Титульный лист программы дисциплины (syllabus)

жүктеу 0,93 Mb.

бет	10/15
Дата	14.11.2018
өлшемі	0,93 Mb.
	#19900
түрі	Бағдарламасы

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Р =

тәуекелі азайяды егер оң облыста оқиғалардың пайда болу ықтималдығы бар болса, ол да азаяды егер оң облыста серпу бар, немесе терiс облыста тәуекелдiң жоғарыда айтылған коэффициенті 0 - ден шексiздiкке дейiн мүмкiн өзгерсе және жағдай көрсетiлген коэффициентті қолдану үшiн елеулi кемшiлiктердiң бiрi болып көрiнсе. Кемшiлiктердi жою үшiн шектердi 0 мен 1 аралығындағы мөлшерлеу жүзеге асырылады. Тәуекел коэффициентінің басқа мәнді кемшiлiгі оның көмегiмен жеке факторларды есепке алуға мүмкiн еместігінде тұр. Тәуекелдiң маңызды кемшiлiктерiнiң бiрi, оның анықтамасы үшiн серпудiң функциясын айқын орнату қажет. Түрлi экономикалық көрсеткiштер үшiн мұндай тәуелдiлiктердi анықтау әбден қиын, оларды тек қана компьютерлік бағдарламалар көмегімен iрi жобаларды бағалауда ғана пайдаланады.

Жоғарыда көрсетiлген кемшiлiктер iс жүзiнде шешiлетiн міндеттердің күрделiлігіне және кәсіпкерлік қызметтің ортасына байланысты тәуекелдің әр түрлi критерилері қолданылады, мұның өзінде тәуекелдің сандық бағасы тәуекелдiң қолайлылығының кепiлдемесi дәрежесі ретiнде қарастырылатын шкалалармен толықтырылады.

Мысалы: бағалаудың шкаласына 0,1-ден 0,25-ке дейінгі бiрқалыпты тәуекелді қосуға болады, Тәуекелдердi бағалаудың кең таралған тәсiлдерiнің бiрi қолданылатын мағына болып табылады:
R = Ф_n * P

Ф_n – ысырап көлемі

P - тәуекел оқиғасының болу ықтималдығы

Инвестициялық қаржы саласында капиталды салу барысында жоба тәуекелін сандық бағалаудың белгiсі ретiнде келесi көрсеткiштерді пайдалану керек:

- мүмкін нәтиженің орта күтілетін мәні;

- орташа кварталдық ауытқу.

Осыған қосымша түрі өзгертілген

тәуекелін пайдалануға болады, ол мүмкін ысыраптың барлық капитал құнына максималды мүмкін қатынасымен есептеледі. Мұндай

тәуекелі банкрот болуды анықтайды. Тәуекелді сандық бағалаудың әдістерінен басқа арнайы әдістер бар.

Тәуекелдің шкаласы және олардың бiрiздiлiгінің сипаттамасы. Қазiргi уақытта нақты жағдайда тәуекелдiң деңгейiнің қолайлылығын анықтаудың ғылыми-негіздемелік кепiлдемелері жоқ.

Нақты шешімді қабылдау кезінде іс жүргізу стратегиясын таңдауда кәсіпорын деңгейіне, мүмкін шығындарға байланысты мақсатты белгілі облыстарды тауып бөлу керек.

Басқару шешімін қабылдау үрдісіндегі тәуекелді сандық бағалаудың кемшiлiктерiн әзірлеу тәуекелге баратын кәсіпкер тәртібін мамандандыруға рұқсат беретін тәуекелдің арнайы шкалаларын әзірлеу және пайдалану болып келеді.

Тәуекелді сандық бағалауды көрсеткіштердің көптүрлілігі әсерінен жүзеге асыру тәуекелдің шкалаларының көптүрлілігін және оны қолдану ұсынымдарын тудырады. Авторлардың пайдалануға кеңес бергенінің ең қисындысы тәуекелдiң эмпирикалық шкаласы болып табылады.
1-кесте - Тәуекел деңгейінің эмпирикалық шкаласы

Жағымсыз бiтудi ықтималдық (тәуекелдің көлемі)	Тәуекелдiң бiрiздiлiгiнiң атауы
1 - 0,1	Минималды
0,1 - 0,3	шағын
0,3 - 0,4	орташа
0,4 - 0,6	жоғары
0,6 - 0,8	Максималды
0,8 - 1	сыни

Шкала құрастырушыларының ойынша алғашқы үш деңгейi кәдiмгi шешiм қабылдауға ұсынылатын дұрыс және қалыпты тәуекелiне сәйкес келедi. Деңгейі жоғары шешiм қабылдау шешiм қабылдайтын адамның тәуекелге әуестенулеріне бағынышты болады.

Вариация коэффициентiнің қолайлылығын бағалауда келесi параметрлерге жүгінуге болады. Егер тәуекелдiң ауытқуы 0,1 болса, онда дәреже әлсiз, 0,1-0,2 бiрқалыпты, 0,25 артық жоғары.

Тәуекелдің банкротқа ұшырауын анықтайтын

бағалаудың көптеген пікірлері және коэффициеттері бар. Тәуекелдiң бiрiздiлiгi болатын ысырап деңгейлерәіне байланысты келесі аймақтарды бөлу жолымен жүзеге асырылады:

- қолайлы тәуекелдiң аймағы;

- ықтимал тәуекелдiң аймағы;

- сыни тәуекелдiң аймағы;

- апатты тәуекелдiң аймағы.

Көрсетiлген бiрiздiлiктердiң сипаттамасы үшiн:

- қолайлы тәуекелдiң аймағы таза табыстан асып кетпеу жағдайына тән;

- екiншi аймақ үшiн есептелген пайдадан (күтiлген) асып кетпеу;

- бұл аймақ үшін мүмкiн шамасы есептелген пайдадан жоғары бірақ күтілетін табыстың мөлшерінен жоғары емес мүмкін ысырап;

- аймақтың мәнділігі, күтiлетін ысырап күтілетін табыстан жоғары және кәсіпорынның мүмліне тең табысқа жету.

Тәуекел құнының тұжырымдамасы (Value at risk-VAR). Қаржы институттарының негiзгi міндеттерінің бiрi акциялардың, шикiзат тауарларының, айырбастау бағамының, пайыздық ставкаларының және т.б. флуктуациясы салдарынан пайда болған нарықтық тәуекелдердi бағалау болып келеді.

Инвесторлардың нарық тәуекеліне тәуелді өлшемінің оңайлығы портфель капиталы өлшемінің өзгеруі, яғни баға активтерінің қозғалысынан пайда болатын пайда мен шығын болып келеді. Қазіргі кезде нарық тәуекелін анықтаудың неғұрлым көп тараған түрі тәуекел құны (Value - at - Risk, VAR) болып табылады. VAR тәуекелдi әр түрлi портфельдер бойымен (мысалы, акция және облигация портфелі арқылы) және әр түрлi қаржы құралдары бойымен (мысалы, форворд, опциондар) салыстыруды жүзеге асыратын тәуекелдің сомалық өлшемі.

Тәуекел құнының көрсеткiші 1980 жылдың соңында әзірленген және бiрден қаржылық нарықтың ең iрi қатысушыларының арасында мойындаушылық алған. Соңынан тәуеекл құнының көрсеткіші (VAR) компанияның ішінде қолданылатын, сонымен қатар инвесторлар мен реттеуші органдар үшін есептемеде көрсетілетін фирманың тәуекелі туралы ақпарыттың толық стандарты болды.

Соңғы бiрнеше жылда VAR түрлі компаниялардағы тәуекелді бақылаудың және басқарудың ең әйгiлi құралына айналды. Бұл бiрнеше себептер әсерінен болған.

Бірінші себеп, 1994 жылғы АҚШ ірі инвестициялық компаниясының Дж. П. Морганның RiskmetricsTM тәуекелді бағалау жүйесін ашу және нарықтың барлық қатысушылары үшін осы жүйеге деректер қорын еркін қолдануды ұсыну. VAR мағынасы RiskmetricsTM жүйесін қолданумен алынған және осы күнге дейін VAR бағалары үшiн әлдебiр эталон болып келеді.

Екiншi себеп, 1990 жылдарының соңында иелік еткен және бағалы қағаздар нарығындағы (активтер негізінде қызмет ететін қаржылық нарықтың құралдары (акциялар, облигация және тағы басқалар)) қаржылық институттарымен жасалған шығындармен байланысты болған инвестициялық «ауа райына» тұжырымдалады. 1-кестеде солтүстік компанияларымен жасалған шығындар, жарияланған iс күнi көрсетілген.

Үшінші себеп, капитал резервтерiн анықтау үшiн VAR шамасын пайдаланып банктерге қадағалауды жүзеге асыратын ұйымдардың шешiмдері болып табылады.

Тәуекел құн оның пайда болу уақыты кезеңінде болатын компанияның, портфельдік активтердің, қаржылық құралдардың құнының өзгеруінен болатын максималды шығындарды бейнелейді.

Мысалы, сенімді интервалы 95%-мен (немесе ысырап ықтималдығы 5 %) бір күндегі тәуекелдің құны 100 мың АҚШ долларын құрайды, бұл күн ішінде 100 мың доллардан асатын ысырап 5% жағдайларда болуы мүмкін дегенді білдіреді.

Басқаша айтқанда, VAR шамасын есептеу осыған ұқсасты бекiту мақсатымен жасалады: «Бiз ысыраптың келесi N күндері Y долларлардан жоғары болмайтынына X% (X% ықтималдығымен) сенімдіміз. Осы ұсыныстағы белгісіз Y нағыз VAR болып келеді. Ол екі функцияның параметрлерi болып келеді: N-уақытша көкжиек және X - сенiм интервал (деңгей). Мысалы, АҚШ-тағы бағалы қағаздар және биржаларына комиссиямен берілетін биржадан тыс өндірістік құралдарының операциялары бойынша брокерлікдиллерлік есептеме үшін стандарт ретінде N 2 аптаға және X = 99% тең. Банк капиталын бағалау үшін The Bank of International Settlements X = 99% және N 10 күнге тең деп орнатты. Дж.П.Морган компаниясы өзінің күндiзгi VAR мәндерін 95 % сенiмдi деңгейінде жариялайды.

Тәуекел құнының шамасын анықтау үшiн пайда және шығындар өлшемдерiнiң арасындағы және олардың пайда болу мөлшерінің ықтималдығын білу керек, яғни алынған уақыт интервалы ішінде пайда мен шығын ықпалдығын бөлу.

Тәуекел құнын анықтау барысындағы маңызды параметрлер - сенiм аралық және уақытша көкжиек болып келеді. Ысырап нарықтағы ауытқулардың әсерінен болғандықтан, портфельді басқарушының мағынасы бойынша сенімді интервал нарықтың «қалыпты» ауытқуларын олардың пайда болу тазалығындағы бағалық шашырымдарынан бөледі. Әдетте ысыраптардың ықтималдығы 1 %, 2,5 немесе 5 % деңгейінде орнатылады (тиiсінше сенiм аралығы 99 %, 97,5 және 95 % құрайды), дегенмен тәуекел-менеджер компания ұсталатын капиталды басқару стратегиясына сәйкес басқа мәнді алуы мүмкін.

Субъективті бағалаудан басқа сенімді интервал объективті әдіспен де орнатылуы мүмкін. Ол үшiн пайда және шығындарды имүмкін бөлудің қалыпты үлестiрiмнiң (эмпирикалық) графигін жасайды және оны қалыпты бөлу тығыздық графигімен қосады. Эмипирикалық және қалыпты бөлудің «құйрықтары» сенімді интервал болады.

Сенімді интервалының жоғарылануымен тәуекел құнының көрсеткіші де жоғарылайтынын ескерген жөн.

6-сурет ‑ Тәуекелділік құны VaR анықтаудың негізгі параметрлері
Уақытша көкжиектi таңдау осы активтермен қаншалықты жиi мәмлелер жүретінімен және оның өтімділігіне бағынышты болады. Капитал нарығындағы активті операцияларды жүргізетін қаржы институттары үшін күн типтік есептеу кезеңі болып келеді, ол кезде стратегиялық инвесторлар және қаржылық емес компаниялар уақыттың үлкен кезеңін пайдалануы мүмкін. Одан басқа, уақытша көкжиекті орнатуда керекті уақыт интервалы үшін пайда мен шығынды бөлу статистикасының барын ескеру керек. Уақыт көкжиегін ұзартумен тәуекел құнының көрсетшкіші де өзгереді.

Тәуекел құнының мәні қалыпты бөлудің негізінде анықталады. Егер, сенімді интервал 95 % деңгейінде берiлген болса, онда тәуекел құнының шамасы портфельдің қалыпты ауытқуының 1,65-не тең. Қорыта келгенде, тәуекел құнының шамасы келесi формула арқылы есептеледi

мұндағы Z - тиiстi берiлген сенiмді интервалға сәйкес келетін орташа квадраттық ауытқудың саны;

t - уақытша көкжиек;

p - позициялар өлшемінiң векторы;

Q - позиция құны өзгерiсінің ковариациялық матрицасы.

Тәуекел құнының тұжырымдамасы бағаланатын активтер портфелінің құрылымы мен құрамы барлық уақыт көкжиегінде өзгермейтінін байқау керек.

Мұндай жорамал салыстырмалы үлкен уақыт интервалдары үшiн болар ма екен, сондықтан портфельдiң әр жаңартуында тәуекел құнының шамасы түзету керек. VAR негiзделген тәуекелдердi бағалаудың тарихи тәсiлi 1993 жылы «Derivatives: Practices and Principles» зерттелімінде (The Global Derivatives Study Group, G30) отыз тобымен алғаш рет берілген.

Сол жылы Еуропалық кеңес «EEC 6-93» нұсқауда VAR моделін қолданумен нарық тәуекелін өтеу үшін капитал резервін орнатқан. 1994 жылы The Bank of International Settlements компаниясы банктерге өзінің VAR мәнін ашуға кеңес берген. 1995 жылы банктерді қадағалау бойынша базель комитеті банктерге капитал резервін есептеу үшін негіз ретінде VAR бағалаудың өз моделін қолдануға банктерге ұсыныс берген.

Резервтiк капиталдың өлшемiне талаптары V минимум екі өлшеммен есептелген: орта VAR (VARt) ағымдағы мәні және3 пен 4 аралығындағы коэффициентке алдыңғы 60 күндерге көбейтіндісімен:

7-сурет – Сенімділік интервалы және уақыт көкжиегін құруының объективті әдісі

Резервтiк капиталдың өлшемiне талаптары V минимум екі өлшеммен есептелген: орта VAR (VARt) ағымдағы мәні және3 пен 4 аралығындағы коэффициентке алдыңғы 60 күндерге көбейтіндісімен:

жүктеу 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 15