Вестник таразского государственного педагогического института

52 
 
Енді  жоғарыда  айтылған  мәселелерді  қорытындылайтын  болсақ,  тұрақты  түрде 
этнография ғылымы бойынша ізденістер ХХ ғасырдың 40-50-ші жылдарында басталғанын 
айтуға  болады.  Кеңестік  Қазақстан  этнографиясы  кешенді  зерттеуінің  кеш  басталуының 
басты  себептері,  тарих  ғылымының  республикадағы  ұйымдастырушылығының  әлсіздігі 
мен  кадр  мәселесінің  шешілмегендігі  еді.  Тек  Ұлы  Отан  соғысынан  кейінгі  Қазақстан 
Ғылым  Академиясының  Тарих,  археология  және  этнография  институты  құрамында 
этнография  секторының  ашылуымен,  Қазақстан  этнографиясын  жүйелі  түрде  зерттеу 
мүмкіндігі  туды.  Этнографиялық  зерттеудің  негізгі  міндеті  кӛне  дәстүрлер  мен 
тұрғындардың жаңа тұрмысына ғылыми негіздеме жасау болды. Этнографиялық  ғылыми 
ізденістер мақсаты – бұл құбылыстар, осы аудан тұрғындарының мәдени және тұрмыстық 
деңгейінің  социалистік  қайта  құру  нәтижесі  ме,  жоқ  әлде  кӛненің  қалдықтары  ма?  Олар 
адамдар санасында  қаншалықты берік орын алған, олардың жойылу процесі  қалай жүріп 
жатыр  деген  сұрақтарға  жауап  іздеу.  Сонымен  қатар  негізгі  ескерілген  нәрсе 
тұрғындардың этникалық дәстүрлері арқылы (мысалы, жайлауға  мал айдау немесе  кӛшу) 
ӛзіндік ерекшеліктеріне кӛңіл аудару. 
Этнографиялық  зерттеу  кӛзі  ретінде  колхозшы-қазақ  ауылының  таңдалуы 
кездейсоқтық емес еді. Ол ӛзіндік ерекшелігі бар, аграрлық қатынастардың қызметінен екі 
бастаудан  –  жаңа  социалистік  және  дәстүрлі  ӛмір  салтынан  туындайтын  ерекше 
бірлестікті қарастыру мәселесі. Зерттеу жұмыстарының жемісті болуы үшін оның ғылыми 
- ұйымдастыру жұмыстарының бағытын анықтайтын арнайы бағдарлама жасалды[30]. Бұл 
бағдарламада ауылда этнографиялық зерттеудің алдағы жоспарлары мен жүйелі  сипаттау 
әдіс-тәсілдері кӛрсетілді.  
Бағдарламаға  сәйкес  ұйымдастырылған  экспедициялар  нәтижесінде  ауылдық 
жерлерді  зерттеуге  қатысты  мәселені  кең  қамтыған  деректік  негіздері  жасалынды. 
Қазақстан  Ғылым  Академиясының  Тарих,  археология  және  этнография  институты 
экспедицияларының жинаған ғылыми-танымдық мәліметтерінің орны аса зор  маңызға ие 
болды.  Ұжымшарлық  қазақ  ауылын  зерттеу  барысында  отбасылық-некелік  қатынастар, 
этнодемографиялық  ахуал  мен  оның  барысы,  материалдық  және  рухани  мәдениеттің 
құрылымдық  ерекшелігі,  қоғамдық  ӛндірістегі  және  колхозшылардың  тұрмыстық 
ӛміріндегі  ӛзгерістердің  негізгі  факторлары  мен  жолдары  мәселелеріне  қатысты  зор 
мағлұматтар  жинақталды.  Бұлар  Н.Сәбитовтың  жариялаған  мақаларында  кең  түрде 
баяндалған [31].  
Сонымен  қорыта  келе,  Н.Сәбитовтың  этнограф  ғалым  ретіндегі  жұмысының  ӛте 
жемісті 
болғанын 
кӛреміз. 
Ол 
Қазақстан 
этнографиясының 
қалыптасуында 
алғашқылардың бірі болып, осы сала бойынша маман кадрлар дайындап кеткен тұлғаның 
бірі болды.  
 
Әдебиеттер тізімі:  
1.  Труды  Оренбургского  общества  изучения  Киргизского  края.  Вып.  1.  Оренбург, 
Типография М.Н. Махова, 1921. – С.40. 
2.  Первые  этнографы  Казахстана  /  Автор  предисловия  и  составитель  Узбекали  
Жанибек. – Алматы: Білім, 2002. – 136 с. - С.10-12. 
3.  Сабитов  Н.  В  Институте  истории,  археологии  и  этнографии.  (Этнографическая 
работа в Казахстане) //Вестник АН КазССР. – 1949. - № 3 (48). – С.104-105. 
4. ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 559 іс. - 8 б. 
5.Савосько В.К.,  Шамшатов И.Ш. Колхозное  строительство в Казахстане  (1946-1970 
гг.) / Отв. ред. Дахшлейгер Г.Ф. – Алма-Ата: Наука, 1974. – 279 с. - С.252.  
6. ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 10 іс. - 1 б. 
7.  Сабитов  Н.  Об  итогах  работы  этнографической  экспедиции  1946  года  Сектора 
этнографии // Известия АН КазССР. Серия историческая.-1948. Вып. 4. - 116-118 с. 
8.  Сабитов  Н.  Некоторые  итоги  этнографического  изучения  восточных  и  юго-
восточных областей Казахстана //Вестник АН КазССР. – 1949. - № 8 (53). – С.65-75. 

53 
 
9.  Сабитов  Н.  Работа  по  изучению  культуры  и  быта  казахского  колхозного  аула. 
(Обзор материалов этнографических экспедиции за 1946-1951 гг.) //Вестник АН КазССР. – 
1952. - № 3 (84) . – С.89-94. 
10.  Чебоксаров  Н.Н.  Комплексная  антрополого-этнографическая  экспедиция  в 
Казахстане  //  Краткие  сообщения  Института  этнографии  Академии  наук  СССР.  -  1949. - 
Т.6. – С.9-19. 
1 Сабитов Н. Этнографическая работа в Казахстане //  Вестник АН КазССР. - 1949. - 
№ 8. – С.67-75. 
2 ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 10 іс. - 1 б. 
3  Бұл да сонда. 11 қор, 1 тізбе, 12 іс. - 7 б. 
4  Культура  и  быть  казахского  колхозного  аула  /  Отв.  ред.  академик  АН  КазССР 
А.Х. Маргулан, к.и.н. В.В. Востров. – Алма-Ата: Наука, 1967. – 304 с. – С.5. 
5  Сабитов Н. Культура и быт  казахского  колхозного  аула //  Вестник  АН  КазССР. - 
1950. - № 10 (67). - С. 51-60. 
6  ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 56 іс. - 1 б. 
7  Бұл да сонда. 11 қор, 1 тізбе, 56 іс. - 1 б. 
8  Бұл да сонда. 11 қор, 1 тізбе, 548 іс. - 4 б. 
9  Бұл да сонда. 11 қор, 1 тізбе, 548 іс. - 6 б. 
10  Бұл да сонда. 11 қор, 2 тізбе, 7 іс. - 23-33 б. 
11  Масанов  Э.А.  Очерки  истории  этнографического  изучения  казахского  народа  в 
СССР. Алма-Ата: Наука, 1966. –322 с. - 307-310 с.  
12  Покровский  С.Н.,  Нусупбеков  А.Н.,  Дахшлейгер  Г.Ф.  Развитие  исторической 
науки  в  Казахстане  //Октябрь  и  наука  Казахстана.  (Сборник  статей).  Алма-Ата:  Наука, 
1967. – 471-497с. - С.480. 
13  Сабитов  Н.  Этнографическая  экспедиция  в  Меркенский  район  Джамбулской 
области // Советская этнография. – 1953. - № 3. – С.196-200. 
14  ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 94 іс. - 36 б.   
15  Н.Сәбитовтың жеке мұрағаттық қоры. Ӛ.Қабыловтың хаты. 28.01.1955 ж.  
16   Бұл  да  сонда.  От  секретаря  парторганизации  колхоза  ―Красный  Октябрь‖, 
Меркенского района. 24.12.1954 г.   
17  Бұл да сонда. Собщение зав.отдела этнографии Института истории, археологии и 
этнографии АН КазССР. Об итогах работы этнографической экспедиции 1953 г. 
18  ҚР Ғылым Академиясының мұрағаты. 11 қор, 1 тізбе, 116 а. іс - 13-14 б. 
19  Н.Сәбитовтың  жеке  мұрағаттық  қоры.  Краткая  аннотация  на  монографию 
―Социалистическое  преобразование  казахского  колхозного  аула  (этнографический 
очерк)‖. Объем 6 п.л. Н.Сабитов 18.ХІ.1954. - С.1-2. 
20  Бұл  да  сонда.  Краткий  отзыв  на  рукопись  Н.Сабитова  ―Социалистическое 
преобразование  казахского  колхозного  аула‖.  Объем  112  стр.  машинописи. 
Действительный член АН КазССР Н.Т. Сауранбаев. 25 декабря 1954 г. - С.1. 
21  Корбе О.А. Программа этнографического изучения казахского колхозного аула  // 
КСИЭ. Т.6. - С.37-38. 
Аннотация 
Мақалада белгілі шығыстанушы, библиограф, дін және мәдениеттанушы, алғашқы қазақтың 
маман  этнографы  Нығымет  Сәбитовтың  Қазақстан  этнографиясына  қосқан  үлесі  мен  ғылыми 
мұралары талдауға алынып баяндалады. 
Аннотация 
В  статье  анализируется  научные  наследия  и  вклад  на  этнографическую  науку  Казахстана 
видного  востоковеда,  библиографа,  религоведа  и  культуролога,  а  также  первого 
профессионального этнографа казаха – Н.Сабитова. 
Annotation 
The  article  analyzes  the  scientific  heritage  and  contribution  to  the  science  ethnography  of 
Kazakhstan prominent orientalist, bibliographer,  religious and cultural  scholar studies, as well as the first 
professional Kazakh ethnographer - N.Sabitova.