68
Тыңдалым.
Абай айтқан даналық сөздерін оқыңыз. Түсініңіз. Жаттап алыңыз.
Балаға мінез үш
адамнан жұғады, біріншісі ата-анасынан, екінші
ұстазынан, үшіншісі құрбысынан.
Баланың жақсысы- қызық, жаманы- күйік.
Наданға
қадірсіз қайран тіл, қайран сөз.
Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды, амалдың тілін
алса, жүрек ұмыт қалады.
Айтылым. Абай Құнанбайұлы туралы тақырыптар төңірегінде мәлімет
жинақтап, «Ана тілі» газетіне жіберетін мақала үлгісін дайындаңыз.
Дайындаған жұмысыңызды мәнерлеп оқыңыз, көпшілік алдына шығуға
дағдыланыңыз.
Жазылым.
5- тапсырма. Берілген сөйлемдерді оқып, жақшаның ішіндегі
синонимдерді мәтіннің мазмұнына лайықтысын алып, көшіріп
жазыңыз. Неге сол синонимді алғаныңызды дәлелдеңіз.
Абай Құнанбаев- ұлы ақын, философ, ағартушы, композитор. Оның
әкесі Құнанбай Абайдың (өзге балаларынан, сәбилерінен, перзенттерінен)
ерекше (зеректігін, оқымыстылығын, білімпаздығын) ерте сезіп, оны әрі
қарай оқытпай қайтарып алып, ел ісіне араласуға баулиды. Сөйтіп, 13
жастағы Абай әке ықпалымен (әкімшілік-билік, бұйрықтық, мемлекеттік)
жұмыстарына араласады. Ол әке (қасында, маңында, жанында) болған
жылдарда қазақ даласындағы әлеуметтік өмір қайшылықтарын жан-жақты
тани түседі. Патша үкіметінің отаршылдық саясаты мен парақор орыс
әкімдерінің, жергілікті жарамсақ болыс әрекеттерінің халық тағдырына
кеселді, зияндылығын айқын түсініп, соған қарсы батыл қимылдар
жасаған. Алайда оның (діңгегі, тамыры, бұтағы, жапырағы) тереңде
жатқанын, отарлау жүйесінің бел алып, елдің құрсауда қалғанын сезіп
күйзелген.
6-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз.
Балаға мінез үш адамнан жұғады, біріншісі ата-анасынан, екінші
ұстазынан, үшіншісі құрбысынан. Егерде есті кісілердің қатарында
болғың келсе, күніне бір мәрте, болмаса жұмасында бір, ең болмаса,
айында, өзіңнен есеп ал!
7-тапсырма. Жақша ішіндегі сөздерді, сөз тіркестерін аударыңыз.
1. Абай - қазақ халқының (великий поэт, композитор, основоположник
казахской письменной литературы). 2. Абай 1845 жылы (в
69
Семипалатинской области) туған. 3. Абайдың әкесі (очень строгий
человек) болса, шешесі (добрый, с мягким характером, красноречивый
человек) болды. 4. Әжесі Зере мен шешесі Ұлжан (сказки, легенды) айтып,
Абайды (воспитывали). 5. Абай 9 жасынан (в религиозной школе) оқыды.
6. Абай орыс тілін үйреніп, (произведения Пушкина, Лермонтова,
Крылова) оқып, (перевел на казахский язык). 7. Абай өз шығармаларында
болыс-билерді (сильно критиковал). 8. Абай 1904 жылы (умер). 9. Абай
өлгеннен кейін оның өлеңдері 1909 жылы Петербургте (стихи казахского
поэта Ибрагима Кунанбаева) деген атпен кітап болып шықты. 10. Абай
шығармалары (в советскую эпоху) көп данамен әлденеше рет (выходили в
свет). 11. Қазақтың ұлы жазушысы М. Әуезов (свой роман-эпопею «Путь
Абая») осы ақын өміріне (посвятил).
8 -тапсырма.
Кестенің сол жағындағы сұрақтарды аударып
жолдасыңызға қойыңыз. Жолдасыңыз оң жақ бағандағы сөздерді
пайдаланып жауап берсін.
1. Когда и где родился Абай?
1. 1845 жылы, Семей облысы, Абай
ауданы;
2. Каким человеком был отец Абая? 2. өте
қатал адам;
З. Каким человеком была его мать? 3. қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге
бай;
4. Кто воспитывал Абая?
4. әжесі Зере, шешесі Ұлжан;
5. Где учился Абай?
5. діни мектепте;
6. Что старался изучать Абай?
6. орыс тілін;
7. Чьи произведения он читал и
переводил на казахский язык?
7. Пушкиннің, Лермонтовтың,
Крыловтың шығармаларын;
8. В каких произведениях Абай
критикует волостных и
правителей?
8. «Болыс болдым мінекей» , «Сегіз
аяқ», «Интернатта оқып жүр»
деген өлеңдерінде;
9. Когда были изданы его
произведения?
9. Абай қайтыс болғаннан кейін -
1909 жылы Петербургте;
10. Кому посвятил М. Ауэзов свой
роман-эпопею «Путь Абая»?
10. Абайдың өміріне;
11. Чьим
именем названы школы,
улицы, город и район?
11. Абайдың есімімен;
12. Кем является Абай?
12. Қазақ халқының ұлы ақыны,
композиторы және жазба
әдебиетінің негізін қалаушы.
70
Тақырыпқа байланысты басым сөздер
Менің Отаным - Қазақстан
қоғам – общество
адамзат өркениеті – процветающее человечество
үміт артары – надеяться (быть в надежде)
күтілетін үміт – ожидаемая
надежда
үкілі үміт күту – ожидать светлую надежду
ұлттық әлеуеті – национальный потенциал
жарқын болашақ – светлое будущее
жұмыспен қамту – обеспечить работой
аса құнды идея – очень ценная идея
баға жетпес байлық – неоценимое
богатство
егеменді ел- независимая
страна
дамыған ел- развитая страна
біртұтас-целый
құқықтық-правовой
зайырлы-светский
ұлтжандылық-патриотизм
ұлтаралық қарым-қатынас тілі- язык межнационального общения
мемлекет басшысы-глава государства
мызғымастық-неприкосновенность
бостандық
нышаны-символ свободы
жаһандық-мировой
байтақ дала-широкая степь
жаңару –обновляться
табиғат-природа
орман-лес
тоғай-роща
пайдалы қазбалар-полезные
ископаемые
астық-зерно
жер қойнауы-недра
бидай- пшеница
сұлы-овес
тары-просо
қалайы-олово
қорғасын-свинец
мыс-медь
Қазақстан Республикасының Үкіметі
атқарушы билік –исполнительная власть
жүзеге асырады- осуществляет
басшылық
жасайды - руководствуется
мақұлдау - одобрить
қорғаныс – защита, оборона
қабілеті- способность
