130
Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясы және басқа да халықаралық құжаттар
1-тарау. Халықаралық стандарттар:
7-тарау.
Сот тәжірибесіне
әлеуметтік-психологиялық
сарапшыларды тарту
131
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
1.1. жасөспірімдер істері
жөніндегі мамандандырыл-
ған соттар мен әлеуметтік –
психологиялық-педагогика-
лық бірлестіктердің өзара
іс-қимылы
«Балалардың әлеуметтік бейімделу орталығы»
қоғамдық бірлестігі мен Астана қаласының
кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық сотының бірлесіп
жұмыс істеу қажеттілігі Астана қаласындағы
мемелекеттік құрылымдар мен үкіметтік емес
ұйымдардың өзара байланысты дамуының заңды
кезеңі болып табылады. Әлеуметтік жетімдіктің
алдын алуға, отбасылармен әлеуметтік-
психологиялық-педагогикалық жұмыстарды
ұйымдастыруға, өмірде қиын жағдайға тап болған
балалардың құқықтарын қорғауға бағытталған
«БӘБ орталығы» ҚБ жұмысы, ең алдымен, өскелең
ұрпақпен жұмыс істеуді ұйғарып отыр. Осыған
байланысты бұл құрылымдардың жасөспірімдер
психологиясы, педагогикасы мен заңнамасы ту-
ралы білімдерге негізделген бірлесіп қызмет ету
қажеттілігі туындады.
Отбасымен бірге бірлесіп жұмыс істеу кез келген
жағдайда баланың құқығын қорғауға бағытталған
қажетті кезең ретінде қарастырылады. Отба-
сына барған кезде және «отбасымен сұхбат»
өткізгенде пайда болған жағдайдың себептері
бірден анықталады, баланың мүддесіне қатысты
барлық мәселелелер белгіленеді, отбасымен бірге
атқарылуға тиіс жұмыстың құрылымы жасалады.
Бұл кезеңде мынадай:
•
отбасы мүшелерінің тұлғалық ерекшеліктерін
анықтау;
•
жасөспірім тұлғасының диагностикасы;
•
ата-ананың диагоностикасы;
•
бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынас
диагностикасы;
•
мектеп мәселелері диагностикасы;
•
әр түрлі жастағы балалардың мектепке бейімделу
диагностикасы бағытындағы әдістемелерді
қолданған жөн.
Сөйтіп, ювеналды әділет пен әлеуметтік-
психологиялық сарапшылардың бірлесіп жұмыс
істеуі мынадай бірқатар мәселелердің:
•
кәмелетке толмағандардың дамуына оң ықпал
ету, жағымсыз үрдістердің пайда болуын шек-
теу, отбасының ынтымақты болуына немесе
қиюы қашқан отбасыларда біршама қолайлы
ынтымақтастық қарым-қатынастардың
қалыптасуына ықпал ету;
•
жасөспірімнің тұлғалық қалыптасуына, тұтастай
алғанда отбасының қалыптасуына ықпал ету;
•
жасөспірімдердің ауытқымалы мінез-құлқынан
туындауы мүмкін салдарларды болжау және
құқықтық мәжбүрлеу шараларын қолданбай
тәрбиелеудің әлеуметтік бағдарламаларын
қолдану; ата-аналардың балаларын жақсы
түсінулеріне көмектесу;
•
балалардың бойында белсенді көзқарасты
қалыптастыра отырып, белігіленген әлеуметтік-
құқықтық және психологиялық-педагогикалық
мақсаттарға қол жеткізу мәселелерінің
шешілуіне көмегін тигізуі мүмкін.
«БӘБ орталығы» ҚБ-ның ҚБ-нрталығыуіу» (2008-
2010 жж., Еуроодақтың қолдауымен) жобасы, ең
алдымен, Астана қаласы кәмелетке толмағандар
істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық
сотының қызметі мен Астана қаласында БӘБ
орталығы жүзеге асыратын әлеуметтікыратын ың
ң алдын алудың қалыптасқан жүйесінің, оның
психологиялық және әлеуметтік қызметтерінің
белсенді жұмысымен бірігуі Астана қаласының
жобалық мектептерінің шәкірттері жәбірленуші
болған кезде азаматтық және кейбір қылмыстық
істерде бала құқықтарының сақталмауына қатысты
сұрақтарды айтарлықтай сапалы түрде шешуге;
ата-анасы ажырасқаннан кейін өмірде қиынін
і Астана қаласының жобалық мектептерінің
шәкірттері жәбірленуші болған кезде азаматтық
профилактикалық жұмыстар жүргізуге
көмектесетінін көрсетті.
Астана қаласы кәмелетке толмағандар істері
жөніндегі мамандандырылған ауданаралық со-
1-бөлім.
азаматтық сот өндірісіндегі
әлеуметтік-психологиялық
зерттеулер
132
7-тарау.
Сот тәжірибесіне әлеуметтік-психологиялық сарапшыларды тарту
тынан келетін анықтамалардың көпшілігі ата-ана-
лары ажырасқаннан кейін баланың тұрғылықты
мекен-жайын анықтау мәселесі, балалар мен
олардың биологиялық ата-аналары арасындағы
қарым-қатынас тәртібін анықтау мәселесі, жақын
туыстарының немесе ҚР азаматтарының балаларды
асырап алу мәселесі бойынша келіп түседі, сондай-
ақ жақын не алыс шетелге тұрғылықты мекенжайға
көшуге қатысты зерттеулер жүргізіледі.
1.2. соттардың сұранысы
бойынша отбасылармен
жұмыс істейтін
психологиялық қызметтерге
көмек үшін
Астана қаласы кәмелетке толмағандар істері
жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты
үшін психологиялық қорытындылар жазу ба-
рысында отбасылармен жұмыс істеудің нақты
әдіснамасы қалыптасты.
Отбасымен кешенді диагностика өткізу үшін,
әдетте, алдымен арыз беруші тарап, кейін жау-
ап беруші тарап шақырылады. Диагностикадан
арыз беруші, жауап беруші, осы ерлі-зайыптылар
жұбының балалары және болашақта балалар бірге
тұратын немесе ата-анасының біреуімен кезде-
скен кезде араласатын азаматтық немесе екінші
заңды жұбайлары (егер ондайлар болса) өтеді.
Бала асырап алған кезде диагностикадан баланың
биологиялық ата-анасы мен асырап алушылар
(басқа туысқандары немесе ҚР азаматтары) өтеді.
Кәмелетке толмаған құқық бұзушылармен байла-
нысты қылмыстық істер бойынша жұмыс жүргізген
кезде медиацияны пайдалана отырып, әрі қарай та-
туластыру мақсатында зерттеуді айыпталушы мен
жәбірленушіге де жүргізеді. Жәбірленуші зертте-
уден бас тартатын жағдайлар болған кезде жұмыс
тек бір тараппен жеке жүргізіледі.
«БӘБ орталығы» ҚБ барлық отбасыларды зерттеу
кезінде қолданылатын әдістер топтамасын іріктеді:
алдымен «отбасымен сұхбат» жүргізіледі, содан
кейін міндетті кезең ретінде электронды және
жобалық тестілеу жүргізіледі. «БӘБ орталығы» ҚБ
«Амалтей» психологиялық тестілерін қолданады.
Әр психолог соттың сұранысын ескере отырып,
зерттелетін отбасыға жеке әдістер топтамасын
қолдана алатынын атап өткен жөн.
Қолданылатын психодиагностикалық
бағдарламалар тест өтуші туралы объективті ақпарат
алуға мүмкіндік береді. Шындық (сенімділік)
деңгейінің жоғарылығы, тест қорытындыларын
компьютер арқылы түсіндіру және олардың
графикалық бейнесі соттармен жұмыс істейтін
маман үшін жұмыс жасаудың ыңғайлы түрі болып
табылады, өйткені:
•
әлеуметтік-психологиялық зерттеу жүргізетін
мамандардың қорытындысы жалған жа-
уап бергені үшін ұйымның қылмыстық
жауапкершілікке тартылатынын білдіреді;
•
даулы жағдайларда кез келген тараптың
қорғаушылары зерттеулер қортындысымен
танысуға құқылы (көбінесе компьютерлік
түсіндірмеге сенім көрсетіледі);
•
қортынды үшін деректерді өңдеу уақытша ре-
сурстарды сақтайды.
Ересектермен жұмыс істеуге
арналған тестілер:
•
Р. Кеттелдің жеке сауалнамасы (қысқартылған
және толық нұсқасы: мінезінің, темпераментінің
ерекшеліктері, әр түрлі құқық бұзушылықтарға
бейімділігі).
•
Ата-аналар мен олардың балалары арасындағы
қарым-қатынас мәселелері мен ресурстары са-
ласын анықтауға мүмкіндік беретін «Ата-ана
мен баланың қарым- қатынасы» психологиялық
тестілер блогы.
Блок мазмұны:
– Отбасындағы тәрбиені талдау (Э.Г. Эйде-
миллер);
– «Сенсорлық артықшылық беру» (Н.Л. Васи-
льева);
–
Отбасының жай-күйіне экспресс-диагно-
стика жасау (Р.В. Овчарова);
– «Ата-ананың алаңдаушылығы» (А.М. При-
хожан);
– PARI (ата-ананың нұсқаулары мен реакция-
ларын өлшеу) (Т.В. Нещерет бейімдеген).
•
«Ата-ана болуды диагностикасы» деп ата-
латын психологиялық тестілер блогы (Р.В.
Овчарованың әдісі) – ата-ана болуды әкенің
және/ немесе ананың жеке тұлғасының ин-
тегралды және динамикалық қалыптасуы,
оның әр түрлі компоненттерінің, субъективті-
психологиялық көріністері ретінде қарастыруға
мүміндік беретін кешенді авторлық бағдарлама.
Блок мазмұны:
•
«Саналы түрде ата-ана болу» сауалнамасы
(ата-ана болудың барлық компоненттерінің:
ата-аналар позициясын, ата-аналық
сезімдерін, ата-аналық жауапкершілікті,
ата-ананың нұсқаулары мен болжамдарын,
отбасылық құндылықтарды, отбасылық
тәрбие мен ата-ана қарым-қатынасының
стилін) саналы түрде болғанын зерттеу;
•
«Мінсіз (шынайы) ата-ана туралы түсінік»
Достарыңызбен бөлісу: |
