39
ХАБАРШЫ
Терминологиялық
«Жер қойнауы және
жер қойнауын пайдала-
ну туралы" Қазақстан
Республикасының
Заңына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу
туралы» Қазақстан
Республикасының 2007
жылғы 24 қазандағы №
2-IV Заңы
вправе-
құқылы
құқылы
«Еркін сауда аймағындағы
техникалық тосқауылдар
жөніндегі келісімді бекіту
туралы»
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2001 жылғы 11
наурыздағы № 340 қаулысы
вправе
-хұқылы
«Маңызды стратегиялық
мәнi бар қызметтер
көрсетудi мемлекеттiк са-
тып алу туралы»
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2003 жылғы
19 желтоқсандағы № 1275
қаулысы
юридических
экспертиз -
заңи сараптама-
лар
заң сарап-
тамасы
«Қазақстан
Республикасының
халықаралық шарттары
туралы» Қазақстан Респу-
бликасы Заңының жобасы
туралы»
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2004 жылғы 31
тамыздағы № 910 қаулысы
юридическую
экспертиз- заңи
сараптама
Терминологияның зерттелуі жән
е салалық терминдер мәсел
есі
40
ХАБАРШЫ
Терминологиялық
«Қазақстан Республикасы
Әділет министрлігінің 2011
- 2015 жылдарға арналған
стратегиялық жоспары
туралы» Қазақстан Респу-
бликасы Үкіметінің 2011
жылғы 8 ақпандағы № 95
қаулысына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу тура-
лы» Қазақстан Республика-
сы Үкіметінің 2012 жылғы
26 сәуірдегі № 528 қаулысы
юридическая
экспертиза -
құқықтық сарап-
тамасы
«Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2008 жылғы
23 желтоқсандағы № 1202
қаулысына өзгерістер енгізу
туралы» Қазақстан Респу-
бликасы Үкіметінің 2009
жылғы 10 желтоқсандағы
№ 2060 қаулысы
эксперти-
за - ғылыми
құқықтық сарап-
тамасы
Варианттарды көрсете отырып, оларды ішінен нормаға сай бір варианты
таңдап, қолданысқа ұсынуды жөн көрдік. Осындай варианттықтан арылу, ең алды-
мен терминге қойылатын талаптарға сәйкес келмейтін атауларды қолданбаудан,
сондай-ақ жарыса қолданатын нұсқалардың біреуін ғана орнықтыру үшін ірік-
теп пайдаланудан басталуы қажет. Сонымен бірге сөзжасам, терминжасам тә-
сіл дерін дұрыс пайдалану, жаңа қолданысқа енетін терминдер мен атауларды
талғаммен пайдаланудың да маңызды екендігін ескеру керек. Бұлайша талдау
сөз дер мен ұғымдарды, терминдерді мәніне қарай дәл әрі дұрыс вариантын
пайдалануға және оны тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, осын-
дай тәсілді қолдану заң жобаларын әзірлеу барысында заң тілі мен стилі талап-
тарын сақтауды қамтамасыз етуге де жәрдемдеседі.
Қолданыстағы заңнамамыз сан саланы және түрлі деңгейдегі актілерді қамти-
тындықтан мұндай талдауды жүргізу оған көп уақыт бөліп, талдау жұмыстарын
жүргізуді талап етеді. Мұндай жұмыстар тек Лингвистикалық орталық шеңберінде
ғана жүргізіліп қоймай салалық заңдар бойынша тиісті мемлекеттік органдар
құрылымдарының күшімен жүргізілсе де тиімді. Осы тәжірибе заңнамадағы мән-
мағынасы әртүрлі, әртүрлі түсінуге және талқылауға болатын нормаға қайшы
сөздер мен сөз тіркестерін, терминдер мен ұғымдарды түзетуге, заңнама сапа-
сын жетілдіруге бағытталған біріздендіру жұмыстарының тиімділігін арттырар
еді. Бұл орайда талдау жұмыстарын жүргізу кезінде немесе заң жобасын әзірлеу
кезінде болмасын әдеби тілдің нормасын басшылыққа алу аса қажет. Көпшілік
қауым дұрыс деп таныған, жалпыға ортақ сөз қолдану, сөйлем құрастыру, сөз
Терминологияның зерттелуі жән
е салалық терминдер мәсел
есі
жасау, сөзді дұрыс дыбыстау, сауатты жазу заңдылықтарын сақтауға, яғни тілдік
амалдарды дұрыс жұмсауға бағытталған жұмыстың қай-қайсы болмасын заң
жобаларын нормаға сай әзірлеудің кепілі. Бұл ретте лексикалық бірліктерді
бірізділікке келтіру ең алдымен варианттардың ара-жігін ашуды, олардың арасы-
нан мәніне сай келетін бірлікті (олардың бірдейлігін, екітүрлі мәнде түсінілмеуін
және ұғынылмауын) айқындау және нормативтік құқықтық актілердің сатылық
деңгейіне қарай жүйелі түрде пайдалануды орнықтыруға қол жеткізуге мүмкіндік
береді. Осы жұмыстарды іске асыру және олардың қорытындысы бойынша алы-
натын тәжірибе мен әзірленетін ұсынымдар заң жобаларын әзірлеумен айналы-
сатын мамандарға бағыт беретіндей әдістемелік негізге айналуы тиіс.
Сонымен бірге заң жобаларын әзірлеумен айналысатын мамандар және аудар-
машылар үшін алдағы уақытта заң техникасы, тілдік норма, заң стилі мен лексика-
сы, термин, терминология туралы жан-жақты мәліметтер беру мақсатында арнайы
семинар-отырыстарды ұйымдастырудың немесе мемлекеттік органдардың тиісті
құрылымдарымен бірлесе ашық талқылау-кездесулерін өткізудің де көмегі мол.
Қорыта айтқанда, қолданыстағы заңнаманың, қабылданатын нормативтік
құқықтық актілер жобаларының сапасын жетілдіру мақсатында атқарып отырған
ісіміз осы бағыттағы практикалық та, теориялық та мәселелерді жете білумен
және оларға қатысты үздік тәжірибелерді анықтаумен және жұмысымызда іске
асырумен нәтижелі болады деп қорытуға болады.
Пайдаланылған әдебиет:
1. Н.Примашев. Конституциялық заңнама лексикасы: салыстырмалы контент-
талдау. - Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы, №3(39)
2015. -125-127 б.
2. М.Айымбетов. Сөздік – терминді біріздендіру құралы. - Қазақстан Респу-
бликасы Заңнама институтының жаршысы, №4(39) 2013. - 108-109 б.
3. М.Ұйықбаев. Тіл білімінің анатологиясы. Қазіргі қазақ тіліндегі вариант-
тылық проблемасы. - Павлодар: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік
университеті, 2010. – 162б.
4. Р. Сыздық. Тілдік норма және оның қалыптасуы (кодификациясы), Астана,
Елорда. 2001. -230 б.
5. «Қазақстан Республикасының заңнамасында қазақ тіліндегі заң лексикасы-
ның қолданылуына мониторинг жүргізу» тақырыбындағы іргелі және қолдан-
балы зерттеу бойынша 2016 жылғы 1 тоқсанға арналған талдау жұмысы
(01.03.2016ж.)
