91
Басы
x
x
0
жоқ
y := 2x
y := x
2
y
Соңы
иә
0
,
0
,
2
2
x
егер
x
x
егер
x
y
алг формула (нақ x, нақ y)
арг x
нәт y
басы
егер x
0
онда y : = 2x
әйтпесе y : =x
2
бітті
соңы
Оқушылармен аргументтің мысалы мына: x=3 және x=-4
мәндері үшін, алгоритмнің орындалуын қадамын талдауға болады:
Алгоритмнің
қадамы
Аргумент
Нәтиже
Шартты
тексеру
1-арг. енгізу
3
1-қадам
3
0 (иә)
2-қадам
6
2-арг. енгізу
-4
1-қадам
-4
0 (жоқ)
2-қадам
16
5.2. Шама ұғымын оқытудың әдістемелік ерекшеліктері
Қарастырылатын сұрақтар:
ЭЕМ – алгоритмді орындаушы;
«шама» ұғымы, шаманың сипаттамалары;
шамалармен орындалатын әрекеттер;
айнымалы және меншіктеу ұғымдары;
ЭЕМ – алгоритмді орындаушы. ЭЕМ үшін кез келген
бағдарламаны жасау алгоритм құрудан басталады. Оны компьютер
және нақты бағдарламалау жүйесі (Бейсик, Паскаль және т.б.)
орындайды. Бұл схема түрінде 5.2-суретте [42] бейнеленген.
5.2-сурет. Бағдарламалаушының компьютермен әректтестігі
Мұнда орындаушының енгізу тілі Паскаль бағдарламалау тілі
болады. Бағдарламалау процесі үш кезеңге бөлінеді:
Паскальдағы бағдарлама
ПАСКАЛЬ бағдарламалау
жүйесі
ЭЕМ
92
1) есептің шығару алгоритмін құру;
2) бағдарламалау тілінде бағдарлама құру;
3) бағдарламаны жөндеу және тестілеу.
Шама ұғымының өзгешелігі, ұғымды ашудың әдістемелік
проблемалары
Шама ұғымы, оның сипаттамасы. Компьютер ақпаратпен
жұмыс жасайды. Компьютерлік бағдарламада өңделетін ақпаратты
деректер деп атайды.
Шама – жеке ақпараттық объект, жеке деректер бірлігі.
Компьютерлік бағдарламадағы бұйрықтарды, шамалармен жасалатын
әрекеттерді анықтайды.
Есептеу
процесінде
алынатын
деректер,
бағдарламау
тұрғысынан қарастырғанда: алғашқы, нәтижелер (ақырғы деректер)
және аралық деректер деп бөлінеді (5.3-сурет [42]).
Мысалы, ax
2
+bx+c=0 квадрат теңдеуді шешкенде: алғашқы
деректер – a, b, с коэффициенттері; нәтижелер – x1, x2 теңдеудің
түбірлері; аралық деректер – D = b
2
- 4ас теңдеудің дискриминанты
болады.
5.3-сурет. Деректердің деңгейлері
Оқушылар игеретін ең басты түсінік, ол мына тұжырым: кез
келген шама ЭЕМ жадында өзінің белгілі орынын алады. Нәтижесінде
оқушылардың санасында шаманы сақтайтын жады ұяшығының
бейнесі бекітілуге тиіс. Шаманы сақтау орынын белгілеу үшін «жады
ұяшығы» терминін қолданған жөн.
Кез келген шаманың үш негізгі сипаттамасы бар – атауы,
мәні және типі. Машиналық бұйрықтар деңгейінде, кез келген шама –
сонда сақталған жады ұяшығының адресімен теңестіріледі, ал мәні –
осы ұяшықтағы екілік коды болады.
Алгоритмдерде және бағдарламалау тілдерінде шамалар
тұрақты және айнымалы деп бөлінеді.
Тұрақты – өзгермейтін шама, алгоритмде өзінің меншікті
мәнімен (мысалы 10, 3.5
,
'к', true және т.б.) немесе символикалық
атымен (
саны) ұсынылады. Тұрақты шаманың есімі, мәні және
типі өзгермейді, олардың барлығы бір мезгілде анықталады.
Айнымалы шамалар – алгоритмнің орындалу барысында өз
мәндерін өзгертеді және символдық атау – идентификатормен
ұсынылады, мысалы, X, S2, COD15, Rez және т.б.
Алғашқы деректер
Нәтижелер
Бағдарлама
(аралық деректер)
93
Әйтсе де, тұрақты болсын, не айнымалы болсын жадыдан
орын ұяшықтар алады, ал олардың мәні осы ұяшықта екілік кодпен
анықталатынын оқушылар білуге тиіс.
Деректердің типтері. Бағдарламалау үшін бұл ұғым іргелі
болып табылады. Оқушылар деректер типі ұғымымен электрондық
кестелерді оқығанда кезігуі мүмкін.
Әр
бағдарламалау
тілінде
деректер
типтерінің
өз
тұжырымдамасы, өзінің типтерінің жүйесі болады. Әйтсе де, кез
келген тілге минималды қажет деректердің негізгі типтерінің жиыны
кіреді. Оларға мыналар жатады: бүтін, нақты, логикалық және
символдық. Шаманың типімен оның мына үш қасиеті байланысты:
мәндердің мүмкін жиыны, амалдардың мүмкін жиыны, ішкі ұсыну
пішіні (5.1-кесте).
5.1-кесте
Типі
Мәні
Амалдар
Ішкі ұсынымы
Бүтін
Кебір
диапозондағы
бүтін оң және теріс
сандар.
Мысалдар: 23, -12, 387
Арифметикалық
амалдар: +, -, х, бүтін
бөлінді алу, қалдық
алу, қатынас амалдары
(<, >, = және т.б.).
Форматы тия-
нақты нүктелі.
Нақты
Кейбір диапозонда кез
келген (бүтін және
бөлшек) сандар. Мы-
салдар: 2.5, -0.01, 45.0,
3, 6*10
9
Арифметикалық амал-
дар: +, -, *, / .
Қатынас амалдары
Форматы жыл-
жымалы
нүктелі
Логикалық
TRUE(шындық),
FALSE(жалған)
Логикалық
амалдар:
және (and), немесе (or),
жоқ (not). Қатынас
амалдары
1 бит: 1-true;
0-false.
Символдық
Компьютерлік алфа-
виттің кез келген сим-
волы. Мысалы:
‘d’, ‘5’, ‘+’, ‘S’
Қатынас амалдары
Символдық
кодтау
кесте
кодтары.
1 символ - 1
байт
Шамалармен
орындалатын
әрекеттерді
–
алгоритм
(бағдарлама) анықтайды және мына иерархиялық ұғымдарға
негізделеді: амал – өрнек – бұйрық немесе оператор – бұйрықтар
жүйесі (5.4-сурет) [26, 42].
Амал – деректермен жасалатын ең қарапайым тұтас әрекет.
Деректердің негізгі типтері үшін жасалатын амалдар 5.1-кестеде
аталған.
Достарыңызбен бөлісу: |
