Вестник таразского государственного педагогического института

106 
 
3. Оқушының жылдам оқу мақсатына беріліп жаңғалақтану салдарынан жеке сӛзді қате 
оқу  да  жиі  кездеседі.  Мысалы,  «азығы  екен»  дегенді  «азық  екен»  немесе  «аз  екен»  деп 
оқитын сияқты. 
4.  Сӛз  аралығында  жиі  кездесетін  да-де,  та-те,  мен,  бен,  пен  сияқты  шылау  сӛздердің 
оқылуында  қате  жіберіледі.  Шылауларға  байланысты  қатенің  бір  түрі  –  олардың  алдыңғы 
сӛзге қосылып оқылуында. Бұл екінші сыныптағы негізгі қате. Бұл айтылған қатенің екінші 
түрі  –  шылаулардың  беретін  күшейткіш  мағынасын  дауыс  арғағымен  кӛрсете  алмау  үнемі 
кездеседі.  Соңғы  айтылып  отырған  қате  түрі  бастауы  сыныптың  негізгі  қатесі  болып 
саналады.  
5.  Сӛздердегі  дауысты,  дауыссыз  дыбыстардың  дыбыстық  ұқсастығын  шатастырудан 
туатын  қате.  Мысалы,  ―ы‖  мен  ―і‖,  ―а‖-ны,  ―ә‖,  ―ү‖,  ―ӛ‖  үшеуін,  ―ә‖,  ―ӛ‖,  ―ү‖-ні  т.с.с. 
шатастыру. 
Бұл қате бірінші  сыныпта басымырақ та, екінші  сыныпта одан аздау. Психологтардың 
анықтауы бойынша бұл оқуға үйренудің бірінші сатысына жатарлық қате. Яғни, баланың әлі 
мейлінше әріптердің таңбасын танып, дабысты әбден ажыратып, одан буын құрап оқи алмай 
жатқан  кезде  жіберілетін  қатесі.  Ал  оның  одан  әрі  жалғасуының  себебі  әліппе  кезінде 
баланың  әріпті,  дыбысты  кӛріп,  естіп  және  жазып  жаттығуындағы  жұмыстардың 
жеткіліксіздігінен  болған.  Ғалым-педагогтар  сондықтан  да  ӛзінің  еңбектерінде  оқудың 
ерекше күрделі психологиялық процесс екендігін, оған үйренуде естудің, кӛрудің және тілдің 
атқаратын қызметінің зор екендігін атап айтқан болатын. 
6.  Сӛйлемдердің  соңындағы  тыныс  белгісін  (хабарлы,  сұраулы,  лепті)  қарап  дауыс 
ырғағымен  ажырата  оқуда,  сӛздердің  мағынасына  лайық  үннің  құбылуында  қате  жібереді. 
Бұл қатенің болуы, біріншіден, мұғалімдердің практикалық жұмыс жүргізіп жаттықпауынан, 
екіншіден, бастауыш мектептің екінші сыныбында қазақ тілі оқулығында сӛйлем, оның түрі 
және олардың оқылуы жайлы түсініктің жеткіліксіздігінен. 
7.  Бастауыш  мектептің  екінші  сынып  оқушылары  түгел  кейде  үлкен  адамның  оқуына 
қиындық  келтіретін  біріккен  сӛздер  мен  қос  сӛздерді  оқуда  қате  жіберіледі.  Осындай 
қателерді, оның болу себебін анықтап алған  соң оның түзетілу жолдарын белгіледік. Оларды 
оқу сабағында қолданып, жоғарыда кӛрсетілгендей қателерді жоюға кӛмектескен тиімділері 
ретінде мыналар ұсынылады:  
1)  Бір  буынды,  не  бір  сӛзді  қайталап  оқыған  оқушының  неліктен  қайталайтынын 
ілгеріде  айттық.  Сондықтан  оқушының  қайталамауын  мұғалімнің  қадағалап  қарап, 
қайталанған жағдайда  ―кітабыңа қарашы‖ немесе ―оқыған  сӛзің кітапта неше рет жазылған 
екен, байқап кӛрші‖ деген сияқты ескерту жасап отыруды тілейді. Мұғалім тарапынан үнемі, 
үздіксіз жасаған ескертуге ұшыраған оқушы енді оны қайталамауға ұмтылады. 
2)  Жоғарыда кӛрсетілген қателер түрі мұғалім тарапынан, біріншіден, қадағалап қарап 
отырғанда, оқушының оқып тұрған сӛз тіркестерінің соңғы сӛзіне зейін қойып қайта оқуын 
талап ету арқылы түзетіледі. Екіншіден, оқушының қазақ тілі  грамматикадан алған біліміне 
сүйеніп,  сӛйлемдегі  сӛздердің  қатынасы,  байланысы  дегендерді  анықтатқызу  арқылы 
түзетуге болады. 
3)  Мәтінде кездесетін шылау сӛздердің үстеме күшейткіш мағына беріп тұрған шағын 
сӛз екендігі, оның мәтін практикалық жолмен түсіндіру арқылы дұрыс оқылуын талап етуге 
болады. Оған қоса мәнерлеп оқудың талабымен байланыстырып жаттығу жұмысын жүргізу 
де орынды. 
4)  Әріптердің 
дыбыстық  ұқсастығын  шатастыру  әліппе  кезіндегі  жаттығу 
жұмыстарының  шалалығынан  болғандықтан,  бұл  қатені  болдырмау  үшін  әліппе  кезіндегі 
жұмыстың  тиянақты  болуын  қамтамасыз  ету  қажет.  Бұл  кезеңдегі  оқу  дағдысын 
қалыптастырудың  жолдары,  оған  арналған  түрлі  плакат,  схема  және  мұғалім  тарапынан 
түрлендіріліп жүргізілетін жұмыстар жүргізілуі тиіс. 
Оқушылардың  оқу  дағдысын  қалыптастыру  оқылған  мәтіннің  мазмұнын  толық 
меңгерумен  тығыз  байланысты  екенін  айттық.  Олай  болса  оқылған  мәтіннің  мазмұнын 
меңгерде, жалпы оқу ісін іске асыруда кӛрнекіліктің алатын орны ерекше. 

107 
 
Ұлы педагог Ян Амос Коменский кӛрнекілікке үлкен мән беріп, ӛзінің ―Ұлы дидактика‖ 
деген  еңбегінде  бірнеше  оқу  принциптерін  анықтады.  Сонда  кӛрнекілік  принципі  негізгі 
орынға  ие  болды.  Ол  кӛрнекілік  принципін  психологиялық  талаптармен  байланыстырды: 
дүние  тану  әдетте  сыртқы  сезім  мүшелеріне  байланысты,  ӛйткен  түйсікте  болмаған  нәрсе, 
ойда  болуы  мүмкін  емес,  осыған  байланысты  оқыту  ісін  заттар  туралы  құрғақ  сӛзден 
бастамай,  нәрсенің  ӛзіне  бақылау  жасатудан  бастау  керек;  ғылымның  ақиқаттығы  мен 
анықтығы  тек  сезім  арқылы  дәлелденеді.  Біз  бастауыш  сыныптағы  оқушылардың  оқу 
дағдысын  қалыптастыруға  ықпал  ететін  негізгі  жұмыс  түрлерін  және  олардың  мектепте 
жүргізілгендерінің  ішіндегі  тақырыпта  кӛзделген  мақсатты  айқын  кӛрсетуге  болады-ау 
дегендерін алдық.  Бұл кӛрсетілген жұмыс түрлерін түгелдей бір сабақта іске асыру  мүмкін 
болмағандықтан  және  оқу  кітаптарының  мәтіндері  де  алуан-асыр  болғандықтан,  олардың 
әрқайсысы әр мәтіннің ӛтілуінде әр түрлі іске асырылады.  
Қорытып  айтқанда,  баланың  кітапқа  ынтасы  бастауыштан  басталып,  оның  білімі  мен 
дағдысы  жетілген  сайын  құмарлығы  арта  түсуге  тиісті.  Осы  мақсаттың  нәтижелі  болуы 
бастауыш  мектептегі  сынып  ішінде  ӛтілетін  ана  тілі  сабағының  жүргізілуіндегі  алуанасыр 
әдіс  қолдану,  түрлендіруден  басталады  да,  сыныптан  тыс  кітап  оқуда  оны  жалғастыруды, 
одан  да  қызықты  етіп ұйымдастыруды  тілейді.  Мұғалімнің  ойланып  жүргізген  жұмысымен 
қатар  орынды  басшылығының  болуын  қалайды.  Осы  айтылғандардың  дұрыс,  жүйелі  түрде 
іске асырылуы баланың оқу дағдысын нығайтады және сол арқылы кӛркем әдебиеттің адам 
тәрбиесіндегі зор мүмкіндігіне жол ашыла түседі. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Қазақстан  Республикасының  ―Білім  туралы  Заңы‖.//Қазақстан  мұғалімі,  2007,  25 
ақпан, 8-б. 
2.  Жұмабаев Ж. Педагогика. – А., 1994. 
3.  Қазақстан Республикасының ―Бастауыш білімінің мемлекеттік стандарты‖. А., 1998. 
4.    Ақназаров Б., Шыныбаева Ә. Оқыту процесінде тәрбиелеу. А., Мектеп, 1972. 
 
Аннотация 
Бастауыш мектепте ана тілі сабағын оқытудың мазмұнын мақсат-міндеттерін, әдіс-тәсілдері мен 
жолдарын  кӛрсеткен.  Бастауыш  мектептің  ана  тілі  сабақтарында  жекелеп,  даралап  оқытуды 
ұйымдастыру жолдарын ашып  кӛрсеткен. 
Аннотация 
В  статъе  показаны  цели  и  задачи,  методы  и  способы  и  пути  обучения  родному  языку  в 
начальной школе. Также рассмотрены пути организации индивидуального обучения родному языку в 
начальной школе. 
Annotation 
 In this article are shown some aims and tasks, methods and approaches of teaching native language in 
a primary school. Also in it are considered some ways of organization of individual teaching native language 
in a primary school.