфордтың
моделіне
сəйкес
əрбір
қабілеттілік
үш
өлшемнің
əрқайсысы
бойынша
оның
тиімді
жағдайымен
анықталады
. 
Бұл
модель
интеллект
құрылысының
моделі
деп
ата
-
лады
. 
Тек
Дж
. 
Гилфордтың
ғана
теориясы
сынға
ұшыраған
жоқ
. 
Интеллектінің
барлық
қозғау
күші
мен
талдау
модельдері
тез
арада
психологтарды
қанағаттандыруын
тоқтатты
. 
Көптеген
психологтардың
пікірі
бойынша
біздің
ғасырымыздың
басында
интеллектуалдылық
тест
ситуациясын
туындатты
. 
Бұл
си
-
туациялар
адамды
таңдауға
қояды
, 
адамдардың
əр
түрлі
мəселелерін
интеллектуалды
орындау
мүмкіндігі
бойынша
бағалай
отырып
, 
олардың
интеллектісін
өлшеуге
болады
. 
Сондықтан
кейбір
психо
-
логтар
интеллектуалды
тесттер
мен
өлшемдерді
интеллектуалды
деп
атайды
. 
Интеллектуалдылық
коэфициент
интеллектінің
синонимі
болып
табылады
.
Жоғарыда
айтылғандардың
басқа
жағы
интеллектінің
табиғи
, 
ту
-
мыс
қасиеттері
деп
мойындауға
келіп
тіреледі
. 
Бұған
тұрақты
түрде
ұзақ
уақыт
бойына
интеллектісін
зерттеу
керек
. 
Зерттеуде
байқалған
IQ-
қатысты
жиілігі
басқа
себептермен
түсіндірілуі
мүмкін
. 
Соны
-
мен
, IQ 
тұрақтылығының
тағы
да
екі
себебін
анықтауға
болады
. 
Олардың
бірі
, 
ұзақ
қоршаған
адамдарда
болатын
өзгеріс
. 
Екінші
себебі
, 
индивидтер
өз
өмірінің
ерте
кезеңдерде
жəне
олардың
тез
дамуын
қамтамасыз
ететін
іскерлік
пен
дағдылар
. 
Бұлар
сақталады
жəне
келешекте
дамудың
өкілі
болып
қызмет
етеді
.
Интеллектуалды
тестте
қоршаған
ортаның
əсерін
ескеру
қажет
. 
Көптеген
жеке
тесттерде
, 
баланың
жеке
қасиеттерін
анықтау
үшін
қарастырылып
, 
зерттелген
. 
Жаңа
шарттарға
бейімделу
, 
тесттің
ең

119
қажетті
талабы
. 
Белгілі
бір
жасқа
арналған
тесттерді
басқа
жастағы
балаларға
қолдануға
болмайды
. 
Тест
сенімділігін
тіркеу
(
ретестілеу
) 
əдісі
бойынша
жəне
тесттің
есептерінің
гомогенділігі
əр
серия
бойынша
бағаланады
. 
АҚШ
оқушыларының
450-
ін
тексеру
үшін
0,85 
коэффициенті
, 
ал
жоғары
білімі
бар
адамдарды
зерттеу
үшін
– 0,82 
коэффициенті
алынды
. 
Əр
түрлі
таңдаудағы
гомогенділіктің
орташа
коэффициенті
0,71 – 0,91 
аумағында
болды
.
1 - 
субтест
 «
толықтыру
»
– 
күрделілігі
өсу
ретімен
орналасқан
12 
тапсырмадан
тұрады
. 
Əр
тапсырманың
сол
жағында
3 
белгілі
логикалық
бірізділікпен
5 
фигура
орналасқан
(
кеңістікте
орналасу
көлемі
, 
саны
жəне
т
.
б
. 
өзгерістері
бар
). 
Логика
өзгерістерін
таңдай
отырып
, 
оң
жақта
орналасқан
4-5 
фигураның
ішінен
заңдылыққа
сəйкес
келетінін
жəне
сол
жақта
орналасқан
3 
фигураның
логикалық
бірізділігін
жалғастыра
алатынын
таңдау
қажет
.
2 
–
 
субтест
«
классификациялау
»
– 
күрделілігі
өсу
ретімен
орналасқан
14 
тапсырмадан
тұрады
. 
Əр
тапсырма
5 
фигура
қатарынан
тұрады
. 
Мұнда
4 
фигура
əрдайым
қандай
да
бір
жалпы
белгімен
біріктірілген
. 
Əр
қатардан
басқалардан
ерекшеленетін
1 
ғана
фигураны
табу
қажет
. 4 
фигураға
жалпы
болып
табылатын
белгі
формасы
, 
түсу
, 
саны
, 
фигуралар
элементтері
арасындағы
кеңістіктік
қатынасты
табу
қажет
.
3 
–
 
субтест
«
матрица
» 
– 
күрделілігі
өсу
ретінде
орналасқан
12 
тапсырмадан
тұрады
. 
Бұл
тапсырмалар
логикалық
жағынан
1 
тапсырма
субтестіне
ұқсас
келеді
. 
Сол
жақтағы
матрицада
біріктірілген
3 
фигураға
сəйкес
заңдылықты
оң
жақта
орналасқан
5 
жауап
вариантының
ішінен
табу
тапсырмада
берілген
заңдылықты
аяқтайтын
1 
ғана
фигураны
табу
қажет
, 
яғни
матрицаны
дұрыс
толықтыру
қажет
. 
Бұл
субтестінің
ерекшелігі
белгілердің
кешендік
талдаудан
тұруында
(
матрицаны
тігінен
жəне
көлдењінен
, 
диаго
-
налды
талдау
). 
Берілген
субтесттің
тапсырмаларын
құру
негізінде
жататын
белгілер
– 
бұл
кеңістіктегі
орналасулары
, 
формасы
, 
көлемі
, 
саны
, 
түсі
жəне
берілген
белгілердің
комбинациясы
.
4 
–
 
субтест
 «
типология
»
– 
күрделілігі
өсу
ретімен
орналасқан
8 
тапсырмадан
тұрады
. 
Тестілеуді
ұйымдастыру
алдында
психолог
зерттелушіге
жауаптар
парағын
жəне
тест
дəптерін
береді
. 
Психолог
тест
дəптерінің
1-
ші
бетін
ашып
, 
жалпы
нұсқауымен
таныстырады
.
Одан
кейін
психолог
нұсқауды
оқып
, 
дұрыс
түсіндірілгеніне
көзін
жеткізгеннен
соң
, «
парақтың
келесі
бетін
ашыңдар
да
, 

120
субтесттің
1-
ші
бөлімімен
жұмыс
жасауды
бастаңдар
» 
дейді
. 
Əр
субтест
зерттелушіге
орындалынатын
тапсырма
логикасын
түсінуге
мүмкіндік
беретін
2-3 
мысалдардан
басталады
. 
Қалған
2 
мысал
өз
бетінше
шешіліп
, 
ол
жауаптар
парағында
белгіленеді
. 
Психолог
жауаптардың
дұрыстығын
тексеріп
, 
зерттелушімен
бірге
қателерін
дұрыстайды
. 
Жауап
парағы
тесттің
екі
бөліміне
сəйкес
келетін
екі
бөлімнен
тұрады
. 
Жауап
парағының
əр
бөлімі
4 
субтестке
сəйкес
келетін
4 
қатардан
қаралады
. 
Қатар
жолының
саны
əр
субтесттегі
тапсырмалар
санына
сəйкес
келеді
. 
Мысалы
, 
тапсырмаларды
орындап
болғаннан
кейін
психолог
«
парақты
аударып
, 
келесі
беттегі
тапсырмаларды
орындаңдар
» 
дейді
де
, 
уақытты
белгілейді
. «
Тоқта
» 
командасымен
жұмыс
аяқталады
. 
Тесттің
екі
бөлімдердің
арасында
аздаған
үзіліс
жасауға
болады
. 
Екі
бөліммен
жұмыс
жалпы
нұсқаудың
негізгі
моменттерін
қайталаудан
басталады
. 
Бірінші
бөлімнің
ерекше
болып
табылатын
себебі
, 
екі
бөлімде
де
мысал
тапсырмаларға
ешқандай
вербалды
түсініктемелер
берілмейді
.
Зерттелушінің
жауаптар
парағындағы
нəтижелері
арнайы
«
кілтпен
өңделеді
». 
Əр
дұрыс
жауапқа
1 
балл
беріледі
. «
Шикі
, 
аяқталмаған
» 
ұпайлар
жиынтығы
субтесттің
1 
жəне
2 
бөлімдері
бой
-
ынша
бөлек
жəне
бірге
есептелінеді
. «
Шикі
» 
балдар
шкалалы
балы
-
на
аударылады
. 
Тесті
жеке
жəне
топ
бойына
өткізуге
болады
. 
Топқа
жүргізгенде
əр
зерттелушінің
тест
дəптері
мен
жауаптар
парағы
бо
-
луы
тиіс
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: