Тақырыбы: Қазіргі мектептердегі педагог-психологты

Әрбір қызметкер өз орнындағы құзіреттілігінің межесін ғана емес, дєрежесін де білсе ұтар еді. Кәсіби құзіреттіліктің түрлерін ажыратуы міндет болып саналады. Атап айтар болсақ:

- арнайы құзіреттілік - өзінің кәсіби іс-әрекетін жеткілікті дєрежеде меңгеру, өзінің кәсіби қалыптасуын жобалай білу;

- әлеуметтік құзіреттілік – бірлесе, кәсіби іс-әрекетті атқаруды, ынтымақтасуды, сондай-ақ, осы кәсіпке қарасты қатысымды меңгеру, өзінің кәсіби еңбегінің нәтижелері үшін әлеуметтік жауапкершілік;

- жеке тұлға құзіреттілігі - өзін көрсете білу мен қалыптастыру амалдарын, жеке тұлғасының кәсіби қарсы тұру құрамдарын игеру;

- дара құзіреттілік - өзінің қабілеттілігін асыру және кәсіп аясында өз даралығын қалыптастыруға қабілеттілік, кәсіби тұрғыдан қартаюға бой бермеу.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заң

ында білім беру тєрбие мен оқытудың үздіксіз үрдісі, ал, оның негізгі мақсаты жоғары деңгейдегі адамгершілік, мәдени даму жєне қоғам мүшелерінің кәсіби құзырлығы деп атап көрсетілген.

Құзіреттіліктің аталған түрлері бір адамның бойынан табыла бермеуі мүмкін. Адам өз мамандығы аясында ғана жетік болуы, бірақ қарым-қатынас жасау жөнін білмеуі, өзін дамыту жолындағы міндетті жүзеге асыра алмауы мүмкін. Осыған орай, оның мамандық жағынан жоғары құзіреттілігін, ал, әлеуметтік жєне тұлғалық жағынан құзіреттіліктің әлсіз, төмен екенін пайымдауға болады. Адамға кәсібінен тысқары жерде қажетті құзіреттіліктің кейбір жалпы түрлері айқындалған. Бұлар кейбір өзекті кәсіби маңызды сапалар мен кәсіби мінез-құлық типтері, көптеген кәсіп түрлері айқындалған, мәнін жоғалтпайды. Жоғарыда сипатталған құзіреттіліктің әр түріне кәсіпаралық жалпы компоненттердің мынадай түрлерін енгізуге болады:

• 
  мамандыққа құзіреттілік - өндіріс процесін жоспарлауға қабілеттілік, компьютермен, оргтехникамен жұмыс істей білу, техникалық құжаттамаларды оқу, жеке тұлға құзіреттіліктері, өзінің еңбегін жоспарлауға, бақылауға жєне реттеуге қабілеттілік, өз бетімен шешім қабылдауға, үйреншікті емес шешім табуға қабілеті, дара құзіреттілік, жетістік мотивациясы т.б.
  

Мысалы, кәсіп – мұғалім, мамандық – физика пәнінің мұғалімі.

Қазір ғылыми тілде мұғалім жєне педагог деген екі ұғым бар. Соңғы кезде педагог кеңірек ұғым деп жүр.

Профессограмма – мұғалімнің, оқытушының, сынып жетекшісінің, педагогтың идеалды үлгісі, эталоны, моделі. Жіктеу:

Педагог-психологтың атқаратын қызметін жіктеу:

• 
  ақпараттық (ақпарат беру);
  
• 
  дамытушылық (ойлауы, елестетуі, тілді дамыту);
  
• 
  мобилдік (мобилизационная) (істің, тапсырманың, жаттығудың орындалуын қадағалау);
  
• 
  қалыптастырушылық (сабақты, сыныптан тыс іс-әрекетті, әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар, өз бетімен жұмыс, т.б.);
  
• 
  коммуникативті (ата-аналармен, басқа мұғалімдермен, әкімшілікпен, психологтармен, валеологтармен қарым-қатынас);
  
• 
  ұйымдастырушылық (оқытушыларды, басқа мұғалімдерді, ата-аналарды, өзін, сабақты, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырады);
  
• 
  зерттеушілік (жеке тұлға ретінде зерттеу);
  

• 
  ұйымдастырушылық (сынып сағаттарын, сауалнамалар, экскурсия, т.б. ұйымдастыру);
  
• 
  тәрбиелілік (оқушылардың қабілеттерін кез келген әдіспен тєрбиелеу, қалыптастыру, дамыту);
  
• 
  ынталандыру (балалардың іс-әрекетін ынталандыру);
  

Педагогикалық қарым-қатынастың мәні мен ерекшеліктерін А.А.Бодалева, А.А.Леонтьева, Н.В.Кузьмина, В.А.Кан-Калик, Я.Л.Коломинский, А.А.Реан, т.б. педагогтар мен психологтар өз еңбегінде қарастырған.

Кан-Калик былай дейді: «Педагогикалық қарым-қатынас – тәрбиелеу, оқытудың мақсаты мен міндетін жүзеге асыруды қамтамасыз ететін және педагог пен оқушының өзара әсерін айқындайтын әдістер мен құралдардың жиынтығы».

В.А.Кан-Калик өзінің және басқалардың педагогикалық тәжірибелеріне сүйене отырып, мұғалім мен оқушы, мұғалім мен сынып арасындағы қатынастарында кездесетін қиындықтардың себебі, мұғалімнің педагогикалық қатынастың егжей-тегжейін әлі де бойына сіңірмегені жайлы сөз етеді. Мұғалімге коммуникативті іскерлікті меңгеріп, оны оқу және тєрбие үрдісінде қолдануы қажет екені айтылады.

В.А.Кан-Каликтің пікірі бойынша, педагог өзінің іс-әрекетімен, жүріс-тұрысы, сөйлеуі арқылы тәрбиеленушілерге үлгі болуы керек. Мұғалімге коммуникативті іскерліктің баяны мұғалім сөзінің нақтылығы, түсініктілігі, көңілге жағымды үні, дауыс ырғағы, сөздерінің анықтылығы, мейірімділігі мен тартымдылығы, міне, осының барлығы ұстаздың оқушыға деген әсерін жоғарылатады.

Г.И.Щукинаның пікірі бонша: қрым-қтынас оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру мен бекітуіне маңызды әсер етеді. Тєрбиеленушіге сенім арту, оныњ танымдық ізденуіне қолдау жасау, т.б. қызығушылықтарын тудырады, ынталандырады.

Бірқатар ғалымдардың айтуынша, педагогтар практика жүзінде көз жеткізгендері – қарым-қатынас сәтті орта туғызады, тұлғааралық қарым-қатынас мєдениетін тәрбиелейді, әрі педагогқа, әрі тєрбиеленушіге өзін-өзі қалыптастыруына мүмкіндік береді.

Осындай қасиетті меңгерген маман қарым-қатынас негізінде, мектеп ұжымы мұғалімдермен, оқушылармен (қиын балалармен, дарынды балалармен, жас ерекшеліктеріне байланысты), отбасы яғни ата-аналармен және сонымен қатар біз бітіру жұмысына алып отырған проблемамызға орай жоғары сынып оқушыларымен зерттеу жұмысы барысында жоғарыдағы (1-сурете) бейнеленген.

Толықтай дәлелдеп өтер болсақ коррекциялау, диагностикалау, психопрофилактика және т.б. іс-шараларды жүргізу арқылы оқушы тұлғасын дамытуда әртүрлі жұмыстар жасалды.

Мектеп жасындағы танымдық іс-әрекеті оқыту үрдісінде жүзеге асады. Осы жаста қарым-қатынас шеберінің кеңеюінің маңызы артады. Баладағы өтіп жатқан осы өзгерістер педагогтерден бүкіл оқыту-тәрбиелеу жұмысын нақты мақсатқа бағыттауды талап етеді. Негізгі іс-әрекет түрі – оқу. Осы оқу арқылы олардың таным үрдісі (қабылдау, зейін, ес, қиал, ойлау) дамиды. Бастауыш сынып оқушысының қабылдауы тұрақсыз және ұйымдастырумен ерекшеленеді, сонымен қатар оларда «білуге құмарлық, әуестік те» байқалады. Олар өздеріне күнделікті жаңа бір нәрсені ашып отыратындықтан қоршаған ортаны қызығумен қабылдайды.

Олардың зейіні де еріксіз, тұрақсыз болып келеді. Сондықтан мектепте балаларды оқыту мен тәрбиелеу үрдісі, негізінен, зейінді тәрбиелеуге бағытталады. Мектеп өмірі балалардан ерікті зейінін жаттықтыруды, назарын бір орталыққа біріктіру үшін ерік күшін жинақтау талап етеді. Балалардың ерікті зейіні оқу мотивтерімен бірге дамиды (оқу іс-әрекетінің табысты болуына деген жауапкершілік).

Педагог-психолог жұмыс жоспарын жасау үшін талап ететін қатаң құсқаулар қойылмайды, жоспар бүгінгі таңда жүргізілген жұмысқа алдын ала бағдар сынып оқушыларымен атқарылатын істің бағдары ретінде де қарастырылады.

Жоспар да істелетін жұмыстардың айқын мақсаты, нақты шаралары белгіленуі қажет. Жоспар бір тоқсанға немесе жарты жылға арнап жазылады. Оның кіріспесінде сынып сипаттамасы, оқушылардың жалпы саны, білім деңгейі, үлгерімі, тәртібі бейнеленеді. Сыныптағы оқушылардың сабақтарының сапалы өтуіне, дұрыс тәрбие алуына, ата-аналарының бала өмірінің дұрыс ұйымдастыруына басшылық бағдар жасауды педагог-психолог ұйымдастырып отырады.

Оқушылардың өздігінен білім алуы осы таңда өзекті мәселе екенін анықтауда, оны зерттеп, өзіндік мәнін ашу, өздігінен білім алуға үйренудің қазіргі кезде аса қажет екендігін айқындауда зерттеушілер, педагог-ғалымдар өз үлестерін қосуда. Әрбір оқушының өзіндік проблеманы зерттегенде өз бетінше сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда педагог-психологтың атқаратын қызметін жөнінде мектеп басшылары мен оқушылардың түсінігі аз екені, әлі де терең зерттеуді қажет ететіні байқалады.

Ол үшін сабақтан тыс жұмыстарды жоспарлап, оның сапалы өтуіне мән беріп, әр түрлі тақырыптар бойынша тәрбие жұмыстарын өткізу арқылы оқушылардың ақыл-ойын арттыруымыз керек.

Әр оқушы қоғамның және жеке адамның алуан түрлі қажеттілігін өтейтіндігін түсінуі керек. Адамның қажеттілігі практикалық, материалдық және рухани деңгейде болуы мүмкін. Практикалық қажеттілігін өтеу арқылы адам тіршілігін сақтайды. Материалдық қажеттілікті өтеу арқылы өндірісті, ғылымды техниканы дамытады. Рухани қажеттілігін өтеп, ақыл-ойын және эстетикалық талғамын өсіреді.

Негізінде оқушыларға білім беру мен тәрбиелеуді ұйымдастыруда мектепте жүргізілетін сыныптан және мектептен тыс жұмыстардың орны ерекше екендігін біздің жүргізген ғылыми жұмысымыз дәлелдеп отыр. Сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды жүргізудің сан алуан жолдары мен түрлері бар. Мұндай әртүрлі әдіс-тәсілдер арқылы мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыра білу оқушылардың дамуына өз нәтижесін беріп, оқушылардың өзін қоршаған ортаға жауапкершілік көзқарасын қалыптастыруға көмегін тигізеді.

Мектепте оқушыларына жүргізілген бақылаулар нәтижесінде оқушылардың даму үрдісінің мынадай көрсеткіштері байқалады:

• 
  қоршаған ортадағы құбылыстар мен объектілерге және іс-әрекет сипатына қарай таңдамалы қатынас;
  
• 
  білім алуға және оны меңғеруге тырысу;
  
• 
  таным үрдісі мен танымдық іс-әрекеттің эмоционалдық көрінуі;
  
• 
  танымдық іс-әрекеттің еріктің болуы;
  
• 
  бос уақытын пайдалана білу сипаты;
  
• 
  танымдық белсенділігінің жалпы сипаты;
  
• 
  жаңаны білуге ұмтылысы;
  
• 
  мектепке және оқуға жағымды қатынасы;
  

I кезең.

• 
  тілге бейімділігі. «Айзенктің вербальді қасиеттерді зерттеу» тесті;
  
• 
  математикалық бейімділіктерді анықтау Аштахуэрдің алгоритмдік және арифметикалық қабілеттерін зерттеу субтесттері;
  
• 
  оқушының сыни тұрғыдан ойлау ерекшелігі П. Торренс субтесттері бойынша;
  
• 
  оқушының интеллектуалды даму деңгейлерін анықтауға Л.Ф.Тихомирова ұсынған «интеллектуалды қабілеттерді анықтау» әдістемелері, ровен шкалалары В.Н.Бузин «қысқаша іріктеу» тесттері, тағы да басқа интеллектуалдық, танымдық тестерін пайдалануға болады.
  

• 
  педагогикалық – психологиялық диагностика жүйесіноқып үйрену;
  
• 
  оқушының жас ерекшелігін, қабілеттерін ескере отырып, дифференциялды оқыту мазмұнын, түрін және әдісін анықтау;
  
• 
  мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға арналған психологиялық қызыметті ұйымдастыру;
  
• 
  таңдамалы пәндерді енгізуді жалғастырып, тереңдетіп оқытуды ұйымдастыру;
  

Тек қана өз бетімен оқу, өз білімін жетілдіру, өз қасиетін түзету арқылы ғана жоғары нәтиже алуға болады. Өз жұмысына талдау жасау арқылы, жүйелі жұмыс нәтижесінде оқушы:

1. Таным есептерін тез және дәл орындауға.

2. Қалыптан тыс есептер шығаруға үйренеді.

Бағдарламаны толық меңгерген оқушыөзін-өзі дамыту бағдарламасын құрады.

Қабілеттік дарын иесінің арнайы білімге мұқтаж болуы, табиғи нәрсе. Оларға дұрыс тәлім-тәрбие берудіңалғы шарты дарын иелерін жастайынан талдай, таңдай білуге жетілдіру,олардың құқығы мен мұқтаждарын қорғаудың басты мақсаты болып табылады;

Оқушының анымдық белсенділігінің қалыптасуы жоғары деңгейде дамуы оны шығармашылық әрекетке әкеліп тірейді.

Содан кейін жоғары сынып оқушысы тұлғасының педагогикалық-психологиялық тұрғыдан зерттеп, мінездеме беру үлгісі.

1. Оқушы туралы жалпы мәлімет: (тегі және аты, туған күні, класы, жалпы физиологиялық дамуы, денсаулығы, жанұя жағдайы, жанұя тәрбиесінің ерекшеліктері)

2. Оқу іс-әрекеті:

а. Оқу үлгілері: (басым бағалары т.б.)

б. Жалпы ақыл-ой дамуы: (дүниетанымы, сөздік қоры, хабардарлығы, өз ойын ауызша және жазбаша білдіре алуы т.б.)

в. Танымдық процестер сипаттамасы:

- Оқу материалын қабылдау ерекшелігі;

- Зейіні (ерікті зейіннің даму деңгейі, оның тұрақтылығы, шоғырлануы, бөліну қасиеті);

- Ой ерекшеліктері (заттар мен құбылыстарды ажырата ала ма, салыстыру, талдау, жалпылау және өз бетімен қорытынды шығару, оқу материалын ұғыну шапшандығы)

- Қиялдың дамуы (бамым қиял түрі)

г. Оқу қабілеті:

- Оқу процесінде өз бетімен жұмыстануы;

- Оқуға қатынасы (танымдық қызығушылығы, бағаға, мадақтауға, не мұғалім, ата-анамен сыныпта қатынасы, негізгі оқу мотивациясы)

- Оқу қабілеті (күн режимін сақтау, жоспарлай білу, оқу іс-әрекетінде жинақтылығы мен тәртіптілігі, кітаппен жұмыстана білуі, оқу іс-әрекетін бақылай білу әдістерін меңгеруі т.б.)

3. Еңбекке қатынасы: (еңбектене біле ме, әлде еңбекке немқұрайлы қарайма, еңбекке икемділігі, еңбектенгенде жинақтылығы мен тәртібі, қандай еңбек түріне икемді, үйде және мектепте еңбектің әрекетін орындауы)

4. Қоғамдық жұмыстарға қатынасы: (класс өміріне қатынасы, қоғамдық тапсырмаларды орындауы, кластастарымен бірігіп іс-әрекет етуі, белсенділігі мен инициатившілідігі)

5. Кластас жолдастарымен қарым-қатынасы, мектепке қатынасы: (кластағы орны, кластастарына көз қарасы, кіммен дос, кластастарымен дау-жанжал бола ма, оның себебі, мектепке көз қарасы)

6. Тәртібі мен мінезі:

- Мектепте және үйдегі,тәртібінің жалпы мінездемесі (өзін байсалды және ұстамды немесе тынымсыз және қозғалғыштығы)

- Күн режимін сақтауы, мұғалімдер мен ата-ана талабын орындауы

- тәртіпті бұзуы

7. Оқушы тұлғасының бағыты, мінезі, темпераменті және қабілеті.

- Қажеттіліктері мен қызығушылықтары (алуан түрлілігі, тереңдігі, оқуға т.б.)

өзіне және қоршаған ортаға қатынасы ерекшеліктері: мейрімділігі, қарапайымдылығы, ұжымшылдығы, өзімшілдігі, көмектесуі, шынайлығы, адалдығы т.б.

• 
  мінезінің жағымдығы және жағымсыз қасиеттері;
  
• 
  Темперамент типі және ерекшелігі
  
• 
  көңіл-күйі (көңілді, көңілсіз, түсінкі) тұрақтылығы немесе ауыспалылығы
  
• 
  белгілі бір іс-әрекетке қабілеттілігі және оның көрінуі
  

- оқушы тұлғасының негізгі жақсы қасиеттері және кемшіліктері, иінезіндегі (егер болса( ауытқушылығы себебі.

оқушы тұлғасын дамытып, қалыптастыруға бағытталған негізгі тәрбие жұмыстары.

Мектеп құрамындағы оқушылардың мінез-құлықтары әр түрлі болғандықтан педагогтармен жұмыс жасағанда келіспеушілік жағымсыз қатынастар пайда болуы мүмкін. Мұғаліммен қарым-қатынас сипаты оқушының әсіресе жеткіншек оқушының психологиялық келбетінің қалыптасуына, мектепке бейімделуіне, әлеуметтенуіне, оқушылармен қарым-қатынасы орнауына, іс-әрекеттерге қатысты қалыптасуына ықпал ететін басты факторлардың бірі деп кезінде Д.Н. Исаева көрсеткен.

Педагог-психологтар оқушылар мен педагогтардың арасында осындай келіспеушілік жағдайын тудырмау үшін және оқушылардың мінез-құлықтарына, өзіндік ерекшеліктеріне байланысты кеңес беру жұмыстарын атқарады.

Педагогикалық-психологиялық қызыметте кеңес беру бағыты бойынша қызыметкерлер нақты мынадай міндеттерді шешеді:

6. 
   Оқу-тәрбие мекемелерінің әкімшілігіне, мұғалімдерге, тәрбиешілерге,
   

7. 
   Балаларға оқу, жетілу, өмірлік және кәсіби өз-өзін анықтау,
   

8. 
   Жеке және топтық кеңес беру арқылы педагогикалық кеңестерге,
   

9. 
   Бала тағдырында мүмкін болатын өзгерістерді (арнайы оқу-тәрбие
   

10. 
    Өзін - өзі басқаруды ұйымдастыру сұрақтары бойынша нақты балалар
    

Сонымен қатар педагог-психологтар Жетілдіру және педагогикалық-психологиялық түзету жұмыстары да атқарады.

Бұл бағыт баланың жеке тұлғалық және даралық қалыптасу процесіне педагог-психологтың белсенді әсер етуін білдіреді. Оның міндеті әр баланың жас ерекшелік нормативтерінің сәйкестілігін қамтамассыз ететін, балаларды жеке оқытып, тәрбиелеуде, олардың қабілетін, бейімділігін дамытуда педагогикалық ұжымға көмек беретін педагогикалық қызмет бағыты болып табылады. Бұл бағытта балалардың мінез –құлқындағы және оқуындағы өзгерістер мен бұзылуларды, дамуындағы ауытқуларды түзету жұмыстары ерекше орын алады.

Психологиялық талдау барысында анықталған және қатаң индивидуальды, нақты өзгешелігі бар баланың жас ерекшелік және дара ерекшеліктері бойынша жетілдіру және педагогикалық- психологикалық зерттеу жумыстарының бағдарламалары мен жоспарлары құрылады.

1. Баланың әр жас ерекшелік кезеңінің дамуын есепке алғанда, психикалық дамудың бөлек жақтарын және жеке тұлғаның толықтай дамуына бағытталған бағдарламаларды өңдеп жузеге асырады.

2. Психолог баланың психикалық дамуында ауытқуларды болдырмау бағытында түзету бағдарламасын өңдеп жузеге асырады.

3. Жетілдіру және педагогикалық- психологикалық түзету жұмыстарының бағдарламасына психологикалық және педагогикалық бөлімдері кірістіріледі . Психолог психологикалық бөлімді жоспарлап, жүзеге асырады. Педагогикалық бөлімді мұғалімдермен, тәрбиешілермен, ата-аналармен бірігіп өңдейді және оны психолог көмегімен жоғарыда аталған адамдар орындайды. Жұмыстың бөлек формаларына ересек балаларды, қоғамдық өкілді және т.б. адамдарды кірістіруге болады.

4. Жетілдіру және педагогикалық- психологикалық түзету жұмыстарын төмендегі бағыттар бойынша кірістіруге болады:

- жеке балалармен арнайы жұмыс жургізу процесінде;

- балалар тобымен арнайы жұмыс жургізу процесінде;

- тәрбиелік іс-шаралар бағытында;

- баланың ата-анасының және басқа туыстарының қатысуын қажет ететін формада өткізуге болады.

Ауытқулармен бұзылулар орталық жүйке жүйесінің немесе психологикалық аурулардың ағзалық зақымдануы болып табылмайтын жағдайда ғана педаго гикалық- психологикалық түзету жұмыстары жүзеге асырыды және саралау диагностикасының барысында белгілі болатын әкімшілік – тәрбиелік сипаттағы қатаң шараларды қолдануды талап етпейді. Айқын ауытқулар кезінде, көбінесе патопсихологикалық, дефектологиялық жақтары жақтары немесе ашық байқалғанда және де психолог хабардарлығының шекарасынан асып кеткен жағдайда ол тек сарапшы немесе кеңесші ретінде сәйкес салалардағы мамандармен тартылады.

Мектептегі педагогикалық-психологиялық қызыметтің бірі-баланың психикалық саулығына яғни, жандүниелік, физиологиялық дамуына және ортада қолайлы микроклимат қалыптастыру. Бастауыш мектептен 5-сыныпқа өткенде, орта буын сыныбындағы дағдыға бейімделу кезінде балада дағдарыс сипаттары болады. Орта буын оқуындағы өзіндік қиындықтар, шәкірт психикасының өзгеруіне , эмоционалдық сферасын игерудегі қиналыстар, оқу үлгеріміне, психикалық саулығының төмендеуіне әсер етеді. Әр түрлі ұстаздардың дәріс жүргізу әдіс-тәсілдерінің түрліше болуы, мектеп ережесіне үйренуі, оқу үлгерімінің төмендеуі салдарынан ата-аналарының баланың жас ерекшелігіндегі құбылыстарын ескерместен наразылық тудыруы; бала болмысында аффектілі мінездердің көрініс беруі, қарым-қатынас барысында эмоциялық реакцилар, невротикалық күйзелістер байқалады. Бейімделу кезеңіндегі баланың дағдарыстан шығу жолдарын зерттеудің бір объектісі – отбасы болып табылады. Баланың жалпы интеллектісінің арнайы, шығармашылық қабіллетінің дамуында жанұяның микроортасы негізгі фактор болады.

1. Эксперименттік зерттеу бөлімі:

Жоғары сынып оқушыларының психологиялық-педагогикалық даму ерекшеліктерін зерттеу

Мақсаты: Оқушылардың психологиялық-педагогикалық даму ерекшеліктері зерттеуде әртүрлі әдістер жүргізу.

Жүргізілген орны: Алматы қаласының қазақ тілін дамыта оқыту гимназиясы мен 81мектеп оқушылары.

Зерттеу обьектісі: 14-16 жас аралығындағы жоғары сынып оқушылары.

1. 
   Педагогикалық зерттеулер ( сауалнама).
   
2. 
   Тейлер сауалнамасы (оқушылардың психологиялық даму ерекшеліктерін зерттеу тесті).
   
3. 
   Оқушылардың психологиялық ерекшеліктерінің деңгейін анықтау шкаласы (Ч. Спилберген және О.Л. Ханин бойынша)
   
4. 
   Тұлғаның А типін диагностикалайтын сауалнамасы.
   

Зерттеу пәні: Оқушылардың даму ерекшеліктерінің даму жағдайлары

Зерттеу мерзімі: 25 сәуір 2007 –10 наурыз 2007 ж

Зерттеудің міндеттері:

1. 
   14-16 жас 9-11 сынып оқушыларына зерттеу жүргізілді.
   
2. 
   Индивидувалды мәліметтерді өңдеу
   
3. 
   Зерттеу қорытындысын топтастыру және өзара салыстыру.
   
4. 
   Қорытынды.
   

Эксперименттің жүргізілу жолы: