Вестник таразского государственного педагогического института

100 
 
болу  керек‖  екендігін нақтылап  кӛрсетеді.  Сол  мақаласында  бастауыш  мектепте  оқыту  тілі 
туралы:  ―...  Қазақ  балаларын  ана  тілінде,  тӛте  жолмен,  қолайлы  құралдармен  оқыту  керек‖ 
деп кесіп айтты. Сондай - ақ, мақаласында ол туған халқының ғылым - білімге ұмтылуын, әр 
қазақтың ең болмаса бастауыш білім алуын аңсады. ―Адамға тіл, құлақ қандай керек болса, 
бастауыш мектепте үйренетін білім де сондай керек‖, - деп жазды [1;150].  
Әр  халықтың  тарихында  бүкіл  адамзатқа  тән  ортақ  заңдылықтар,  ӛзіндік  ұлттық 
ерекшеліктер және халықтың басынан кешкен жағдайлардың нәтижесінде қалыптасқан салт 
–  дәстүрлері,  балаға  тәлім  –  тәрбие  беру  үрдісі  болады.  «Халқымның  қандай  екенін  білгің 
келсе, салтымнан сынап біл» дейді қазақ халқы.  
Бастауыш сынып оқушыларын ізеттілікке, кішіпейілдікке, қайырымдылыққа тәрбиелеу. 
Бастауыш сынып оқушылары қарым – қатынас жасауының алғашқы әліппесі, қадамы сәлем 
беруден,  амандасудан  басталатынын  білу  керек.  Қазақ  халқының  сәлемдесу  рәсімі  ата  – 
ананың, ағайын – туманың, түгелдей ел жұрттың амандығын, саулығын қамтитын мазмұнда 
болады.  Дәстүр  бойынша  сәлемдесу  «Ассалаумағалейкум»  деген  сӛзден  басталады.  «Сӛз 
анасы  -  сәлем»,  «Кӛргенді  бала  алыстан  сәлем  береді»  деген  аталы  сӛздер  баланы 
инабаттылыққа, ізетттілікке тәрбиелейді.  
Бала тәрбиесіне байланысты қазақ халқында кӛптеген салт – дәстүрлер бар: шілдехана, 
балаға ат қою, тұсау кесу, атқа мінгізу т.б. кӛптеген дәстүрлер ішінде ұлттық салтымыздың 
бейнелейтін «Қонақ келсе құт» - деп халқымыздың қонақжайлығын білдіретін дәстүр, ӛзінің 
бүкіл мазмұнымен, салтымен, әдет – ғұрпымен, қонақ күту рәсімімен жоғары адамгершілікке 
негіздеген,  үйге келген қонақты бар ықыласымен, жылы жүзбен қарсы алу, күту,  қадірлеу, 
ұрпақтан – ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүр. Сондықтан бастауыш сынып оқушылары 
арасында «Ата салтым – кең пейіл дархандығым», «Сәлем – сӛздің анасы», «Қыз бала әдебі», 
«Қонақ  күте  аласың  ба?»  т.б.  тәрбие  сағаттар  бала  бойына  қазақ  халқына  тән  қасиеттерді 
сіңіре білуіне әсері мол.  
Бастауыш сынып оқушыларына еңбек туралы алғашқы ұғымдарды, еңбектің қоғамдық 
мәнін, еңбек туралы баланың міндеттерін, оларға қамқорлық жасау, реттілікті, ұқыптылықты 
дағдыландыруда,  нарықтық  экономиканың  алғашқы  түсініктерін  білуге,  қазіргі  жағдайда 
ӛзіне  қажет екенін білдіру арқылы оның ой – санасын, ақыл – жүйесін, бағытын ӛмір сүруге 
дайындайды.    Ол  үшін  ауыз  әдебиетінің  «Еңбек  –  бәрін  де  жеңбек»,  «Байлықтың  атасы  – 
жер,  анасы  -  еңбек»  т.б.  бай  мұрасы  арқылы  ғасырлар  бойы  жинақталған  қазақ  халқының 
тұрмыс – тіршілік, еңбек саласындағы бай дәстүрін пайдалану керек. Қазақ халқы ӛзінің ӛмір 
тәжірибесінде  баланы  жастайынан  еңбекке  араластырудың  мүмкіндіктерін  ойластырған. 
«Зергерлік  –  ұлттық  ӛнер»,  «Тұрмыстық  ісмерлік»,  «Ер  тұрман  жабдықтары»,  «Киім 
үлгілері» т.б. тақырыпта балалармен жұмыс жүргізу баланы еңбекке  деген қызығушылығын 
арттырады.  
Қандай  тарихи  кезең  болмасын  әр  ұлт  жас  ӛркенін  ӛз  ұлтының  қалыптасқан  ұлттық 
тәрбиесі  негізінде  тәрбиелейді.  Ұрпақ  тәрбиесіне  айрықша  мән  берген  ата  –  бабамыз  асыл 
сӛздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой  – санасын игі адамгершілікке жетелейді. Отбасы 
тәрбиесіндегі  ұлттық  тәрбиенің  негізгі  кӛрінісі  –  ұлттық  ерекшеліктері,  туыстық  қарым  – 
қатынас,  жеті  ата  туралы  түсінік,  перзенттік  парыз,    ұлттық  намыс,  ұлттық  сана  –  сезім, 
ұлттық адамгершілік, отансүйгіштік, еңбексүйгіштік қасиеттері, үлкенді құрметтеру, ізгілік, 
батылдық  сынды  тағы  басқа  сапалық  белгілері,  ежелден  жан  мен  тәннің  бірдей  жетілуін 
дәстүрге айналдырғандығынан кӛрінеді.[3;16] 
Бүгінгі  таңда  сол  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  тәрбиелік  ұстанымдар  қазіргі  қоғам 
ӛмірінде,  әсіресе,  балалар  ұйымдарының  тірлігінде  белсенді  қызмет  етуші  құбылысқа 
айналуы  қажет.  Ӛйткені,  тәрбие  алу  арқылы  жас  ӛркен  қоғамдық  тәжірибені  ӛзі  қайтадан 
жаңғыртады,  және  ол  жеке  адамдық  сатыға  кӛтеріледі,  ұлттық  тәрбие  құндылықтарын 
бойына сіңіріп, жаңаша тұрғыда ұлт тағдырын, болашағын кӛрегендікпен болжайтын, қоғам 
талабына сай, қабілетті, әлеуметтенген тұлға ретінде танылып, ӛз елінің ұлтжанды азаматы 
болмақ.  «Үлкенге  құрмет  –  кішіге  ізет»  білдіретін  халқымыз  рухани  құндылықтардың 
арқасында ұлт болып сақталып, тамырын тереңге жіберуде.[2;53] 

101 
 
Еліміз  тәуелсіздік  алғаннан  кейін  ұлттық  мектептер  ашылып,  ондағы  оқыту,  
тәрбиелеу  бағдарламасына  ӛзгерістер  енгені  бәрімізге  белгілі.  Сондықтан  да  халықтық 
педагогиканы  сабақта,  сабақтан  тыс  тәрбие  жұмыстарында  қолданып,  оны  оқушылардың 
бойына  сіңіру  -  біздің  басты  міндетіміз.  Бастауыш  сынып  оқушыларының  ұлттық  мінезін 
қалыптастыруда  ұлттық  құндылықтар  жүйесін  тӛмендегі  тӛрт  бағыт  бойынша  қарастыруға 
болады:  
Ұлттық ойындар; 
Қазақ балалар фольклоры; 
Салт – дәстүрлер; 
Ұлттық ӛнер;  
Ұлттық  мінез  –  халықтың  тарихи  тәжірибесінде  қалыптасқан  дағды  және  әдеттер 
жиынтығы.  5-6  жастағы  бала  заттарды  топтастыру  қасиетттерін  меңгере  түседі.  Мысалы: 
кебеже,  сандық,  орындық,  кереует,  сырмақ,  түскиіз,  т.б.  үй  жиһаздарына  жатқызып,  тақия, 
табақ,  сақина,  сияқты  басқа  заттардан  ажыратып,  айыра  алады.  Балаға  жеке  тұлға  ретінде 
қарым  –  қатынас  жасау,  қоршаған  ортаны  ӛзі  танып  білуіне  толық  мүмкіндік  беру,  бала 
материалды  ӛзі  таңдап,  ӛздігінен  дербес  әрекет  етіп,  ӛзінің  жоспарымен  жұмыс  жасауға 
жағдай туғызып отыру керек.[4;9] 
Бастауыш  сынып  оқушыларының  ұлттық  тәрбиесін  қалыптастыруда  мынадай 
ұстанымдарды жүзеге асыру керек: 
1. Ұлттық білім беру жүйесінің бағыттарын үйрену.  
2.  Бастауыш  сынып  оқушыларына  ұлттық  тәрбие  беру  туралы  ұсынған  педагогтардың 
ой - пікірлерін оқу, танысу. 
3. Ұлттық тәрбиені сабақпен байланыстыру. 
4. Ұлттық тәрбие беру арқылы оқушының қызығушылығын арттыру.  
Осы мақсатқа жету үшін мұғалім 45 минуттық сабағында оқушыларға ұлттық тәрбиені 
тақырыпқа  сәйкес  тиімді  пайдалана  алу.  Бала  қиялы  ғажап!  Баланы  қызықтыра  білсең 
қызыға біледі. Барлығы дерлік ӛлең шығара алмас, әңгіме жазуға құмартпас. Бірақ әр бала әр 
нәрсеге қызығады, әр нәрсеге икемді болады. Сондықтан оның қай іске бейім екенін танып 
алып та жекелеме жұмыстар беру арқылы дамытуға болады. Мысалы, біреу сурет салғанды 
жаны  сүйеді,  оған  осы  сурет  салу  туралы  әңгіме,  не  ӛлең  жазуға  тапсырма  беруге  болады. 
Сосын осы сала бойынша жұмбақ, мақал-мәтел жинақта деп тапсырма берсе тіптен жақсы. 
Оқушылардың ойлау дәрежесіне қарай, біліміне қарай оларға берілетін тапсырмаларды 
деңгей  бойынша  бӛліп  те  беруге  болады.  Ұлттық  әдет  -  ғұрыптар  туралы  мәліметтерді 
оқушылардың  ӛздеріне  жинауға  да  тапсырма  беріп,  әр  элементін  ойын  түрінде  сабақта 
қолданып  отырса,  оқушы  үшін  де  қызғылықты  болады.  Қорытындылай  келе,  қазіргі  кезде 
оқушыларды  демократиялық  тұрғыда  қоғамды  құруға  қатынастарын  балалар  және  жастар 
ұйымдарында  оқушыларға  ұлттық  тәрбие  беру  жұмыстарын  этнопедагогика  мұралары 
негізінде  ұйымдастырып,  жүргізу  қажет.  Ертеңгі  ел  болашағын  билейтін  бүгінгі  жас 
ұрпақтың  бітімі,  мінез–құлқы,  қасиет–сапасы  ұлттық  тәрбиеден  бастау  алуы  ӛте  маңызды. 
Ұлттық  тәрбие  мұраларын  қалыптасқан  тәжірибелерге  сүйене  отырып,  кеңінен  пайдалану 
және де оның нәтижелі сапаға айналуы бүгінгі күндегі қажеттілік.  
Жасалынған қорытындылар негізінде мынадай ұсыныстар айтуға болады: 
-  зерттеу  барысында  жасалған  сабақтардың  мазмұнын,  тәрбие  сағаттарының 
бағдарламаларын  бастауыш  мектептің  оқу-тәрбие  процесінде  оқушыларды  жан-жақты 
тәрбиелеу мақсатында пайдаланған орынды; 
-  оқушыларға  ұлттық  тәрбие  беруде  халық  педагогикасы  құралдарын  тәрбие  берудің 
басқа құралдарымен ӛзара сабақтастықта және ӛзара бірлікте тиімді пайдалану қажет; 
- оқу пәндерінің мазмұнына халық педагогикасы құралдары арқылы ұлттық тәрбие беру 
идеялары мен бағыттарын белсенді енгізген жӛн; 
-  бастауыш  сынып  оқушыларының  іс-әрекетін  ұйымдастыру  барысында  ұлттық 
психологияның ерекшеліктеріне баса назар аударған жӛн.