Мектеп
жасына
дейінгі
балалардың
танымдық
процестерін
диагностикалау
Мектепке
дейінгі
шақ
–
баланың
сезімдік
тəжірибесінің
молай
-
ып
,
қабылдау
мен
ойлаудың
адамға
тəн
формаларын
игеруі
,
қиялдың
күшті
дамуы
,
ырықты
зейін
мен
мағыналы
естің
бастамаларының
қалыптасу
кезеңі
балып
саналады
.
Бес
жастан
жеті
жасқа
дейінгі
балалардың
қабылдауы
жоғары
болады
.
Осы
жас
аралығында
ба
-
лаларда
көздің
көргіштігі
,
түстер
мен
олардың
реңдерін
ажырату
нəзіктігі
артып
,
фонематикалық
жəне
жоғары
дыбысты
естуі
да
-
миды
,
қол
белсенді
сезіну
мүшесіне
айналады
.
Бірақ
бұл
барлық
өзгерістер
өздігінен
бола
салмайды
.
Олар
баланың
болмыстағы
заттар
мен
құбылыстарды
олардың
сан
алуан
қасиеттері
мен
қарым
-
қатынастарын
тексеруге
бағытталған
қабылдаудың
жаңа
іс
-
əрекеттерін
игеруінің
нəтижесі
болып
есептеледі
.
Мектепке
дейінгі
балалық
шақта
қабылдаудың
дамуы
үшін
,
балалардың
сенсорлық
эталондар
жүйесін
игеруінің
ерекше
маңызы
бар
(
сенсорлық
эталондар
–
спектр
түстері
,
геометриялық
фор
-
малар
,
музыкалық
дыбыстар
,
т
.
б
.
жүйесі
тəрізді
адамзат
белгілі
бір
жолмен
бөліп
алған
заттар
қасиеттерінің
жіктелген
жəне
өзара
байланысқан
үлгілері
).
Сенсорлық
эталондар
балалар
қабылдау
əрекеттерін
орындағанда
қолданылып
,
тексерілуге
тиісті
заттардың
ерекшеліктерін
анықтауға
мүмкіндік
беретін
айрықша
,
өзінше
бір
өлшем
қызметін
атқарады
.
Баланың
оқу
əрекетіне
жеке
басының
дайындығын
психологтар
,
оның
өз
психикалық
процестерін
басқара
білуімен
байланыстыра
-
ды
,
демек
баланың
импульсивтік
(
жедел
)
эмоциясынан
арылып
,
ерік
-
182
жігер
қасиеттері
орын
алып
,
қабылдау
барысында
,
белсенділікті
,
тəртіптілік
пен
оқуға
деген
ынтасын
көрсете
алуына
жағдай
жасау
маңызды
мəселелердің
бірі
болып
табылады
.
Қазіргі
кезде
балалар
психологиясы
ғылымында
мектепке
оқуға
дайындықтың
мазмұны
тек
баладағы
біліммен
,
интеллектуалдық
дайындығымен
тұжырымдалмай
,
оның
психикасының
сапалы
ерекшелігімен
,
белгілі
психикалық
жаңа
құрылымдарының
қалыптасуымен
жүзеге
асатындығын
көрсетеді
.
Сондықтан
мектеп
жасына
дейінгі
балалардың
таным
процесттерін
да
-
мыту
түрлі
жаттығулар
мен
əдістемелерді
жүйелі
түрде
жүргізуді
қажет
ететін
болғандықтан
,
төмендегідей
əдістемелерді
ұсынып
отырмыз
.
1.
Зейін
тұрақтылығын
зерттеуге
арналған
«
Шатасқан
сызықтар
»
əдістемесі
.
Балаға
10
шатасқан
сызық
бейнеленген
сурет
ұсыныныз
(1-
сурет
),
əр
сызықтың
басында
(
сол
жағында
)
жəне
соңында
(
он
жағында
)
өзінің
нөмірі
бар
.
Бірақ
та
бұл
нөмірлер
бір
-
біріне
сəйкес
келмейді
.
Баланы
1-
сурет
.
Шатасқан
сызықтар
183
əр
сызықтың
басынан
соңына
дейін
мұқият
қадағалауын
сұраңыз
.
Бұл
жағдайда
қалам
,
қарындаш
немесе
саусақ
қолдануға
болмайды
.
Бала
сызықтың
сол
жағындағы
,
сосын
оң
жағындағы
нөмірді
дауыстап
ай
-
тады
.
Барлық
тапсырманы
орындауға
жұмсалған
уақытты
,
жіберілген
қателерді
,
жаңылыстарды
жəне
т
.
б
.
белгілеп
отырыңыз
. 6-7
жасар
балалардың
көпшілігі
бұл
тапсырманы
1-2
минут
ішінде
мүлде
қатесіз
орындай
алады
.
2.
Қабылдауды
зерттеу
əдістемесі
.
«
Қандай
бейне
толық
емес
?»
əдістемесі
Қабылдаудың
тұтастығын
бақылау
.
Балаға
та
-
ныс
заттар
бейнеленген
суреттерді
ұсыныңыз
.
Оның
əрбір
сурет
-
ке
мұқият
қарауын
жəне
жетіспей
тұрған
бөлігін
атауын
сұраңыз
(2-
сурет
)
.
3. «
Бұл
не
,
танып
ал
»
əдістемесі
.
Алдымен
балаға
суреттің
бөлігін
фрагменте
көрсетілгендей
анықтау
қажет
,
яғни
бөлік
не
-
месе
фрагмент
бойынша
тұтас
суретті
салу
керек
.
Балаға
а
)
басқа
барлық
фрагменттері
қағазбен
жабылған
үш
суретті
көрсетеді
.
Осы
фрагмент
бойынша
бұл
бөлшектер
жалпы
кандай
суретке
тиісті
екенін
айту
керек
.
Есепті
шешуге
10
секунд
уакыт
беріледі
.
Егер
бала
дұрыс
жауап
бермесе
,
онда
оған
10
секундқа
келесі
толығырақ
фрагмент
көрсетіледі
,
тағы
сол
сияқты
бала
суретте
не
бейнеленгенін
аңғарғанынша
жалғаса
береді
.
Жалпы
6-7
жасар
балалар
фрагмент
бойынша
тапсырманы
20
секунд
ішінде
орын
-
дай
алады
.
4. «
Кілемшені
қалай
жамауға
болады
?»
əдістемесі
.
Бұл
тестінің
көмегімен
аз
мерзімде
есте
көргенінің
үлгілерін
сақтай
отырып
,
олар
-
2-
сурет
.
Аяқталмаған
суреттер
184
ды
бала
-
ның
қаншалықты
іс
жүзінде
қолдана
алатын
-
дығын
анықтауға
бола
-
ды
.
Балаға
2
кілемше
жəне
əр
түрлі
маталардың
құрақтары
бейнеленген
4
суретті
ұсыныңыз
.
Бұл
матаның
құрақ
-
тарын
кілемшедегі
те
сік
-
тер
ді
жамау
үшін
қолдануға
болады
.
Кі
лем
шенің
жəне
жа
маудың
суреттерінің
айыр
машылығы
болмау
керек
.
Балаға
тапсырма
:
«
Ма
таның
бірнеше
құрақ
-
тарын
(
олар
төменде
салын
-
ған
)
кілемше
су
-
ретіне
(
ол
жоғарыда
салынған
)
көбірек
сəйкес
келетін
жа
-
мауды
таңдап
ал
».
5. «
Шаршыны
таны
»
əдістемесі
.
Тест
тандамалы
қабылдау
қабілетін
аныктайды
.
Балаға
10
төртбұрыш
бейнеленген
сурет
көрсетіледі
.
Олардың
арасында
5
бірдей
шаршы
жəне
шаршылардан
аздап
айырмашылығы
бар
5
төртбұрыш
:
тік
қабырғалары
көлденең
қабырғаларынан
аздап
ұзын
немесе
керісінше
,
бұрыштарының
біреуі
тік
бұрыштан
үлкен
немесе
кіші
(5-
сурет
).
Балаға
барлық
бірдей
фигураларды
табу
жəне
көрсету
ұсынылады
.
Егер
бала
барлық
немесе
бар
-
лы
ғы
на
жуық
дерлік
шар
-
шыларды
тапкан
болса
,
оның
таңдамалы
қабылдау
қабілеті
бар
екендігін
көр
-
сетеді
.
6.
Зейінді
аудару
қабі
-
летін
дамыту
жатты
-
ғу
-
лары
.
Балаға
əр
түрлі
сөздерді
атаңыз
:
үстел
,
кере
-
3, 4-
суреттер
5-
сурет
.
Шаршыны
таны
185
ует
,
кесе
,
қарындаш
,
дəптер
,
кітап
,
тоғай
,
шанышқы
жəне
т
.
б
.
Ол
келісім
бойынша
белгілі
бір
сөздерге
қимылымен
жауап
беруі
керек
.
Бала
мұқият
тыңдайды
да
,
мысалы
,
жануарды
білдіретін
сөздерді
естігенде
,
алақанын
соғады
.
Егер
бала
шатасып
кетсе
тапсырманы
қайталаңыз
.
Екінші
сериясында
келіскендей
өсімдіктерді
білдіретін
сөзді
естігенде
,
балаға
орнынан
тұруды
ұсыныңыз
.
Үшінші
сериясында
бірінші
жəне
екінші
тапсырманы
біріктіруге
болады
,
яғни
бала
жануарды
білдіретін
сөзді
естігенде
,
алақанын
соғады
да
,
қандай
да
бір
өсімдікті
білдіретін
сөзді
естігенде
орны
-
нан
тұрады
.
Осындай
жəне
осыған
ұксас
жаттығулар
зейінділікті
,
зейіннің
бөлінгіштік
жəне
аударылу
жылдамдығын
дамытады
,
ал
со
-
нымен
бірге
баланың
ой
-
өрісін
кеңейтіп
,
танымдылық
белсенділігін
арттырады
.
Мұндай
ойындарды
жарыс
түрінде
балалар
тобымен
жүргізген
қызықты
.
7.
Зейінді
шоғырландыруды
дамыту
жаттығулары
.
Сабақты
жүргізу
үшін
10-15
айырмашылықтары
бар
суреттердің
2
жұбын
бірнеше
бітпеген
суреттер
немесс
қисынсыз
мазмұнды
сурет
-
тер
,
бірнеше
жартылай
боялған
суреттер
дайындау
қажет
.
Бірінші
тапсырмада
балаға
берілген
жұп
суреттердің
барлық
айырмашылықтарды
атауы
ұсынылады
(
сурет
-6).
Екінші
тапсырмада
балаға
кезектестіріп
бітпеген
суреттерді
көрсетеді
де
,
не
салынбай
калғанын
сұрайды
(6-
сурет
)
немесе
қисынсыз
мазмұнды
суреттерді
таңдап
алып
,
сəйкессіздікті
табуды
сұрайды
.
Үшінші
тапсырмада
бірінші
бөлігінің
боялғанындай
,
суреттің
екінші
бөлігін
бояуы
керек
(
сурет
таңдап
алыңыз
).
Барлық
үш
тапсырма
бойынша
нəтижелілік
бағаланады
.
Дұрыс
аталған
айырмашылықтар
саны
,
аталған
жеткіліксіз
бөлшектер
жəне
қисын
6-
сурет
.
Суреттегі
айырмашылықтарды
тап
.
186
сызықтар
саны
,
сонымен
бірге
дұрыс
боялған
бөлшектер
саны
есептеледі
.
Зейіннің
тұрақтылығы
Достарыңызбен бөлісу: |