АУДАРМА ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯ
48
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
Қазақ терминологиялық қоры ғылыми-техникалық қарым-қатынас
саласындағы тілдік қолданысты анықтай отырып, тілдің барлық
стильдері мен салаларына жаппай ықпал етеді. Бұл ықпал жалпытілдік
норманы тұрақтандыру және дамыту бағытында болуы тиіс.
Сондықтан да нормативтік қызмет саналы түрде терминологиялық
қор жасаудың мақсаты ретінде қойылады. Оның аясына қазіргі таңда
жеке-жеке қолданылатын төрт нормалаушы (қалыптандырушы) ағым
біріктірілген:
- мемстандарт басылымдарында бекітілген терминдер мен анық-
тамалар стандарттары бойынша ғылыми-техникалық терминологияны
стандарттау;
- мемтерминком бюллетеньдерінде көрсетілген ұсыныстар бойын-
ша ғылыми терминологияны нормалау;
- сәтті терминдер (дескриптролар) мен сәтсіз терминдерді (аскрип-
торлар) бөліп алуға қатысты ақпараттық-іздеу тілінің лексикалық
бірліктерін ажырату;
- белгілі бір терминді қолдану жөніндегі эпизодтық жарияланымдар
мен ұсыныстарда көрсетілгендей тіл мәдениеті мамандарының жеке
күш-жігерін салуы.
Осы топтар негізіне алынған бағыттар терминологиялық қорға
енгізілген әр терминнің арнайы сипаттамаларында беріледі.
Нормалаушы қызмет лексикалық қорды жинақтау және
құрылымдау барысында, сол сияқты одан кейінгі деңгейлерінде де
көрінеді. Оның мәні терминологияның біркелкі сипатталуына деген
талпыныс болып табылады, нақты айтқанда:
- лексикалық қордың құрамын анықтау және олардың бірізді болу
тәртібін ұйымдастыру біркелкілігі;
- терминологиялық ақпаратты ұйымдастыру біркелкілігі;
- терминологиялық ақпаратты құрылымдық ұйымдастыру үшін
бірыңғай жіктеу жүйесін немесе үйлес жіктемелік құралдар жиын-
тығын пайдалану.
Бұл соңғы өзекті мәселеге ерекше назар аударған жөн, себебі
ол үлестірілген терминологиялық қор желісінің немесе жекелеген
терминологиялық қор қатысушыларының арасында ақпарат алмасу-
дың біріздендірілген пішімін орнату мәселесімен қатар, қазақ
терминологиялық қоры мен өзге де терминологиялық қорлардың және
автоматтандырылған жүйелердің, сондай-ақ ұйымдардың арасында
– қазақ терминологиялық қоры желісінің мүшелері арасында
терминологиялық деректер алмасуды қамтамасыз ету құралдарын
жасап шығарумен де тығыз байланысты. Бұл мәселенің күрделілігі
мынада болып отыр, қазіргі кезде қолданыстағы ақпарат жіктемесінің
бірде – біреуі әмбебап тақырыпты қамту лексикасын сипаттаудағы
қолданыстық тәжірибесі еш қанағаттандырмайды. Сол себепті
қазақ терминологиялық қорын құру бойынша жұмыстар кешенінде
бірыңғай жұмыстық жіктеменің жоғарғы деңгейін жасауды және
АУДАРМА ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯ
49
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
терминологияны ұғымдық жіктеуде қолданылатын құралдардың
үйлесімділігін қамтамасыз етуді ескерген жөн.
Болашақта терминологиялық қор қарым-қатынастардың барлық
түрлерін терминологиялық ақпаратпен қамтамасыз ететін болады.
Мұнда практикада қолдану үшін ғылыми-техникалық терминдерді
семантикалаудың компьютерлік жүйесін жасау және енгізу міндеті
алдыңғы орынға шығады. Бұл міндетке және бір анағұрлым дәстүрлі
міндет қосылады, ол – осы семантикаланған бар терминдерді адамға
барынша «ақпараттық ыңғайлылық» жасау мақсатында тікелей
пайдалануға ұсыну. Мұнда терминологиялық қордан алынған
деректер жоғарыда аталып өткен бағыттарда қолданылады. Кез келген
пайдаланушыларға қызмет көрсететін тұрпаттарға қатысты төмендегі
жағдайларды айтар едік:
- деректер қорына телеқолжетерлік тәртіпте орындалатын
жекелеген терминдер бойынша анықтамалар, бұл жерде жазысу және
телефон арқылы алынған анықтамалар да қоса ескеріледі;
- терминдердің жекелеген тақырыптық салалары немесе санаттары
бойынша алуан түрлі терминологиялық сөздіктердің басылымдары
(анықтамаларды,
стандартталған
терминологияны,
аударма
сөздіктерді, тезаурустарды қоса алғанда);
- қазақ тілі терминологиялық лексикасының жай-күйі және
қолданылуы жөнінде ғылыми есептер мен шолулар дайындау.
Қазақ терминологиялық қорының ұйымдық құрылымы. Жобала-
нып отырған қазақ терминологиялық қорының қазақ тілінің арнаулы
лексикасын барынша қамту және сипаттау қажеттігі барысындағы
оны жасау, дамыту және пайдалану жұмыстарына көптеген қоса
орындаушы – ұйымдарды тарту қажеттігі туындайды.
Шетелдік терминологиялық деректер қорын жасау және
қолдану тәжірибесіне жасалған талдау бұл қорлардың арнаулы
терминологиялық қызметтерде қолданылып отырған терминоло-
гиялық қабаттардың негізінде жасалғандығын көрсетеді және оларды
төмендегідей негізгі типтерге бөлуге болады:
- терминологиялық лексикографияға бағытталған терминологиялық
орталықтар;
- ірі фирмалардың, мемлекеттік және халықаралық ұйымдардың
аударма қызметтері;
- стандарттау қызметтері.
Қызметтер шетелдік терминологиялық қорлардың типологиясына
да сәйкестендіре бағытталуы тиіс, оларды былайша топтастыруға
болады: лексикографиялық, аудармашылық, нормативтік, зерттеу.
Аталған барлық типтердегі терминологиялық деректер қорлары
көптақырыпты болып табылады. Шетелдік терминдер қорларының
арасында қазіргі кезде салалық принцип бойынша ара-жігі ажыра-
тылған қорлар жоқ, олар нақты міндеттердің шешілуін қамтамасыз
етуге тиісті қызметтердің бағыт-бағдары, сонымен қатар өңделетін
Достарыңызбен бөлісу: |
