61
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
қорғау жөніндегі халықаралық ұйымдарға мекеменің
немесе жазаны орындайтын органның әкімшілігіне
қатысты ауызша және жазбаша ұсыныстар, арыздар
мен шағымдар беруге құқығы бар.
Бас бостандығынан айыруға кесілген
кәмелетке толмағандар тәрбие колонияларын-
да жазаны өтейді. Мұндай мекемелер Қазақстан
Республикасының түзету мекемелерінің жалпы
жүйесіне кіреді (ҚР ҚАК 69-бабының 1-тармағы).
ҚР Қылмыстық кодексінде екі режимді: жалпы
және күшейтілген тәрбиелеу колонияларының бо-
луы көзделген (ҚР ҚК 48-бап, 2-тармақ). Бұл ретте
қылмыстық заңда жалпы және күшейтілген тәртіптегі
тәрбиелеу колонияларында жазаны өтейтін, сотталған
кәмелетке толмағандар санаты айқындалған, ал
қылмыстық-атқарушылық жөніндегі заңда қылмыстық
заңның осы нормасы қайталанбайды.
Жалпы және күшейтілген тәртіптегі тәрбиелеу
колонияларындағы сияқты, жазаны өтеудің
шарттарының төрт түрі көзделген:1) кәдімгі; 2)
жеңілдетілген; 3) жеңілдікті және 4) қатаң (ҚР
ҚАК 128-бабы, 1-тармақ). Отрядтың тәрбиешілер
кеңесінің ұсынуы бойынша қалыпты жағдайдан
жеңілдетілген жағдайларға ауыстырудан басқа,
сотталғандарды жазаны өтеудің бір түрінен
басқасына ауыстыруды колонияның оқу-тәрбие
кеңесінің ұсынуы бойынша колония бастығы жүзеге
асыратын болады (ҚР ҚАК 128-бабы, 9-тармақ).
Сотталғандар жазаны өтеудің өзге жағдайларынан
ауыстырылған сотталғандар тәрбиелеу колонияла-
рында кәдімгі жағдайларда жазаны өтейді. Заңнамада
бұл жағдайда сотталғандарды ұстаудың алғашқы
бейімделу кезеңінде және өзге де жағдайларға ау-
ыстыруда мейлінше қолайлы жағдайлар жасалатын
шартты түрде аталған «нөлдік нұсқа» аталған.
ҚР ҚАК 128-бабында сотталғандарды
ұстаудың қалыпты жағдайдан жеңілдетілген
жағдайларына ауыстыру мүмкіндігінің әртүрлі
мерзімдері аталған:
•
бас бостандығынан айыру түрінде жазаны алғаш
өтейтін еркек жынысты адамдар, сондай-ақ жа-
заны қалыпты жағдайларда кемінде үш ай өтеген
сотталған әйелдердің барлық санаттары үшін;
•
қалыпты жағдайларда жазаны кем дегенде алты ай
өтеген, бұрын бас бостандығынан айыру түрінде
жазаны өтеген еркек жынысты адамдар үшін.
Бұл жағдайда тәрбиелеу колонияларында
ұсталатын адамдарды жіктеудегі әлеуметтік-
құқықтық өлшем ескеріледі.
ҚР ҚАК 129-бабында сотталғандар үшін мәні
бойынша белгілене отырып, тәрбиелеу колонияла-
рында жазаны өтеудің шарттары айқындалған және
тәрбиелеу колонияларында бас бостандығынан ай-
ыру жазасын өтеудің негізгі өмірлік маңызды шарт-
тары: тұратын жері; азық-түлік өнімдерін және
бірінші қажетті заттар алуға жұмсалатын қаражат;
жыл ішіндегі жүздесулер саны; сәлемдеме, сәлем-
сауқат және бандерольдер саны көзделген.
ҚР ҚАК 129-бабына сәйкес:
•
қалыпты жағдайда жазасын өтейтін сотталғандар
жатақханаларда немесе жабық үй-жайларда
тұрады; оларға ай сайын жеті айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде өздерінің жеке
шоттарындағы қаражатты азық-түлік өнімдерін
және бірінші қажетті заттар алуға жұмсауға;
жыл ішінде сегіз қысқа мерзімді және төрт
ұзақ жүздесулер алуға; тәрбиелеу колониясы
әкімшілігінің рұқсатымен ұзақ жүздесулер ко-
лониядан тыс өткізілуі мүмкін; жыл ішінде он
сәлемдеме немесе сәлем-сауқат және он банде-
роль алуға рұқсат етіледі.
•
жеңілдетілген жағдайларда жазасын өтейтін
сотталғандар жатақханаларда немесе жабық үй-
жайларда тұрады; оларға ай сайын он екі айлық
есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде өздерінің
жеке шоттарындағы қаражатты азық-түлік
өнімдерін және бірінші қажетті заттар алуға
жұмсауға; жыл ішінде он бес қысқа мерзімді және
алты ұзақ жүздесу алуға; тәрбиелеу колониясы
әкімшілігінің рұқсатымен ұзақ жүздесулер коло-
ниядан тыс өткізілуі мүмкін; жыл ішінде он төрт
сәлемдеме немесе сәлем-сауқат және он төрт
бандероль алуға рұқсат етіледі.
•
жеңілдетілген жағдайларда жазасын өтейтін
сотталғандар, әдетте, колониядан тысқары жерде,
күзетсіз, бірақ қадағалана отырып, жақсартылған
үй-жайларда тұрады; оларға өздерінің жеке
шоттарындағы қаражатты шектеусіз азық-түлік
өнімдерін және бірінші қажетті заттар алуға
жұмсауға; ақшаны пайдалануға; шектеусіз
сәлемдеме, сәлем-сауқат және бандероль-
дер алуға; жыл ішінде колониядан тыс тұрып,
шектеусіз қысқа мерзімді жүздесулер, сондай-ақ
алты ұзақ жүздесу алуға; азаматтық үлгідегі киім
мен аяқ киімді пайдалануға рұқсат етіледі.
•
қатаң жағдайларда жазасын өтейтін сотталғандар
оқудан немесе жұмыстан бос уақытта кілтеліп
жабылатын оқшау үй-жайларда тұрады; оларға
ай сайын төрт айлық есептік көрсеткішке
дейінгі мөлшерде өздерінің жеке шоттарындағы
қаражатты азық-түлік өнімдерін және бірінші
қажетті заттар алуға жұмсауға; жыл ішінде алты
қысқа мерзімді және екі ұзақ жүздесулер алуға;
жыл ішінде алты сәлемдеме немесе сәлем-сауқат
және алты бандероль алуға рұқсат етіледі.
Заңнамада педагогика және психология саласын-
да қол жеткен жетістіктерді ескере отырып, қатаң
жағдайлардан, жеңілдетілген жағдайларға дейін
сотталған адамды бостандықтағы өмірге даярлауда
тәрбиелік процесс белгіленген.