Сурет 4- Студенттердің ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде кәсіптік құзырлылықтарын қалыптастырудың кескіні

Ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыруға тиісті біліктіліктер мен дағдылар жүйесінің құрылымында ақпараттық-коммуникациялық біліктіліктер мен дағдыларға (АКБД) байланысты буындар бар.

Мұндай буындардың құрамын көрсетіп, оларды қалыптастыруға қажетті оқу-ұйымдастырушылық шараларды, оқу-әдістемелік және бағдарламалық-әдістемелік құралдарды анықтау едәуір деңгейдегі психологиялық-педагогикалық мәселе болып табылады. Біз, әрі бағыттағы ғылыми зерттеуімізде М.Ә. Құдайқұловтың, З.А. Решетованың, Е.З. Смирнованың ұсынған әдістерін басшылыққа алдық.

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар негізінде информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылықтарын қалыптастыруға тиісті АКБД жүйесі құрылымының негізгі бөліктерін төмендегіше анықтадық:

- қарапайым формулалар бойынша есептеулер жүргізу;

-негізгі және қолданбалы компьютерлік бағдарламаларды (мәтіндік және кестелік процессорлар, мәліметтер қорын басқару жүйелері, Интернет желісі және т.б.) пайдалана білу;

- ақпараттық моделдеу;

-ақпараттықкоммуникациялық–ұйымдастырушылық біліктіліктер;

- өздігінше ақпараттық-коммуникациялық білімін жетілдіру.

АКБД жүйесіндегі әрбір сапаны қалыптастыру оқу үдерісіне ақпараттықкоммуникациялық технологияларды енгізу, оқу-әдістемелік құралдарды мазмұны ғылыми эксперименттік жұмыс нәтижесінде анықталады. Мамандар дайындау және бірқатар жаңа әдістемелерді енгізу арқылы орындалады.

Сонымен, ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде информатиака мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылықтарын қалыптастыруды қамтамассыз ететін дидактикалық шарттар болып, оқытуда пайдаланылатын ақпараттықкоммуникациялық технологиялар материалдарын сұрыптап таңдау;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланып оқытылатын сабақ түрлерін дұрыс жүйелеу;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланып оқыту барысында тиімді әдістерді қолдану;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланып оқытуда техникалық және технологиялық құралдарды орынды пайдалану;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдаланып оқытуда қолданбалы бағдарламалар кешенін пайдалану;

- ақпараттықкоммуникациялық технологияларды пайдалануға байланысты арнаулы дайындалған бағдарламаларды және әдістемелік нұсқауларды қолдану саналады.

Жоғарыда келтірілген кескінді негізге ала отырып, студенттердің ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде кәсіптік құзырлылығын қалыптастыру өлшемдерін көрсетуге болады. Яғни,

ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың іргелі ұғымдарының (ақпарат, ақпараттық үдерістер, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар) мән – мағынасын түсінуі;

- компьютердің негізгі бөліктерін ажыратып, олардың өзара әрекеттесуін түсіндіруі, әртүрлі жұмыстар жүргізуге қажетті алгоритмдерді сұрыптап, компьютерге арналған бағдарлама түрінде жазуы;

- оқу орындарында қолданылатын бағдарламалардың жүктемесін жасауы және оларды пайдалана білуге дағдысы;

- моделдеуге қажетті әдістер мен алгоритмдерді сипаттауы және дайын компьютерлік моделдерді пайдалануы саналады.

Осы өлшемдер арқылы студенттердің ақпараттық-коммуникациялық технологияларды негізінде кәсіптік құзырлылығын қалыптастыру деңгейін анықтауға болады.

Ақпараттықкоммуникациялық технологияға бағытталған тұлғалы-бағдарланған міндеттер студенттерде болжау іскерліктерін қалыптастыруы керек. Осыған байланысты оқыту технологиясы көрсетілген іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған міндеттердің негізгі үш типтерін қолдануды ескереді.

Оқытудың жобалық әдісін пайдалануға ауысу, күрделілік деңгейі көп нұсқалылықтың болуы немесе болмауымен анықталған міндеттер жүйесінің шешімін ескереді. Шешілетін міндеттің күрделілік деңгейі оның шешімінің бірнеше жолының болуымен немесе болмауымен анықталады, ол үйренушінің ең жақсы шешімді іздеу әдістемесін меңгеру қажеттілігін ескереді сонымен қатар ақпараттық-коммуникацдялық технологияларды пайдалану арқылы «Жобалар әдісі» ақпараттықкоммуникациялық сипаттағы болжау іскерліктерінің біртұтас жүйесін қалыптастыру жөнінде толық түсінік беру керек.

Жоғарыда атап өтілген, оқытудың проблемалық - әдісін және «жобалар әдісін», оның тұлғаландырылған көрінісі ретінде, біз оқу іс-әрекетінің субъектісін күнделікті ой іс-әрекетіне, өзіндік жұмысқа ынталандыратын құралы ретінде ғана емес, шығармашылық іс-әрекетінің кез-келген түріне керекті, болжау іскерліктерін қалыптастыратын құралдар ретінде де қарастырамыз.

Сонымен, ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастыру проблемалық принципті іске асыруға белгілі талаптарды ұсынады: проблемалық міндеттер пайда болатын кәсіптік проблемалар құрамында шешімін табады.

Сонымен, біз ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын қалыптастырудың психологиялық - педагогикалық негіздеріне тоқталдық.

Оқытуды жүзеге асыру оқыту үдерісін ұйымдастырудың әр алуан формаларын - білу мен тиімді пайдалануды, оны үнемі жетілдіруді және жаңалауды талап етеді. Кейбір ғылыми - әдістемелік еңбектерде оқыту әдісі ұғымы оқу жұмысының формасының синонимі ретінде өте жиі қолданылады.

Информатика мамандығы студенттерінің кәсіптік құзырлылығын ақпараттықкоммуникациялық технологиялар негізінде қалыптастыруды информатика мен дидактикада орталық орын иеленетін құзырлылық тәсіл негізінде ықпалды жүргізуге болады.

Көптеген зерттеушілердің пікірінше, құзырлылық тәсілінің негізгі идеясы формалді білім беру (мектеп) жүйесінде игерілген білімдер мен біліктіліктер қосындысымен шектелуге болмайтындығында. Ұзақ мерзімдік нәтижеге жету үшін бұл білімдер адамның формалды білім беру жүйесінен тыс жиылған кең спектрлі білімімен байланысты болуы тиіс. Құзырлылықтың даму аймақтарына оқу, жұмыс, денсаулыққа қамқорлық, саясат, қоршаған ортаны қорғау, бейбітшілік пен өзара түсіністік қозғалыстары және т. б.. Ал құзырлылықтарды қамтамасыздандыру ортасы сапасында білім беру, кәсіптік даярлық кешкі және сырттай оқыту, отбасы тәрбиесі, мәдени - ағарту қызметтері айтылады.

Құзырлылық тәсілге бағдарланған мәселелелер қазіргі заманғы білім беру жүйесінің ертеңгі күнінің сұранысына сәйкес келуі мәселесімен байланысты. Түрлі зерттеушілердің көзқарастарын жалпылай келе, біз егер құзырлылықтың келесі белгілері бар болса, оны кілттік ретінде қарастыруға болады деп санаймыз:

- интегративті табиғатқа ие, өзіне мәдениет пен қызметтердің (ақпараттық, құқықтық және т.б.) кең сферасына қатысты өзара жақын немесе біртекті біліктіліктер мен білімдерді таңдайды;

- көп функциялы, оған ие болу күнделікті өмірдің түрлі мәселелерін шешуге мүмкіндік береді;

- түрлі жағдайларда қолдануға болады;

- айтарлықтай интеллектуалдық дамуды қажет етеді;

- көп өлшемді, түрлі ақыл-ой үдерістері мен интеллектуалдық біліктіліктерді біріктіреді;

Біздің пікірімізше, жалпы білім беру мақсаттарының негізгі басымдықтарының бірі ретінде ақпараттық құзырлылықты, ал қарым-қатынастық құзырлылық - ақпараттық құзырлылықтың бір түрі ретінде бөліп көрсетілетін А.Л.Семенованың тәсілі бастамашыл тәсілдердің бірі болып табылады. Ақпараттық құзырлылық "адамның ақпаратты өз бетінше, белсенді өңдеу, технологиялық орталарды пайдаланып түрлі жағдайларда жаңаша шешімдер қабылдай алу біліктілігі", сондай-ақ, "компьютерлік өндірудің, ақпараттық объектілер мен модельдердің экрандық бейнеленуін операциялаудың технологиялық дағдылары" ретінде қарастырылады. Осы құзырлылық "ауызша қағаздық энциклопедиялар мен үлкен кітапханаларды пайдалануға, жеке жазуға және телевизиялық жарнамаларды қабылдауға, фактілерді ойша есте сақтауға" қатысты болады. Бұл анықтаманы бүгінгі күні ақпараттардың арналар тобын ұлғайтатын қазіргі кездегі ақпараттық-коммуникациялық технологияларға сүйену есебінен кеңейтуге болады.

Құзырлылық тәсілге өтуді зерттеуді келесі түрде жалпылауға болады:

1. Отандық педагогикадағы оқушылардың біліктіліктері мен дағдылары мәселесі саласын зерттеу аталған термин қолданылмаса да құзырлар деңгейіне жиі көтерілді. "Пәндік", "пәнаралық" және "транспәндік" құзырлар бөлінді.

2. Кілттік құзырлар жасау идеясы жан-жақты қалыптасқан тұлғаны қамтамасыз ету қажеттілігі мен уақыт, оқушылардың жас мөлшері және мүмкіндіктері бойынша нақты шектеулер арасындағы белгілі қайшылықтарға байланысты қазіргі қоғам талабына жауап болып табылады. Сондықтан кілттік құзырлар білім берудің нақтыланған мақсаты ретінде ендіріледі.

3. Құзырларды бақылауға болады, бірақ бағалау қиын. Құзырларды білім немесе білік деп атауға болмайды, соңғысы түрлі қалыптасу сатыларында пайда болу формасына қызмет етеді. Бірақ білім мен біліктілікке қарсы қойылған құзырлар қате — бұл тұлғаның бір қалыптасу үдерісінің екі жағы. Құзырлылық өзіне білім берудің интеллектуальдық және дағдылық құраушыларын біріктіреді.

4. Құзырлылық түсінігі когнитивтік және операциялық - технологиялық ғана емес, мотивациялық, этикалық, әлеуметтік және мінез-құлықтық құраушыларды, оқыту нәтижелерін (білім және білік), құнды бағалау жүйелерін, әдеттерді және т.б. біріктіреді.

5. Құзырлылықтар жоғары оқу орнының оқыту үдерісінде ғана емес, формальды, формальды емес және формальдыдан тыс шеңберде, қоршаған орта ықпалымен де қалыптасады.

Жоғары білім беру саласында информатикалық пәндер циклін оқытуда ақпараттық, қарым-қатынастық кұзырлардың дамуына үлкен мән беріледі.

Информатикалық пәндердің негізгі құзырларын анықтауға Е.А.Ракитина ұсынған тәсіл ерекше қызығушылық тудырады. Ол келесі салалардағы құзырларды бөліп көрсетеді:

5. Техникалық білім аймағындағы құзырлылық (технологиялық құзырлылық): ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған техникалық құрылғыларды пайдаланудың шегі мен мүмкіндіктерін, жұмыс істеу принциптерін түсіну; ақпараттық үдерістердің автоматты орындалуы мен автоматтандырылуының айырмашылықтары туралы білім; нақты техникалық құрылғының негізгі сипаттарын пайдаланып шешілетін есептер класын бағалау біліктілігі;

7. Кәсіптік іс-әрекеттің ақпараттық түрлеріндегі құзырлылық: кәсіптік қызметтегі ақпараттық үдерістердің ағысының ерекшеліктері мен заңдылықтарын түсіну; кәсіби маңызды ақпараттың сипаты мен қасиеттері туралы білім; кәсіптік қызметте пайдаланылатын ақпараттық жүйелердің негізгі түрлері және осы жүйемен жұмыс істеу дағдыларын игеру білімі; автоматтандыру орталары мен өзара әрекеттесудың технологиялық дағдылар мен ақпараттық технологияларды меңгеруге негізделетін ақпараттық есептеу техникалары орталарын кәсіптік есептерді шешуде пайдалануға қалыптастырылған қажеттілік.

Ресейде ұлттық беру доктринасында жариялынған білім беру жүйесіндегі тұжырымдамалық реформа жағдайларына сәйкес орта, жоғарғы және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім ордаларында модернизация (жаңарту) негізінде ісі, ақпараттық педагогиқалық технологиялардың даму барысының іргелі, озық, ашық және үздіксіз білім беру саласынан жарқын көрініс табуы тиіс.

Бүгінгі таңда кәсіби білім берудің негізгі мақсаты - еңбек нарығында бәсекелесуге қабілетті, жауапкершілігі мол, өз кәсібін жетік менгерген, білімнің аралас салаларында бағдарлай алатын, өз мамандағы бойынша әлемдік үлгі (стандарт) деңгейінде тиімді еңбек етуге қабілетті, әлеуметтік және кәсіби жинақылыққа бейім, әрдайым кәсіби өсуге қабілетті, кәсібі мен деңгейі сәйкес білікті маманды даярлау болып табылады.

Мамандар, мұғалімдерді кәсіби даярлаудың нәтижесі «кәсіптік және ақпараттық құзырлық» түсінігі негізінде толықтай және жеткілікті дәрежеде сипаттау мүмкіндігін атап көрсетеді. (А.Ф. Ахремова, Н.В. Баграмова, Н.Ф.Радионова, А.П.Тряпицина ж.б.)

Мұғалімдердің кәсіби күзырлығын дамытуға бағытталған тұжырымдамалық негіздерге сәйкес, заманға сай кәсіби маман даярлаудың негізгі үлгілерін көрсету; «кәсіби және ақпараттық кұзырлық» жөніндегі түсініктің мәнін ұғыну; кәсіби білікті мұғалім болып қалыптасу барысында ақпараттық құзырлықты құрайтын ойластыру мәнері; кәсіби педагогикалық білім беруге қолданылатын лайықты ақпараттық және технологиялық ғылыми - әдістемелік жетілдірулер түрлер құзырлықтың маңызды белгілері болып табылатынын анықтадық. Олар, білім беру саласында үнемі болып жататын өзгерістермен бірге ақпараттық құзырлық пен кәсіби құзырлық ұғымдарын ажыратуға қызмет етеді: ол, өз кезегінде негізгі, бастапқы және арнайы құзырлықтар жиынтығын құрайды. Ақпараттық құзырлықтың құралу мәселелері бұрын арнайы зерттелмеген болатын.

А.В.Хуторский құзырлықтың ұғымын жалпы білім берудің басты мақсаты ретінде, жеке бас тәжірибесі мен әлеуметтік тәжірибесінің ұштасқан құрылымдық үлгісі негізінде, сондай-ақ, педагогикалық оқу орны студентінің негізгі іс-әрекеті түрінде, яғни оның әлеуметтік тәжірибені меңгеріп, бүгінгі заман қоғамында керекті дағдылар мен машықтанып, іс жүзінде әрекет ету тұрғысында қарастырады. Білім беру саласындағы негізгі құзырлықтар арасынан зерттеушілер, ақпараттық құзырлықты өздігінен ізденіс ептіліктерінің құрылу жүйесі іспетті көрсетіп, оның қажетті ақпараттарды сараптап, сұрыптауға, оларды жүйелестіруге, түрлендіріп қайта жасауға, табыстауға дағдылануына болатындығымен ерекшелейді.

Біз "педагогикалық қызметтің кәсіби стандарты ретінде өзінің бүтіндігі мүмкіндігін және педагогикалық қызметтің табыстылығын анықтайтын қызметтік субъекттің (құзырлылық) сапасына қойылатын талаптар жүйесіне енеміз", онда негізгі басқарушы құжат келесі төрт сапада іске асырылуы тиіс:

1. Жоғары және арнайы орта педагогикалық білім берудің мазмұны мен рамаларын қайта құруға (модернизациялау, жаңарту, дамыту) негіз ретінде.

2. Мұғалім қызметін оның түрлі конкурстарда, әлеуметтік гранттық жобаларда және т.б. қатысуын эксперименттік бағалау үшін негіз, яғни жақсы мұғалім бағасының мемлекеттік деңгейде мектептегі бағасынан айырмашылығы болмауы (мұғалім құзырлылығын басқарудың стратегиялық деңгейі).

3. Мұғалімнің кәсіби қызметінің (сапа, нәтижелік, ықпалдылық)
табыстылығын бағалау үшін негіз (мұғалім құзырлылығын басқарудың тактикалық деңгейі).

4. Диплом алды білім беру жүйесін үздіксіз педагогикалық білім беру ресурсы ретінде мақсатқа бағдарлап жобанау үшін негіз (білім жетілдіру курстары, аймақтық, қалалық семинарлар және т.б.) мұғалім құзырлылығын басқарудың тактикалық деңгейі).

Мұғалімнің - құзырлылығын басқарудың тактикалық деңгейін мектеп, әдістемелік орталықтар деңгейінде іске асыру, кәсіби қызмет сапасын бағалау технологиясы тұрғысынан "мөлдірлікті" талап етеді, басқаша айтқанда, әрбір мұғалім, аймақтық әдістемелік орталықтың әдіскері, әдістемелік орталық басқарушысы - мұғалім жұмысының сапасын басқарушы барлық субъектілер кәсіби білім беру стандартындағы әрбір сөзді бірдей деңгейде түсінулері тиіс.

Бұл:

- жұмыс сапасы үшін үстемелер ақыларды анықтауға негіз болады.

ағымдағы психологиялық ахуал, әкімшілік пен мұғалім арасындағы сұхбат мүмкіндігі тәуелді.

И.Я.Лернер, В.В.Краевский, А.В.Хуторский еңбектерінде әрбір құзырды үш құраушының біртұтастығы ретінде қарастыру ұсынылады:

• 
  когнитивтік құрашы (педагогикалық және арнайы пәндік білімнің болуы);
  
• 
  операциялық -технологиялық құраушы (педагогикалық өзара іс-әрекеттің тәсілдерін, технологиясын, берілген пәнді оқыту әдістемелерін меңгеру);
  
• 
  тұлғалық құраушы (этикалық және әлеуметтік көзқарастар, маманның тұлғалық ерекшеліктері).
  

Егер педагогикалық кәсіби қызмет стандартында педагогтың базалық құзырлардың саны анықталған болса, қажеттілік және жеткіліктілік принципінен әрбір құзырға когнитивтік, операциялық-технологиялық және тұлғалық құраушылар жазылады, әрбір құзыр құраушыға көрсеткіштер анықтайды:

- міндетті деңгейге (жұмысқа қабылдауға қойылатын талаптар);

- көтермелеу деңгейі (жалақыға не үшін үстеме қосылады);

- шығармашылық деңгей (модельдеуге, конкурсқа қатысуға, гранттар алуға не үшін ұсынылады және т.б.).

Мұғалімнің құзырларын оның қызметін бағалау критерийлері ретінде қабылдай отырып – біз мұғалімнің жеке құзырлары мен ресурстарын қалыптастыруға қажетті шарттарға сүйеніп, оқу үдерісін басқарушы маманның құзырлар жүйесін жобалай аламыз (Сурет 5).