Южно-казахстанский педагогический

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЮЖНО-КАЗАХСТАНСКИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ

1. 
   Жұмысты қалай іздеуге және табуға болады? Ең тиімді тәсілдер. Достар мен таныстар
   

Жұмыс іздеу барысында көп жағдайда жіберілетін жаңсақтықтардың бірі – сұхбаттасушының сізге сілтеме жасаған адамға қалай қарайтынын білмей тұрып, оның атын атау. Кез келген бейресми сұхбаттың соңында сізге арналған қандай да бір жұмыстың бар-жоғын сұраудың айтарлықтай маңызы жоқ. Қоңыраулар мен хаттардың шегін білу керек – адамдарды шамадан тыс мазаламаған жөн.

Жұмыс іздеудегі тиімділігі бойынша екінші орынды БАҚ алады. Іскери газеттер мен журналдар әр санында немесе арнайы күндері бос жұмыс орындарын, соның ішінде жас мамандар мен студенттерге арналған жұмыс орындарын жариялайды. Газеттер мен журналдардың басым көпшілігінің ғаламтор-нұсқасы бар, онда тек редакциялық материалдар ғана емес, бос жұмыс орындары туралы мәліметтер де жарияланып отырады. Оларды қарай отырып, көбіне-көп қызықтыратын компаниялардың қызметкерлер алу «маусымын» анықтауға және өзіңізге жұмысқа орналасу үшін ненің жетпейтінін бағалауға болады. Көптеген іскери газеттерде мансап жолын құруға арналған бөлім бар. Онда түрлі компаниялар мен нарықтардағы жұмыстардың қыр-сырлары ашыла түседі – газеттер мен журналдарды оқи отырып, нарықта кімнің кім екенін білуге және өзіңіз жұмыс істегіңіз келетін компанияны таңдауыңызға болады.

Көптеген компаниялардың сайттары бос жұмыс орындарының ең соңғы тізімін, тағылымдамадан өтуге берілетін өтінім формаларын қамтиды. Өзіңіздің түйіндемеңіз бен ілеспе хатыңызды (неліктен дәл осы компанияда дәл осы лауазымда жұмыс істегіңіз келетіні туралы) электронды пошта арқылы жолдай отырып, компанияның HR-бөліміне қоңырау соғып, хатыңызды алғанын анықтап алыңыз. Әрине, бұл сұрағыңызға барлық жерде қуана-қуана жауап бере қоймайды – ірі, танымал компанияларда бос жұмыс орнына деген конкурстарда бір орынға 100-500 адамға дейін түсіп жатады. Сондай-ақ, компаниялардың сайттарында олардың презентациялары және басқа да рекрутмент-шаралары туралы ақпараттар да бар, оларға сол сәтте тіркелуге болады.

Жұмыс іздеушілердің 78 %-ға жуығы жұмыс іздеуді Ғаламтор арқылы жүзеге асырады, бірақ, тиімділігі тұрғысынан бұл құрал әзірге таныстарға, бұқаралық ақпарат құралдарына, компаниялардың сайттарына орын беруде. Жұмыс іздеуге арналған ең танымал ресурстар – market.kz/rabota, .slando.kz/rabota, rabota.nur.kz, jooble.kz, hh.kz, karierist.kz және superjob.kz. Англияда The Times газеті жүргізген зерттеу мәліметтері бойынша ЖОО түлектерінің 98 %-ы жұмысқа орналасу барысында ғаламторды пайдаланады екен. Біздегі ғаламтордың тиімділігі әзірге соншалықты жоғары деңгейде емес.

Кейбір сайттарда тек бос жұмыс орындарының тізімін ғана емес, белгілі бір маманның лауазымдық нұсқаулығының сипаттамасын да табуға болады. Қашықтан жұмыс істегісі келетіндер үшін бірнеше фриланс-бос орындар сайты бар.

Оdnoklassniki.ru немесе vkontakte.ru сияқты әлеуметтік желілер, өздерінің аса танымалдылығына қарамастан, жұмыс іздеу үшін тиімді бола қоймас. Жұмысты кәсіби ғаламтор-қоғамдастықтарынан іздеу анағұрлым тиімдірек. Сондай-ақ, олардан сіздің арманыңызға айналған компаниядағы жұмыстың маңызды тетіктерін түсіндіре алатын сол компанияның бұрынғы немесе қазіргі қызметкерлерін табуға болады.

Университеттегі Жұмысқа орналасуға көмектесу және карьералық өсу бөлімі өте пайдалы болуы мүмкін. Мұнда қызықты нұсқалар кездесетін бос жұмыс орындарының базасы бар. Оның үстіне, сізге түйіндеме жазуға, сұхбаттасудың үлгісін дайындауға көмектеседі. ЖОО-дағы Жұмысқа орналасуға көмектесу және карьералық өсу бөлімі бос жұмыс орындарының жәрмеңкелерін өткізіп отырады, онда сіз жұмыс берушілермен танысып, жұмысқа орналасу келісімшартын түзу мүмкіндігін аласыз.

2. 
   Түйіндеме жазу ережелері
   

Түйіндеме – жұмыс берушінің сізді жұмысқа қабылдау кезінде қарайтын негізгі құжаты. Оның шешімінің түйіндеменің қалай толтырылғанына байланысты болатынын ескерген жөн. Әдетте, түйіндемеге 2-3 минут, тіпті, одан да аз уақыт бөлінеді. Қанекей, жұмысқа тұру кезінде түйіндемені қалай дұрыс жазу керек деген сұраққа тоқталайық. Түйіндеме жазу барысында ескерілуі тиіс үш негізгі қағида бар:

• 
  Сіздің түйіндемеңіз жұмыс берушіні қызықтыра алғанда, оның назарын өзіңізге аудара алғанда ғана сәтті болып шығады. Егер, олай болмаса, сіздің түйіндемеңіздің орны қоқыс жәшігінде болып табылады. Жұмыс берушінің назарын өзіңізге аудара алуыңыз үшін сіздің бар-жоғы 3 минуттай уақытыңыз бар;
  
• 
  Ойыңызға келгеннің бәрін жаза берудің қажеті жоқ. Саралап, іріктеңіз, тек тақырыпқа қатысты, ең маңызды нәрселерді жазыңыз. Ақпаратты аталған бос жұмыс орнына қатысты талаптарды басшылыққа ала отырып таңдаңыз.
  
• 
  Жұмыс берушінің қызығушылығын оятқан сауатты түйіндеме сізді жаңа кезеңге – жеке кездесуге немесе сұхбаттасуға жетелейді. Бірақ, бұл әлі жұмысқа тұрудың кепілдігі бола алмайды. Осы кезеңдегі сіздің мақсатыңыз –сұхбаттасуға бару.
  

1) Мақсат. Қандай бос жұмыс орнына үміттенетініңізді қысқа әрі анық жазыңыз. Тиянақсыз, екіұшты сөз орамдарының қажеті жоқ. Бос жұмыс орны біреу ғана болуы тиіс!

2) «Түйіндеме» сөзі. Көптеген адамдардың беттің ең үстінде неліктен «ТҮЙІНДЕМЕ» сөзін жазып қоятыны белгісіз. Түйіндеме сіздің тегіңізден басталуы тиіс.

3) Негізгі бөлімдер. Негізгі бөлімдерді ерекшелеп қойыңыз, әйтпесе, олар мәтінмен тұтасып кетеді де, өзіне назар аудартпайды.

4) Грамматикалық қателер. Ия, бұл көбінің қиындығы. Сауатты болыңыз, түйіндемені жіберуден бұрын бірнеше рет тексеріңіз.

5) Түйіндеме көлемінің үлкендігі. Түйіндемені 2-3 бет етіп жазбаңыз. Толық бір бет – түйіндеменің ұтымды көлемі.

7) Редакцияланбаған түйіндеме. Егер түйіндемені жіберіп жатсаңыз, оның мәтінін әрдайым стандарттарға сай рәсімдеңіз. Times New Roman шрифтін 12 немесе 14 мөлшерінде қолданыңыз. Абзацтарға бөліңіз.

8) Бос жұмыс орнының сәйкессіздігі. Бірегей түйіндеме жазыңыз.

9) Сленг қолдану. Сіздің нені меңзеп тұрғаныңызды екінің бірі түсіне бермейді. Сондықтан кез келген адамға түсінікті әрі қарапайым тілде жазыңыз.

10) Ақпараттардың айқын болмауы. Мәселен, жұмыс орнын, нақты әрі дұрыс мерзімді (айы, жылы) көрсетіңіз.

11) Ақпаратты жеткізудің кері тәртібі. Түйіндеме жазудың өзіндік ережелерін ойлап табудың қажеті жоқ, олар әлдеқашан табылып, жазылып қойған.

Сонымен, түйіндеме нені қамтиды?

Көрсетілетін бірінші нәрсе – толық аты-жөні (тегі, аты, әкесінің аты). Сонан соң, туған жылы мен туған жері, тұрғылықты мекенжайы, байланыс телефондары, отбасы жағдайы.

Міндетті түрде қандай лауазымға орналасқыңыз келетінін және неліктен орналасқыңыз келетінін қысқаша сипаттайтын Сіздің мақсатыңызды көрсеткен жөн. 2-3 сөйлем жеткілікті. Барлығы кеңінен, түсінікті және ұғынықты жазылуы шарт.

Түйіндеменің ең маңызды бөлігі – Сіздің біліміңіз. Қай жылы, қай мектепті бітіргеніңізді жазудың қажеті жоқ, бұл кәсіби білім емес. Оқу орнын бітіргендігіңіз туралы айтқанда, факультеттің атауын, мамандықтың толық атауын, оқуға түскен және оқуды бітірген жылдарыңызды міндетті түрде көрсетіңіз.

Ары қарай, егер талап етілген лауазымға қатысы болса, қосымша білімді –курстарды көрсетуге болады.

Ары қарай түйіндеменің ең маңызды тармағына келеміз. Оған өте салмақты, сауатты және мұқият қарау керек. Жұмыс өтілі. Жұмыс істеген орындарыңыз кері хронологиялық тәртіппен, соңғы жұмыс орнынан бастап көрсетіледі (алдыңғы тармақтан айырмашылығы да осы).

Егер болса, жұмысқа кіру және жұмыстан шығу кезеңдерінің айы мен жылы көрсетіледі. Ұйымның және Сіз атқарған лауазымның толық атауы міндетті түрде көрсетіледі.

Ары қарай түйіндемеде Қосымша мәліметтер орын алады. Мұнда Сіз туралы қосымша мәліметтер: жүргізуші куәлігінің болуы, арнайы компьютерлік бағдарламаларды білу, шет тілдерін білу және т.с.с. көрсетіледі.

Кәсіби машығы тармағында өзіңіз меңгерген басты кәсіби машықтарыңыз бен біліміңіздің сипаттамасы қамтылады.

Жеке қасиеттері. Өзіңіздің тіл табысуға бейімділігіңіз, нәтижеге қол жеткізудегі мақсаттылығыңыз, нақтылығыңыз, күйзеліске қарсы тұра білу қабілетіңіз, т.б. туралы айтыңыз. Бұл жұмыс берушінің Сіздің түйіндемеңізді қарауы барысында барынша тартымдылық береді.

Адам еңбегі – басқалары тауарлар секілді тауар болып табылады. Кез келген тауардың бағасы болғаны сияқты, оның да бағасы бар. Түйіндемеде өз құныңызды көрсеткеніңіз дұрыс па, әлде мұны жұмыс берушімен кейінірек талқылаған жөн бе?

Түйіндемеңізде қалаулы жалақы деңгейін көрсету арқылы, сөз жоқ, қызметкерлер құрамы жөніндегі менеджердің жұмысын жеңілдетесіз.

Сондай-ақ, бұл мәселеде өзіңіз үміт білдіріп отырған лауазымның дәрежесін де ескеру керек. Егер, сіз орта немесе жоғары буынды басқарушы лауазымға жұмыс іздеп жатқан болсаңыз, онда жалақы мөлшерін көрсету міндетті емес. Әдетте бұл құпиялылық мәселесіне байланысты.

Қалаулы жалақы мөлшерін көрсете отырып, сіз өзіңіздің тәжірибеңіз бен дағдыларыңызды бағалай алатыныңызды білдіресіз. Бірақ, мұны жасамас бұрын, еңбек нарығын сараптап алыңыз. Өз салаңыз бен аймағыңыздағы жалақы деңгейін зерттеңіз, өз дағдыларыңыздың деңгейін басқа түйіндемелермен салыстырып көріңіз. Өйткені, сіз ЖОО-нын кеше ғана бітірген болсаңыз, өз еңбекақыңызды 10 жылдық тәжірибесі бар үміткердің қалаулы еңбекақысымен теңестіру оғаш болар еді.

Еңбекақы бағаны бос қалдырылған түйіндеменің өз артықшылықтары да бар. Мәселен, жауапкершілік дәрежесі, жұмыс кестесі, міндеттер қатары және т.б. сияқты түрлі жағдайларға негізделе отырып, жалақы мөлшерін тікелей жұмыс берушімен талқылай аласыз.

Егер, сіздің табысыңыз пайыздардан тұратын болсағ қалаулы еңбекақыны көрсету күрделірек болады. Егер сіз жұмыс істеп, барынша жоғары табыс табуға үйренген болсаңыз, онда жұмыс берушіні мол сомамен шошытпаған дұрыс. Жұмыс берушіні қорқытпайтын, сонымен қатар, сіздің өз ісіңіздің шебері екеніңізді ұғындыратын орташа көрсеткіш әрдайым да болады. Ал, сіз өз-өзіңізді жұмыс барысында көрсете аласыз.

Ізденуші ретінде, сізге жұмысқа тұру үшін бірнеше сұхбаттасуға баруға тура келеді. Бірақ сұхбаттасулар әр түрлі болады. Сізді бірнеше үміткер қатысатын топтық сұхбаттасуға шақырулары мүмкін, онда сіздің өз-өзіңізді ұстауыңызды тексереді, немесе бұл телефон арқылы сұхбаттасу болуы мүмкін.

Сізге кездесуі мүмкін сұхбаттасудың кейбір түрлерінің тізімі және оларға қалай дайындалу қажеттігі туралы кеңестер мінекей:

Жұмыс беруші сізді аяуын аяйды-ау, бірақ, жұмыс бәрібір сізге бұйырмайды. Мәселе – жұмыс берушіге қыңқылдақ, жолы болмайтын адамдар емес, табысты, өз-өзіне сенімді кәсіби мамандар керектігінде.

Сізді күйзелісті сұхбаттасу туралы ешқашан да хабардар етпейді. Күйзелісті сұхбаттасулар көбіне-көп жұмыстары жүйке тоздыратын және асқан төзімділікті қажет ететін үміткерлермен жүргізіледі. Мұндай сұхбаттасуларға басшылардың орынбасарлары, сату және клиенттермен жұмыс істеу жөніндегі менеджерлер, сатушылар, қолдау қызметінің қызметкерлері, журналисттер, жарнама және сақтандыру агенттері тап болуы мүмкін.

Күйзелісті сұхбаттасу барысында жұмыс берушіні үміткердің жауаптары ғана емес, оның эмоционалды реакциясы да қызықтырады. Мұндай күрделі жағдайда өз бойыңыздағы сенімділікті сақтап, өзіңіздің наразылығыңызды білдірмегеніңіз абзал. Ақталып, ашуланып, қорғанып, айғайлай бастасаңыз – сынақтан өтпедіңіз деген сөз.

Кеңінен таралған техникаларды толығырақ қарап көрейік, оларды танып-білуге тырысып, өз-өзіңізді қалай ұстау керектігін анықтап алайық.

Компанияларда айтарлықтай шылы шырай танытпайтын адамдар болады, сондықтан, сіздің реакцияңызды бақылай отырып, төзімділігіңізді тексеріп жатқан болар. Қатардағы қызметкер үшін бір ғана жол бар – күту. Егер сіз шешім қабылдауды талап ететін лауазымға үміт етіп отырған болсаңыз, онда кешігу себебін сыпайы түрде анықтап алуыңыз және әңгімелесудің нақты қашан басталатын сұрауыңыз керек. Егер сұхбат беруші бұл сұрақтарға жауап бере алмаса, кешірім сұрап, ары қарай күте алмайтыныңызды айтуға болады. Не сізге арнап басқа бір уақытты белгілейді немесе сұхбаттасу сол мезетте басталады.

Міндетті түрде қайда отыруға болатынын сұраңыз. Түсініксіз жазуыңызды сылтау қылып, сауалнаманы қайта жазып шығуыңызға мәжбүрлейтініне дайын болыңыз. Мұның спектакль ойынының бір бөлігі екенін толық сеніммен айтуға болады.

Ашушаңдық танытпаңыз, таласпаңыз және ақталмаңыз. Сұхбат беруші сіздің сөздеріңізді «Бұл деген түк те емес», «Мынауыңыз нашарлау екен», «Сіз осыны да мақтан тұтасыз ба?» т.с.с. сөздермен жоққа шығаруға тырысып жатса, таң қалмаңыз. Күйзелісті сұхбаттасудың мүмкіндіктері туралы есіңізге түсіріңіз де, ойынға кірісіңіз. Өзіңізді салқынқанды түрде ұстаңыз, сұхбат берушіден өз көзқарасын түсіндіруді өтінсеңіз болады, бірақ қандай жағдайда да ашуланбаңыз.

Сұхбат алушының сіздің жеке өміріңіздің қыр-сырын білгісі келетіні емес, сіздің реакцияңызды көргісі келетінін естен шығармаңыз. Мұндай сұрақтардың кәсіби қызметке еш қатысы жоқтығы себепті, сыпайы түрде мұндай сұрақтарға жауап беруден бас тартуыңызға болады, немесе әзілге айналдыруыңызға болады. Сабырлылық таныта отырып, барынша ыңғайсыз сұраққа да жауап табуға болады.

Бастысы, қорықпаңыз және сізді жаңылдыруға жол бермеңіз. Қойылған сұрақтардың тұрпатына емес, олардың мазмұнына мән беріңіз.

Әрине, жұмыс берушіге сіздің ән айтқаныңыз қызық емес, сіз сыпайы түрде бас тарта аласыз ба және қиын жағдайдан шыға аласыз ба, оны сол қызықтырады. Оның шарттарына келісім беруіңіз арқылы, сіз өзіңізді көнбіс және өжет адам ретінде көрсетесіз.

Күйзелісті сұхбаттасу – үміткерлерді тестілеудің өте даулы әрі күрделі тәсілі. Оны абайлап қолдану керек және оны тек кәсіби мамандардың жүзеге асырғаны жөн. Іріктеудің мұндай тәсілі көбінде жұмыс берушінің өзіне зиянын тигізеді, өйткені, тіпті, күйзелісті сұхбаттасудан сәтті өткеннен кейін де, үміткер компанияда жұмыс істеуге келіспеуі мүмкін.