97
Бұйрық
X
Y
Енгізу X
2
X := X*X
4
Y := 1 -X
-3
X := X * X
16
X := 5 * X
80
Y := Y + X
77
Y := Y + Y
5929
Шығару Y
5929
3-мысал. Алдындағы есептің шектеулерін пайдаланып, мына
есепеулердің ең қысқа алгритмдерін жазу керек:
а) Y = X
8
; б) Y= Х
10
; в) Y= X
15
; г) Y = X
19
.
Қосымша айнымалының санын минималды аз қолдануға тырысу
қажет. Алгоритмдердің ізсалуын орындау керек.
Шешімі. Тапсырманың г) нұсқасын орындаймыз. Алгоритмді
мына теңдікті: X
19
=Х
16
*Х
3
ескере отырып құрамыз. X
K
мәндері (мұнда
k = 2
n
) айнымалының өзіне өзі n-еселі көбейту арқылы тез есептеледі.
Алгоритм:
Y := X*X
(X
2
)
Z := Y*Y
(X
4
)
Z := Z*Z
(X
8
)
Z := Z*Z
(X
16
)
Z := Z*Y
(X
18
)
Z := Z*X
(X
19
)
Шығару Z
4-мысал. Үш А,В,С айнымалыларының мәндерінің циклдік
ауысу алгоритмін жазу керек. Циклдік ауысу схемасы:
Мысалы, егер ауысуға дейін А=1, В=2, С = 3 болса, ауысқаннан
кейін А =3, В=1, С=2 болуға тиіс. Ізсалуды орындау керек.
Шешімі. Мәндерді ауыстыру үшін қосымша айнымалы керек,
оны – Х деп белгілейік. Алгоритмнің өзі және оның ізсалуы мынадай
болады:
Бұйрық
A
B
C
X
Енгізу А, В, С
1
2
3
Х:=С
3
С:=В
2
В:=А
1
А :=Х
3
Шығару А, В, С
3
1
2
A
B
C
98
5.3. Бағдарламалау тілін оқудың әдістемелік мәселелері
Қарастырылатын сұрақтар:
бағдарламалау информатиканың бөлімі ретінде;
шамалармен жұмыс жасау алгоритмдері;
әртүрлі құрылымды есептеу алгоритмдерін құру;
Паскаль бағдарламалау тілімен танысу;
Паскаль бағдарламалау жүйесі ортасымен жұмыс істеу
тәсілдерін игеру.
Бағдарламалау – информатиканың бөлімі, оның міндеті –ЭЕМ
үшін бағдарламалық қамсыздандыруды жасау.
Шын мәнінде, «бағдарламалау» сөзі – белгілі бағдарламалау
тілінде бағдарлама жасау үрдісін белгілейді.
Жүйелік БҚ құралдарын және жүйелік бағдарламалауды
жасауды жүйелік бағдарламалау, қолданбалы бағдарламаны жасауды
қолданбалы бағдарламалау деп атайды. Бағдарламаушыларда
жасайтын бағдарламаларына байланысты осы принцип бойынша
бөлінеді.
Қазір бағдарламалаудың әртүрлі парадигмалары дамыған және
олардың әрқайсысын оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Бағдарламалаудың негізгі парадигмаларына мыналар жатады
(1-қосымша, 4-сызба):
процедуралық бағдарламалау (Ассемблер, Фортран, Паскаль,
Бейсик, Си);
логикалық бағдарламалау (Пролог);
функционалды бағдарламалау (Лисп);
объектілі-бағытталған бағдарламалау (Смолток, Си++,
Делфи).
Жақша ішінде сәйкес парадигмасы жүзеге асырылған
бағдарламалау тілдерінің мысалдары келтірілген.
Классикалық, әмбебапты және ең көп тараған процедуралық
парадигма болып табылады. Мектепте көбінесе процедуралық
Паскаль немесе Бейсик тілі оқытылады. Ары қарай «бағдарламалау»
сөзін дәл осы процедуралық парадигма деп түсінеміз.
Бағдарламалауды оқу және практика жүзінде игеру үрдісі үш
бөліктен тұрады (5.6-сурет):
есептеу алгоритмдерін құру әдістерін оқу;
бағдарламалау тілін оқу;
берілген бағдарламалау жүйесін оқу және практика жүзінде
игеру.
99
«Есептеу
алгоритмдері»
терминін
орындаушы
ЭЕМ
бағытталған, кез келген типті шамалармен жұмыс жасайтын
алгоритмдер деген кең мағынада түсіну қажет.
5.6-сурет. Бағдарламалауды оқудың негізгі бөлімдері
Мұғалімің алдында мына проблема пайда болады: шамалармен
жұмыс істеу алгоритмдерін құру әдістерін оқытуды және
бағдарламалау тілін қалай байланыстыруға болады? Қарастырудың
екі нұсқасы болуы мүмкін:
1) алдымен әртүрлі алгоритмдер қарастырылады, оларды
сипаттау үшін блок-схемалар және АТ қолданылады; одан соң –
бағдарламалау тілдерінің ережелері, құрылған алгоритмдерді
бағдарламаға аудару әдістері қарастырылады.
2) алгоритмдеу және бағдарламалау тілі қатар игеріледі.
Біз екінші нұсқамен қарастыру әдістемесін қолдануды
ұсынамыз. Себебі алгоритмдеуді және бағдарламалауды тек
теориялық түрде оқу тиімсіз екені белгілі. Сондықтан оқушылар
құрған алгоритмдерінің дұрыстығын компьютерде тексеруге ертерек
мүмкіндік алулары қажет. Бағдарламалау тілімен танысу және
бағдарламалау жүйесі ортасында жұмыс жасау тәсілдерін игеру
алгоритмдеумен қатар жүруге тиіс.
Бағдарламалауға үйретуді типтік есептердің мысалдары
негізінде және алгоритмдердің құрылымын біртіндеп күрдендіру
арқылы өткізу қажет.
Алгоритмдердің негіздік құрылымдары дегеніміз - шектелген
блоктардың жинақталымы және әрекеттердің әдетті тізбектерін
орындау үшін оларды қосудың стандартты әдістері.
Құрылымдық белгісі бойынша алгоритмдер мына негіздік
құрылымдарға жіктелетіні белгілі:
Сызықты құрылымды – алгоритмнің бұйрықтары үзілісті
тізбекпен, бірінен кейін бірі орындалады. Әдетте, формула бойынша
есептеу ұйымдастыруға қолданылады.
Тармақталу құрылымды алгоритм белгілі шартқа тәуелді
ұйымдастырылады. Мұндай алгоритмде, әдетте, логикалық шартты
тексеру блогы болады. Егер шарт орындалса, онда әрекеттер тізбегінің
БАҒДАРЛАМАЛАУ
Алгоритмдеу
Бағдарламалау
тілдері
Бағдарламалау
жүйелері
Достарыңызбен бөлісу: |
