«Тарихи өлкетану» курсының жұмыс бағдарламасы

«Тарихи өлкетану» курсының жұмыс бағдарламасы.

Қазақстан жоғары мектебінің алдына қойылған міндеттерді орындаудың маңызды жолдарының бірі болып тарихи өлкетану болып табылады. Өлкетану деп белгілі бір аймақты жан-жақты зерттеп тану ісін айтамыз. Әдетте, ондай зерттеуге өлкенің әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи және мәдени дамуы, сондай-ақ, оның табиғи сипаты нысан болады.

Өлкетану-мазмұны мен жекелеген зерттеу әдістері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ, бір тақырыптық жиынтықты құрай отырып, өлкені ғылыми тұрғыдан жан-жақты тануға мүмкіндік беретін (жол ашатын) бірнеше ғылыми пәндер кешені.

Міндеттері: Студенттер туған өлке тарихы бойынша белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген нақты білім беру-басты міндет. Оқу-тәрбиелік міндеттермен қатар тарихи өлкетану қоғам мүддесіндегі міндеттерді де шешеді. Ол, өз кезегінде, студенттердің бойында қоғамдық пайдалы істерге деген дағдыларды қалыптастырып, сонымен бірге, оларды тарихи жәдігерлерді қорғауға ынталандырады.

Студент белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген тарихи өлкетану бойынша негізгі тақырыптық мәселелерді білуі, сондай-ақ, жоғары оқу орнында оқытылатын тарих курсы мен туған өлкені зерттеп-тану барысында алған білімдері мен дағдылары арасындағы байланыстарды бақылап, айқындай алуы қажет.Сол сияқты, өлкенің тарих және мәдени ескерткіштерін өз бетімен ғылыми зерттеу тұрғысынан тану жұмыстары дағдыларын меңгеру. Географиялық ортадағы орындарын белгілей білу, ауданның белгілі бір бөлігінің қоныстану тарихы туралы, сол ауданның топонимикасы туралы түсініктерді меңгеру, жекелеген аудан немесе облысқа сипат дарытатын ерекшеліктерді ажыратып, айқындай білу әдістемесін меңгеріп практикалық жұмыс барысында қолдана білу осылардың барлығы студенттің өлкетану бойынша білімін құрайды.

Студенттердің өз бетімен игеретін жұмысы.

СӨЖ бен СОӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру тәртібі.

Жоғарғы оқу орнының оқу жоспарына сәйкес, әрбір студент пән бойынша бірнеше өзіндік жұмыстарды жазып өткізуі керек. Өзіндік жұмыстарға арналған тақырыптар топтастырылған.Тақырыптар саны жеткілікті мөлшерде құрастырылған.Тақырыптар тиісті деген әдебиеттердің тізімімен қамтамасыз етілген, дегенмен, соңғы уақыттарда баспадан шыққан жаңа кітаптар тақырыпты ашуға көмектессе, тізімде көрсетілмеген әдебиеттерді де пайдалануға болады.

Студенттер өзіндік жұмысты орындамас бұрын, сабақ жүргізетін ұстаздарынан тиісті кеңестер алуы қажет.Ұстаз тарапынан жасалынған ескертулер мен түзетулерді толықтырып, жұмысты көрсетілген уақытта тапсыру.

1.Тарихи өлкетанудың мақсаты мен міндеттері .

2.«Өлкетану» түсінігі.Өлкетану зерттеу обьектісі.Тарихи өлкетанудың әдістемелік негіздері.Тарихи өлкетанудың ерекшеліктері және деректер.Тарихи және мәдени ескерткіштердің жүйелері.Тарихи өлкетанудың міндеттері.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Тарихи өлкетанудың мақсаты мен міндеттерін анықтау.
   
2. 
   «Өлкетану» ұғымына түсінік беру.Өлкетану зерттеу обьектісі.
   

1. Өлкетану ғылымдар жиынтығының кешені.Өлкетанудың анықтамасы.

2. Тарихи өлкетанудың ұйымдастыру формасы.Зерттеу объектісі.Өлкетану жұмысы.

3. Өлкетану бойынша деректер (Геродот, Страбон, Ибн-Хордадбек, Максиди, Ибн Хаукаль, Ибн-Фадлан, Ал-Бируни, Джувайни, Елюй Чу-Цай, Чань-Чунь және т.б.).Деректердің түрлері.

4. Қазақстанды зерттеудегі Европа саяхатшылары мен елшілері. Иоанн де Плано Карпини, Вильгельм де Рубрук.
Бақылау сұрақтары.

1.Тарихи өлкетанудың қалыптасу кезеңдерін ата.

2.Өлкетану негіздері, өлкетануға анықтама беру.

3.Деректерді оқып, танысып, сипаттау.

1. Қазақстан халықтарының мәдени өміріндегі көне және ортағасырлық жазбалардың маңызы.Руникалық жазба.Жартастағы жазбалар.

2. Әл-Фараби, Ұлықбек, Қадірғали, Баласағұни, Яссауи трактаттарының ерекшеліктері және оларды зерттеудегі қиыншылықтар.Шығыстың ұлы ғұламалары.

3. Қазақ халықына қатысты көне жазбалар («Оғыз-Наме», Қорқыт туралы аңыз, Алпамыс поэмасы және т.б.) Көне және ортағасырлық жазбалар Орта Азия мен Қазақстан халықтарының мәдениетіне ықпалы.

1.Көне түрік жазбаларының ескерткіштерін ата, оларға сипаттама беру.

2. Олардың өлке тарихындағы рөлін көрсету.

3. Деректерді пайдалана отырып, көне жазбалар шығармаларын талдау.

1. «Археология» түсінігі. Археологиялық дерек және археологиялық ескерткіш ұғымдарына анықтама.

2. Археологиялық деректердің жүйелері. Археологиялық дереккөздер және олардың өлкетану жұмыстарына пайдаланылуы.Қазақстан туралы археологиялық деректер.Елді мекендер және қорымда. .Археологиялық материалды өңдеу. Орыс географиялық қоғамы және археологиямен әуестенушілердің Түркістан үйірмесінің Қазақстан территориясындағы археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі рөлі. Археологиялық зерттеулердің түрлері. Археологиялық ескерткіш - өлкетанудың дерек көзі.

Бақылау сұрақтары

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Археологиялық деректердің жүйелері мен зерттеулердің түрлерін талдау.
Тақырып № 5. Қазақстан тарихы бойынша этнографиялық деректер.

1. «Этнография» түсінігі.Терминге түсініктеме.Этнография ғылым саласы ретінде.

2. Этнографиялық материалдарды жинақтаудың әдістері.Ғылыми экспедициялар. Этнологиялық терминология. Этнология және оның әдістері Этнологияның Қазақстанда дамуы.Этнология бойынша мағлұматтардың өлкетануда пайдаланылуы.

4.Жергілікті жердің этнологиялық деректері.Этнографиялық бақылау.Олардың міндеті. Халық тұрмысы мен шығармашылығын зерттеу.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Этнографиялық материалдарды жинақтаудың әдістерін анықтау.

3.Халық тұрмысы мен шығармашылығын зерттеу жолдарын көрсету.

1. «Архитектура» түсінігі. Қазақстан территорясындағы тарихи ерекшеліктер.

архитектура ескерткіштері.Өлкетану жұмыстарынадағы тарихи және мәдени ескерткіштері.

2. Архитектураның шығу кезеңі.Қазақстан территориясындағы ірі архитектуралық ескерткіштер. Өнердің қалыптасуы.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Қазақстан территориясындағы ірі архитектуралық ескерткіштерге сипаттама беру.

3. Өнердің қалыптасу тарихына тоқталу.

Тарихи аңыздардың қалыптасуы. Археологиялық дереккөздер және оларыдң өлкетану жұмыстарына пайдаланылуы.Қазақстан туралы археологиялық деректер.Елді мекендер және қорымдар.Археологиялық материалды өңдеу.Орыс географиялық қоғамы және археологиямен әуестенушілердің Түркістан үйірмесінің Қазақстан территориясындағы археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі рөлі. Ономастика. Топонимика. Антропонимика.Даланың ауызша тарихнамасы.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Тарихи аңыздардың қалыптасуын анықтау.
Тақырып № 8. Қазақстанда өлкетанудың қалыптасуы және дамуы. ХІХ ғ. Орыс зерттеушілерінің Қазақстан тарихын және өлкетанудағы үлесі.

Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдері. Орыс авторларының Қазақстан тарихын зерттеуі.П.И.Рычков және оның «Оренбург топографиясы » еңбегі (1962), А.Левшин- «қырғыз-қазақ қайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы» еңбегі (1832) Н.Аристов, Потанин, Радлов, Харузин, Гродековтардың еңбектері. Өлкетанудың дерек көздерінің бастауы.Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдері. ХІХ ғ. зерттеушілердің өлкетануға қосқан үлесі. Жергілікті тарихты зерттеуге орыс зерттеушілері мен саяхатшыларының үлесі.

1. 
   Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдерін атау.
   
2. 
   Өлкетанудың дерек көздерін сипаттау.
   
3. 
   Жергілікті тарихты зерттеуге орыс зерттеушілері мен саяхатшыларының қосқан үлесін көрсету.
   

Қазақстан зерттеудің қоғамының құрылуы. ХХ ғ 20- жылдарындағы ғылыми қоғамдар және олардың өлкетану жұмыстарына қалыптастырудағы рөлі. Қазақстанды зерттеп-тану қоғамының қызмет қайраткерлері М.Тынышбаев, А.Диваев, А.Затаевич және тағы басқалардың іс-қайраткерлігі. Қазақстандағы өлкетану жұмыстарының қазіргі уақыттағы барысы. Қазақстанды зерттеуді қоғамның міндеті мен тапсырмасы.Алғашқы өлкетану-ғылыми съезінің қорытындысы мен маңызы.

1.Қазақстан зерттеудің қоғамының құрылуын сипаттау.

2.Қазақстанды зерттеу қоғамның міндеті мен тапсырмаларын анықтау.
Тақырып №10. Туған өлкені зерттеудегі қазақ ғалымдары, ағартушыларының рөлі және қызметі.

Ш. Уәлиханов – шығыстанушы, этнограф, тарихшы және саяхатшы.Еңбектерін көрсету. Абайдың қазақ мәдениеті мен тарихындағы рөлі. Ы. Алтынсариннің қазақ топографиясы мен қазақ әдебиетіне қосқан үлесі. ХІХ ғ аяғы мен ХХ ғ басындағы қазақ демократиясы өкілдерінің еңбектері мен іс-қайраткерлігі. Ш.Құдайбердіұлы, М.Жүсіп Көпейұлы, Н.Наушабаев, А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, М.Бабажанов, Х.Досмұхамедов және басқалары.

1.Ш. Уәлихановтың алғашқы қазақ ғалымы екенін дәлелдеу.

2.Абайдың қазақ мәдениеті мен тарихындағы рөлін көрсету.

3. Ы. Алтынсариннің ағартушылық қызметіне тоқталу.

1. Қазақ тілінде баспа кітаптардың пайда болуы.

2. Қазандағы Азиялық типография.

3. Қазақстанда кітап басудың дамуы.Шығарылған басыоымдар, авторлары.

1.Қазақ тілінде баспа кітаптарды атау.

2.Қазақстанда кітап басудың дамуын сипаттау.
Тақырып №12. Тарихи-өлкетану мұражайларының қалыптасуы.

Орталық мемлекеттік мұражай. Қазақстандағы мұражайлар тарихы. Мұражайлық өлкетану және ескерткіштерді қорғау ісінің дамуы.Мұражай ісінің Қазақстанда дамуы. Тарихи-өлкетану мұражайлары (Орынбор, Семей, Жетісу т.б. мұражайлары) Қазақстан мұражайларын қорғау қоғамы және оның өлкені зерттеудегі қызмет-қайраткерлігі.

1.Тарихи-өлкетану мұражайларының қалыптасуын анықтау.

2.Қазақстандағы мұражайлар тарихы сипаттау.
Тақырып №13.Қазақстан Республикалық мемлекеттік мұрағат құжаттары.

1.Революцияға дейінгі мұрағаттар.

2.Мемлекеттік мұрағаттар. мұрағаттар мазмұны олардың жеке өзіндік мекемелер ретінде немесе бөлімдерінің өлкетану ісінде мақсаты мен міндеті, мекемелерде құжаттар жұмысы жеке қоғамдардың істері,жалпы өлкетану саласындағы қызметтер. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік мұрағаттардағы құжаттық материалдар.
Мұрағат мекемелері және олардың өлкетану жұмыстарындағы рөлі.Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты.Облыстық, аудандық мұрағат мекемелері және олардағы материалдарыдың өлкетану жұмыстарында пайдаланылуы.Облыстық мұрағаттар.

Бақылау сұрақтары.

1.Революцияға дейінгі мұрағаттар тарихына тоқталу

2.Облыстық мұрағаттар жайлы мәліметтерді талдау.
Тақырып №14-15. Мектептегі өлкетану. Мектептегі өлкетанудың міндеті.

1. Өлкетану мектептегі тарих сабағында.Мектептің өлкетанудағы педагогикалық маңызы.

2. Өлкетану сабақтарының негізгі түрлері.

3. Өлкетануға қатысты факультатив сабақтарының бағыттары. Өлкенің тарихын жинақтаудағы негізгі принциптері және жүйесі.

4. Өлкетану үйірмесін ұйымдастыру. Тарих сабағында өлкетану әдістемесін қолдану мәселесі. Тарихты оқытуда негізгі өлкетану принципі қолданылады, оқушыларға өлкетану сабағы жергілікті материалдар бойынша тәрбие жұмысын жүргізу.

Бақылау сұрақтары.

1.Мектептегі өлкетанудың міндетін анықтау.

2.Өлкетану сабақтарының негізгі түрлерін көрсету.

Семинар сабақтарының жоспары
1-тақырып. Тарихи өлкетанудың міндеті мен мақсаты

1. 
   «Өлкетану» түсінігі, зерттеу обьектісі, міндеттері.
   
2. 
   Тарихи өлкетанудың ерекшеліктері, деректері және әдістемелік негіздері
   
3. 
   Тарихи және мәдени ескерткіштердің жүйелері.
   

1.Тарихи өлкетанудың мақсаты мен міндеттерін анықтау.

2.«Өлкетану» ұғымына түсінік беру.Өлкетану зерттеу обьектісі
2-3 тақырып. Тарихи өлкетанудың қалыптасу және даму тарихы. Тарихи дерек ретінде.

1. Өлкетану ғылымдар жиынтығының кешені. Тарихи өлкетанудың ұйымдастыру формасы.

2. Өлкетану бойынша деректер (Геродот, Страбон, Ибн-Хордадбек, Максиди, Ибн Хаукаль, Ибн-Фадлан, Ал-Бируни, Джувайни, Елюй Чу-Цай, Чань-Чунь және т.б.)

3. Қазақстанды зерттеудегі Европа саяхатшылары мен елшілері. Иоанн де Плано Карпини, Вильгельм де Рубрук.

1.Тарихи өлкетанудың қалыптасу кезеңдерін ата.

2.Өлкетану негіздері, өлкетануға анықтама беру.

3.Деректерді оқып, танысып, сипаттау.

1. Қазақстан халықтарының мәдени өміріндегі көне және ортағасырлық жазбалардың маңызы. (Әл-Фараби, Ұлықбек, Қадірғали, Баласағұни, Яссауи трактаттарының ерекшеліктері және оларды зерттеудегі қиыншылықтар).

2. Қазақ халықына қатысты көне жазбалар («Оғыз-Наме», Қорқыт туралы аңыз, Алпамыс поэмасы және т.б.)

Бақылау сұрақтары:

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Археологиялық деректердің жүйелері мен зерттеулердің түрлерін талдау.
5-6 -тақырып. Қазақстанның археологиялық дерегі және оны өлкетануда пайдалану.

1. «Археология» түсінігі.

3. Археологиялық деректердің жүйелері мен зерттеулердің түрлері.

3. Археологиялық ескерткіш - өлкетанудың дерек көзі.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Археологиялық деректердің жүйелері мен зерттеулердің түрлерін талдау.
7 -тақырып. Қазақстан тарихы бойынша этнографиялық деректер.

1. «Этнография» түсінігі. Этнологиялық материалдарды жинақтаудық әдістері.

2. Этнологиялық терминология, жергілікті жердің этнологиялық деректері.

3. Халық тұрмысы мен шығармашылығын зерттеу.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Этнографиялық материалдарды жинақтаудың әдістерін анықтау.

3.Халық тұрмысы мен шығармашылығын зерттеу жолдарын көрсету.

1. «Архитектура» түсінігі. Архитектураның шығу кезеңі.

2. Қазақстан территориясындағы ірі архитектуралық ескерткіштер: Қожа Ахмет Яссауи, Айша Бибі, Қарахан, Алаша хан және т.б.

3. Өнердің қалыптасуы.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Қазақстан территориясындағы ірі архитектуралық ескерткіштерге сипаттама беру.

3. Өнердің қалыптасу тарихына тоқталу.

1. Тарихи аңыздардың қалыптасуы.

2. Ономастика. Топонимика. Антропонимика.

3. Даланың ауызша тарихнамасы.

1.Термин сөздерге анықтама беру.

2. Тарихи аңыздардың қалыптасуын анықтау.
10-11 -тақырып. Қазақстанда өлкетанудың қалыптасуы мен дамуы. ХІХ ғ. орыс зерттеушілерінің өлкетануға қосқан үлесі.

1. Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдері. ХІХ ғ. зерттеушілердің өлкетануға қосқан үлесі.

2. Өлкетанудың дерек көздерінің бастауы.

3. Жергілікті тарихты зерттеуге орыс зерттеушілері мен саяхатшыларының үлесі.

1.Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдерін атау.

2.Өлкетанудың дерек көздерін сипаттау.

3.Жергілікті тарихты зерттеуге орыс зерттеушілері мен саяхатшыларының қосқан үлесін көрсету

1. Қазақстанды зерттеудің қоғамының құрылуы.

2. Қазақстанды зерттеуді қоғамның міндеті мен тапсырмасы.

3. Алғашқы өлкетану-ғылыми съезінің қорытындысы мен маңызы.

1.Қазақстан зерттеу қоғамының құрылуын сипаттау.

2.Қазақстанды зерттеу қоғамның міндеті мен тапсырмаларын анықтау.
13-тақырып. Қазақстандық ғалымдардың, ағартушылардың өлкетану ісіндегі рөлі мен қызметі.

1. Ш. Уәлиханов – шығыстанушы, этнограф, тарихшы және саяхатшы.

2. Абайдың қазақ мәдениеті мен тарихындағы рөлі.

3. Ы. Алтынсариннің қазақ топографиясы мен қазақ әдебиетіне қосқан үлесі.

1.Ш. Уәлихановтың алғашқы қазақ ғалымы екенін дәлелдеу.

2.Абайдың қазақ мәдениеті мен тарихындағы рөлін көрсету.

3. Ы. Алтынсариннің ағартушылық қызметіне тоқталу.

1. Қазақ тілінде баспа кітаптардың пайда болуы.

2. Қазандағы Азиялық типография. Қазақстанда кітап басудың дамуы.

Бақылау сұрақтары:

1.Қазақ тілінде баспа кітаптарды атау.

2.Қазақстанда кітап басудың дамуын сипаттау
15-тақырып. Өлкетану мектебі. Өлкетану мектептің мақсаты.

1. Өлкетану мектептегі тарих сабағында. Өлкетану сабақтарының негізгі түрлері.

2. Өлкетануға қатысты факультатив сабақтарының бағыттары. Өлкетану үйірмесін ұйымдастыру.

Бақылау сұрақтары:

1.Мектептегі өлкетанудың міндетін анықтау.

2.Өлкетану сабақтарының негізгі түрлерін көрсету

Ұсынылатын әдебиеттер:

Негізгі:

1. 
   Ахметова С.Ш. Историческое краеведение в Казахстане,А-А., 1982.
   
2. 
   Матюшин Г.Н. Историческое краеведение.М.: «Просвещение». 1987.
   
3. 
   Ащурков В.Н,. КацюбаД.В., Матюшин Г.Н. Историческое краеведение М.1980.
   
4. 
   Горфрейн М.,Шепелов Л. Архивоведение. М.1981.
   
5. 
   Левкин К.Г. Музееведение. М.,1988.
   

7. Қазақстан тарихы.3 томдық, «Атамұра» баспасы, Алматы, 2002.

8. Ә. Әбдәкімұлы. Қазақстан тарихы. «Қазақстан», Алматы, 2005.

9. Г.В.Кан, Н.У.Шаяхметов. Қазақстан тарихы. Алматы, 2007.

1. 
   Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке. Алматы:Ғылым,1973,288бет
   
2. 
   Народы мира. Энциклопедический сборник . М.,2002.
   
3. 
   Рассохина Э.Н. Казахские национальные традиции.А-А.,1996.
   
4. 
   Сарсенбаев Н.С. Обычаи,традиции и общественная жизнь казахов.А-А.,1992.
   
5. 
   Морохин В.Н. Методика собирания фольклора. М.,1990
   
6. 
   Мурзаев Н. Очерки топонимики. М.,1975.
   
7. 
   Нурбекова Н. Целесообразность изучения краеведческого материала на уроках.// История Казахстана: преподавание в школе № 4,2005
   
8. 
   Кравченко Л.Б. О работе школьного краеведческого музея школы гимназии №6 г.Семипалатинска.// История Казахстана: преподавание в школе №4 2005.
   
9. 
   Кравченко Л.Б. Тематические выставки в школьном краеведческом музее. // История Казахстана: преподавание в школе №7,2004
   
10. 
    Токарев С.А. История русской этнографии. М.,1986
    
11. 
    Курумбаев Н. Этнокультурное обследование Западно-Казахстанской области. // История Казахстана: преподавание в школе № 6,2004
    
12. 
    Курумбаев Н. Семипалатинская интерпретация казахских поверий.// История Казахстана: преподавание в школе №6,2004
    
13. 
    Қ.Орманов. «Өлкетану тарихи атаулардан басталады» / /Ана тілі .№37.2006ж.
    
14. 
    Қалқаман Жақып. «Қазағымның бір қонысы Қостанай» //Жас Өркен.Қостанай.
    
15. 
    А.Мауданов. «Күн сәулелі Қостанайым» 2006ж.
    
16. 
    Қ.Оспанова. «Мұражай ғасырлар зердесі» //Қостанай таңы. 9 маусым.2006ж.
    
17. 
    С.Сыздықов. «Туған жердің ту көтерген батырлары» // Қостанай таңы. 19 шілде. 2006ж.
    
18. 
    Б.Қойшыбайұлы. «Ұжымдастырудың ащы сабағы.» //Қостанай таңы. 8 тамыз. 1999ж.
    
19. 
    А.Шаяхметов. «Қостанай атауы туралы» //Қостанай таңы 15 қаңтар. 1992ж.
    
20. 
    С.Сыздықов. «Туған өлке шежіресі» //Қостанай таңы 29 қаңтар. 1
    
21. 
    Пылев А.И. Ходжа Ахмед Ясави суфийский поэт, его эпоха и творчество. Алматы, 1997.
    
22. 
    Сегизбаев О.А.Казахская философия ХҮ-начала ХХ века. Алматы: «Ғылым», 1996
    
23. 
    Сулейменов Р.Б. Моисеев В.А. Чокан Валиханов-востоковед. Алматы: Наука,1985.
    
24. 
    Айдаров Ғ. Күлтегін ескерткіші. Алматы, 1995
    
25. 
    Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. Алматы,1985.
    
26. 
    Масанов Н.Э.Очерк истории этнографического изучения казахского народа в СССР.Алматы, 1966.
    
27. 
    Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. Алматы, 1985.
    

Тарих және өнер факультеті

Қазақстан тарихы кафедрасы

Тарихи өлкетану

(Syllabus)

Мамандығы: 050114, Тарих;

Қостанай

2009

ХХІ ғасыр жаңарған, дамыған реформалар ғасыры болып тарих сахнасына енуде. Сондықтан оқу-ағарту, ғылым саласында жаңа реформалар жасалуда. Әр елдің ұлттық салт-дәстүрі терең зерттеліп, соны игеруге мол мүмкіндік туды.Қазақстан Республикасы соңғы 15 жыл ішінде әлем таныған ел болды. Қазіргі жастарға зор міндеттер жүктелді, білімді ұрпақ қажеттілігі туындадаы. Қазақ халқының көне тарихын, мол мұрасын оқып үйрену жаңа буын оқулықтарында көрсетілген. Соған қарамастан, қазіргі тарих оқулықтарында жергілікті өлкеміздің тарихы аз жазылған, толық зерттелмеген мәліметтер көп.Сондықтан студенттерге болашақта мектепте сабақтан тыс уақытта өлке тарихын оқуға мән берулері қажет.

Қазақстан жоғары мектебінің алдына қойылған міндеттерді орындаудың маңызды жолдарының бірі болып тарихи өлкетану болып табылады. Өлкетану деп белгілі бір аймақты жан-жақты зерттеп тану ісін айтамыз. Әдетте, ондай зерттеуге өлкенің әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи және мәдени дамуы, сондай-ақ, оның табиғи сипаты нысан болады.

Өлкетану-мазмұны мен жекелеген зерттеу әдістері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ, бір тақырыптық жиынтықты құрай отырып, өлкені ғылыми тұрғыдан жан-жақты тануға мүмкіндік беретін (жол ашатын) бірнеше ғылыми пәндер кешені.

Міндеттері: Студенттер туған өлке тарихы бойынша белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген нақты білім беру-басты міндет. Оқу-тәрбиелік міндеттермен қатар тарихи өлкетану қоғам мүддесіндегі міндеттерді де шешеді. Ол, өз кезегінде, студенттердің бойында қоғамдық пайдалы істерге деген дағдыларды қалыптастырып, сонымен бірге, оларды тарихи жәдігерлерді қорғауға ынталандырады.

Студент белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген тарихи өлкетану бойынша негізгі тақырыптық мәселелерді білуі, сондай-ақ, жоғары оқу орнында оқытылатын тарих курсы мен туған өлкені зерттеп-тану барысында алған білімдері мен дағдылары арасындағы байланыстарды бақылап, айқындай алуы қажет.Сол сияқты, өлкенің тарих және мәдени ескерткіштерін өз бетімен ғылыми зерттеу тұрғысынан тану жұмыстары дағдыларын меңгеру. Географиялық ортадағы орындарын белгілей білу, ауданның белгілі бір бөлігінің қоныстану тарихы туралы, сол ауданның топонимикасы туралы түсініктерді меңгеру, жекелеген аудан немесе облысқа сипат дарытатын ерекшеліктерді ажыратып, айқындай білу әдістемесін меңгеріп практикалық жұмыс барысында қолдана білу осылардың барлығы студенттің өлкетану бойынша білімін құрайды.

Бұл курсты бастағанша студенттер тарихи өлкетану жөнінде орта, жалпы орта мектепте білім алуы тиіс.

«Өлкетану» түсінігі.Өлкетану зерттеу обьектісі.Тарихи өлкетанудың әдістемелік негіздері.Тарихи өлкетанудың ерекшеліктері және деректер.Тарихи және мәдени ескерткіштердің жүйелері.Тарихи өлкетанудың міндеттері.

1. Өлкетану ғылымдар жиынтығының кешені.Өлкетанудың анықтамасы. Өлкетану негізі тарихи зерттеумен байланысты. Өлкетанудың бастаулары халықтық өлкетануға қатысты қалыптасқан.

2.Тарихи өлкетанудың ұйымдастыру формасы.Зерттеу объектісі.Өлкетану жұмысы .Өлкетану жұмыс ұйымдастыру мәселесі.

3. Өлкетану бойынша деректер (Геродот, Страбон, Ибн-Хордадбек, Максиди, Ибн Хаукаль, Ибн-Фадлан, Ал-Бируни, Джувайни, Елюй Чу-Цай, Чань-Чунь және т.б.).Деректердің түрлері.

4. Қазақстанды зерттеудегі Европа саяхатшылары мен елшілері. Иоанн де Плано Карпини, Вильгельм де Рубрук. Деректер әр түрліі материалдық, жазба, ауызша болып бөлінеді. Өлкетанушы-мұғалімнің міндеті.

Әдебиет:Н-1,3, Қ-10,11

Тақырып №3. Көне түрік жазбаларының ескерткіштері және олардың өлке тарихындағы рөлі.

Мақсаты: Көне түрік жазбаларының ескерткіштерімен танысып және олардың өлке тарихындағы рөлін көрсету.

Жоспары:

1. Қазақстан халықтарының мәдени өміріндегі көне және ортағасырлық жазбалардың маңызы.Руникалық жазба.Жартастағы жазбалар.

2. Аль-Фараби, Ұлықбек, Қадірғали, Баласағұни, Яссауи трактаттарының ерекшеліктері және оларды зерттеудегі қиыншылықтар.Шығыстың ұлы ғұламалары.

3. Қазақ халықына қатысты көне жазбалар («Оғыз-Наме», Қорқыт туралы аңыз, Алпамыс поэмасы және т.б.) Көне және ортағасырлық жазбалар Орта Азия мен Қазақстан халықтарының мәдениетіне ықпалы.

1. «Археология» түсінігі. Археологиялық дерек және археологиялық ескерткіш ұғымдарына анықтама.

2. Археологиялық деректердің жүйелері.

3. Археологиялық зерттеулердің түрлері.

4. Археологиялық ескерткіш - өлкетанудың дерек көзі.

Әдебиеттер: [Н-8,9.]
Тақырып №5. Қазақстан тарихы бойынша этнографиялық деректер.

Мақсаты: Қазақстан тарихы бойынша этнографиялық деректермен танысу, оларды жинақтау әдістерін көрсету.Анықтамаларға түсініктеме беру.

Жоспары:

1. «Этнография» түсінігі.Терминге түсініктеме.Этнография ғылым саласы ретінде.

2. Этнографиялық материалдарды жинақтаудың әдістері.Ғылыми экспедициялар.

3. Этнологиялық терминология.

4.Жергілікті жердің этнологиялық деректері.Этнографиялық бақылау.Олардың міндеті.

5. Халық тұрмысы мен шығармашылығын зерттеу.

екендігін дәлелдеу.Анықтамаларға түсініктеме беру.

1. «Архитектура» түсінігі.

2. Архитектураның шығу кезеңі.

3. Қазақстан территориясындағы ірі архитектуралық Қожа Ахмет Ясауи, Айша Бибі, Қарахан, Алаша хан және т.б.

4. Өнердің қалыптасуы.

Әдебиеттер: [Н-8,9,10, Қ-5,10,]
Тақырып №7. Туған өлкенің ауызша деректері.

Мақсаты:Ауызша деректердің түрлерін анықтап, олардың мазмұнын ашу.Анықтамаларға түсініктеме беру.

Жоспары:

1. Тарихи аңыздардың қалыптасуы.

2. Ономастика.

3. Топонимика.

4. Антропонимика.

5. Даланың ауызша тарихнамасы.

1. Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдері

2. Өлкетанудың дерек көздерінің бастауы

3. Қазақстанда өлкетанудың қалыптасу кезеңдері. ХІХ ғ. зерттеушілердің өлкетануға қосқан үлесі

4. Жергілікті тарихты зерттеуге орыс зерттеушілері мен саяхатшыларының үлесі

Әдебиеттер: [Н-8,9,10, Қ-20,26]
Тақырып №9. Қазақстанды зерттеудің Қоғамы – Қазақстан Республикасындағы - өлкетану зерттеудің орталығы.

Мақсаты:Қазақстанды зерттеудің орталығының қызметіне тоқталу, оның ерекшеліктерін атап өту.

Жоспары:

1. Қазақстан зерттеудің қоғамының құрылуы

2. Қазақстанды зерттеуді қоғамның міндеті мен тапсырмасы

3. Алғашқы өлкетану-ғылыми съезінің қорытындысы мен маңызы

1. Ш. Уәлиханов – шығыстанушы, этнограф, тарихшы және саяхатшы.Еңбектерін көрсету.

2. Абайдың қазақ мәдениеті мен тарихындағы рөлі

3. Ы. Алтынсариннің қазақ топографиясы мен қазақ әдебиетіне қосқан үлесі.

1. Қазақ тілінде баспа кітаптардың пайда болуы.

2. Қазандағы Азиялық типография.

3. Қазақстанда кітап басудың дамуы

2. Қазақстандағы мұражайлар тарихы.

1.Революцияға дейінгі мұрағаттар.

2.Мемлекеттік мұрағаттар. мұрағаттар мазмұны олардың жеке өзіндік мекемелер ретінде немесе бөлімдерінің өлкетану ісінде мақсаты мен міндеті, мекемелерде құжаттар жұмысы жеке қоғамдардың істері,жалпы өлкетану саласындағы қызметтер.

3.Облыстық мұрағаттар.

1. Өлкетану мектептегі тарих сабағында. .Мектептің өлкетанудағы педагогикалық маңызы.

2. Өлкетану сабақтарының негізгі түрлері.

3. Өлкетануға қатысты факультатив сабақтарының бағыттары. Өлкенің тарихын жинақтаудағы негізгі принциптері және жүйесі.

4. Өлкетану үйірмесін ұйымдастыру. Тарих сабағында өлкетану әдістемесін қолдану мәселесі. Тарихты оқытуда негізгі өлкетану принципі қолданылады, оқушыларға өлкетану сабағы жергілікті материалдар бойынша тәрбие жұмысын жүргізу.
Әдебиеттер: [Н-1,2,3., Қ-7,8,9,11.]