47
жасындағы балалардың өте жағымды ерекшеліктері. Олар қоғамда өзіңді
ұстау нормаларын меңгеруге, “МЕН” образының және өзіндік бағаңның
қалыптасуына қажет. Сондақтан басқаларға өзіңді олармен салыстыра
отырып қара, көз жұмып олардың істерін қайталай берме. Өзіңнің олардан
айырмашылықтарың мен ортақ ұқсастықтарыңды көруге тырыс. Бұл,
мысалы Болат өрт сөндіруші (ол – тәуекелге баратын адам) мамандығына
барса, ол мамандықтың саған жарамайтынын (сен өте сақ және парасатты
адамсың) көрсетеді.
4. Қандай да бір маман иесі – адамға қатынастың мамандыққа
қатынасқа ауысуында
.
Мамандықты таңдау кезінде сол қызметпен айналысатын адамның саған
ұнамайтынына емес, берілген қызметтің ерекшеліктеріне назар аудару
қажет. Әсіресе мұғалімді ұнату қауіпті (егер саған физика ұнаса, ол саған
“комплектсіз” тек физика пәні ұнайды деген сөз емес). Сондай-ақ, балалар
өздерінің кумирлерінің мамандығын аламыз деп шатасып қалады –
спортшы, саясат, журналист, әртіс. Спортшылар – бәрі ондай емес.
5. Мамандықтың сыртқы немесе басқа
бір бөлігін ғана ұнату.
Актердің сахнадағы оп – оңай образының артында ауыр, күнделікті еңбек
жатыр. Ал журналисттер әрдайым телехабарларға шықпайды, олар
көбінесе басқалар хабарлайтын (телевидениедегі диктор) 10 минуттық
хабарды дайындар алдында көптеген ақпараттарды, мұрағаттарды
ақтарады, ондаған адамдармен сөйлеседі.
6. Оқу пәнін мамандықпен теңестіру немесе бұл ұғымдарды нашар
ажырату.
Ағылшын тілі деген пән бар және тілге деген қабілет керек мамандықтар
көп – аудармашы, экскурсия жетекшісі, халықаралық байланыс телефонисі
және т.б.. Сондықтан мамандық таңдау кезінде бұл пәннің әрі жағында
қандай істер мен мамандықтар жатқанын ескеру қажет. Ол үшін ең
жақсысы мамандықтар сөздігі мен профессиограммаларды ғана жаттап
алмау керек. Еңбек биржасындағы вакансиялар бар газеттерді
талдау
қажет (әдетте, оларда нақты бір вакансия үшін қандай білім талап етілетіні
көрсетіледі). Мысалы, лингвистикалық білімі (мектептегі “орыс тілі мен
әдебиеті”, “шет тілі” пәндері) бар адам мұғалім болып, аудармашы болып,
редактор болып және хатшы болып жұмыс істей алады. Мамандықтың
мектеп пәндеріне қарағанда көп екенін ұмытпа. Заңгер, маркетолог,
аппаратшы болуға болады. Мамандықтар көбінесе бірнеше мектеп
пәндерімен байланысты болады (әдетте, осы мамандық бойынша ЖОО – ға
түсер кездегі емтихан пәндеріне сәйкес келеді). Мысалға, болашақ
экономистке мектепте математика да, география да ұнауы мүмкін.
7. Материалдық өндіріс саласындағы еңбек сипаты туралы ескірген
ойлар: барлық мамандықтарға, соның ішінде бірінші кезекте жұмысшы
мамандықтарға күрделі және қызықты техника енгізіледі, еңбек мәдениеті
көтеріледі (ал компьютер барлық салаларға – тіпті мал шаруашылығына да
енгізіледі).
8. Өзінің жеке қасиеттерін ажырата алмау (оған ықылассыз болу)
.
48
Өз – өзіңді тануға профкеңескерлер, ата – аналар, мұғалімдер,
әріптестер көмектеседі. Психологиялық тестілер, сондай – ақ, мақалалар
және танымал психология тақырыбындағы публикациялар да пайдалы
болуы мүмкін.
9.
Мамандық таңдауда өзінің физикалық ерекшеліктерін,
кемшіліктерін, білмеу (дұрыс бағаламау)
.
Денсаулық жағдайларына байланысты тыйым салынған мамандықтар
болуы мүмкін. Мұндай мамандықтар көп емес, оларға негізінде қандай да
бір физиологиялық жүйеге ұзақ ауыртпалықты талап ететін мамандықтар
жатады. Компьютер мамандары көздеріне ауыртпалық түсіреді, ал
ұшқыштар – жүректеріне ауыртпалық түсіреді…
10. Мамандық таңдау кезіндегі мәселені шешу, ойластыру кезінде
негізгі
әрекеттерді, операцияларды білмеу
.
Сен математикадан есеп шығарған кезде сен белгілі бір кезектілікпен
амалдарды орындайсың. Мамандықты таңдау кезінде де дәл солай ету
керек.
Таңдалған шешімге жеті қадам
1. Сәйкес мамандықтар тізімін жасау
Өзіңізге ұнайтын, жұмыс істегіңіз келетін, сәйкес келетін мамандықтар
тізімін жасаңыз.
2.
Таңдалған
мамандықтар
талаптарының
тізімін
жасау
Өзіңіздің талаптарыңыздың тізімін жасаңыз:
- таңдалатын мамандық және болашақ қызмет аясы;
- таңдалатын мамандық
және өмірлік құндылықтар;
- таңдалатын мамандық және өмірлік мақсаттар;
- таңдалатын мамандық және бүгінгі өзекті мәселелер;
- таңдалатын мамандық және
мамандық бойынша жұмысқа тұру;
- кәсіптік даярлықтың қажетті деңгейі;
- таңдалатын мамандық және менің қабілеттерім
мен икемдерім;
- ойымдағы жұмыс сипаты мен шарттары.
3. Әрбір талаптың маңыздылығын анықтау
Барлық талаптардың қаншалықты маңызды екенін анықтаңыз. мүмкін,
ескермеуге болатын, маңызы аздау талаптар да бар шығар.
4. Әрбір сәйкес келетін мамандықтың талаптарына өзіңіздің сәйкестігіңізді
бағалау
Сіздегі мамандыққа қойылған талаптардан басқа, мамандықтың өзінің де
талаптары бар. Сіздің кәсіби сапаларыңыз дамыған ба, сіздің зияткерлік
қабілеттеріңіз,
психологиялық
ерекшеліктеріңіз,
денсаулық
жағдайларыңыз мамандықтың талаптарына сәйкес келе ме, соны талдаңыз.
5. Нәтижелерді есептеу және талдау
Барлық пункттер бойынша Саған тізімдегі қай мамандық сай келетінін
анықтау.
6. Нәтижелерді тексеру
