Сәулет, қала құрылысы және құрылыс

ҚР ЕЖ 1.03-106-2012 
 
 
50 
Жұмыс  орындарына  өту  үшін  орларға  қоршаулары  бар  0,6  м  кем  емес  енге  ие 
траптар  немесе  марштық  баспалдақтар  немесе  сүйемелі  баспалдақтар  (ағаш  –  ұзындығы 
5 м артық емес) орнатқан жөн. 
11.10 Топырақ  суы  деңгейінен  жоғары  құмайтты,  шаңды-сазды  және  жібіген 
топырақтағы бекітпесіз вертикаль қабырғаларға ие орлардағы жұмысшылардың болуына 
және  жақын  жерде  жер  асты  құрылыстарының  болмауына  байланысты  жұмыстарды 
келесілерден аспайтын тереңдікте жүргізуге рұқсат етіледі, м: 
- 1,0 – нығыздалмаған үйінді және табиғи құрылымға ие құмайт топырақтар; 
- 1,25 – құмдақтарда;  
- 1,5 – саздақтар мен саздарда. 
11.11 Ауаның  минус  2 
о
С  төмен  орташа  тәуліктік  температурасы  кезінде  орлардың 
вертикаль  қабырғаларының  ең  жоғары  тереңдігін  қатқан  топырақтарда,  сусымалы-қатып 
қалғандарды  қоспағанда,  11.10-тармақта  бекітілгенмен  салыстырғанда  топырақтың  қату 
тереңдігінің мәніне, бірақ 2 м деңгейінен артық емес, ұлғайтуға рұқсат етіледі.         
11.12 Топырақ  суы  деңгейінен  жоғары  үйінді,  құмайтты  және  шаңды-сазды 
топырақтардағы  немесе  жасанды  суды  азайту  жолымен  кептірілген  топырақтардағы 
бекітпесіз құламалары бар орлардағы жұмысшылардың болуына байланысты жұмыстарды 
3-кестесiнде көрсетілген ор тереңдігінде және құлама тіктігінде жүргізуге рұқсат етіледі.  
11.13 Бекітпелерді орнату кезінде олардың жоғарғы бөлігі ор жиегінен кемінде 15 см 
шығып тұруы тиіс.  
11.14 Жұмысшыларды  тереңдігі  1,3 м  асатын  орларға  жібермес  бұрын  жауапты 
тұлға құламалардың күйін, сонымен қатар ор қабырғаларының бекітпелерінің сенімділігін 
тексеруі керек.  
Орларда  анықталған  қойтастар  мен  тастар,  сонымен  қатар  топырақтың  қабатталуы 
жойылуы тиіс.  
11.15 Жұмысшыларды  ылғалдандырылған  құламалары  бар  орларға  жұмыс  жасау 
қауіпсіздігін  қамтамасыз  етуге  жауапты  тұлға  құлама  топырағының  күйін  және 
«күнқағарлар»  немесе  сызаттар  (қабаттанулар)  анықталған  жерлердегі  тұрақсыз 
топырақтың бұзылуын мұқият тексеріп шыққаннан кейін ғана жіберуге рұқсат етіледі.  
 
3–кестесi - Топырақ түріне және ор тереңдігіне байланысты құлама тіктігі 
Топырақ түрлері  
Ордың . тереңдігі кезіндегі құлама тіктігі (оның биіктігінің 
жатысқа қатынасы), м, артық емес  
1,5 
3,0 
5,0 
Нығыздалмаған үйінді  
1:0,67 
1:1,00 
1:1,25 
Құмтас  
1:0,50 
1:1,00 
1:1,00 
Құмдақ  
1:0,25 
1:0,67 
1:0,85 
Саздақ  
1:0,00 
1:0,50 
1:0,75 
Саз  
1:0,00 
1:0,25 
1:0,50 
Орманды  
1:0,00 
1:0,50 
1:0,50 
 
ЕСКЕРТПЕ 1 Топырақтың бірнеше түрінің қатталуы кезінде құлама тіктігін құламаның бұзылуының 
төзімділігі төмен түрі бойынша тағайындайды; 
ЕСКЕРТПЕ 2  Нығыздалмаған  үйінділерге  құмтастар  үшін  екі  жылға  дейінгі,  шаңды-сазды  топырақ 
үшін бес жылға дейінгі себу ұзақтығына ие топырақтар жатады. 
 

ҚР ЕЖ 1.03-106-2012 
 
 
51
 
 
11.16 Қыс  мезгілінде  қазылған  орлар  күн  жылыған  кезде  тексерілуі  тиіс,  тексеру 
қорытындылары  бойынша  құламалар  мен  бекітпелердің  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету 
шаралары қабылдануы тиіс.  
11.17 Байланысқан  топырақтарда  (саздақтар  және  саздар)  роторлы  және  траншеялы 
экскаваторлармен  бекітпесіз  вертикаль  қабырғаларға  ие  орларды  қазуға  3 м  артық  емес 
тереңдікте  ғана  рұқсат  етіледі.  Жұмысшылардың  болуы  талап  етілетін  жерлерде 
бекітпелер орнатылуы немесе еңістер қазылуы тиіс.     
Орлардан  топырақ  алу  кезінде  орда  жұмыс  жасап  жатқан  жұмысшыларды  қорғау 
үшін қорғайтын аспалар-шатырлар орнату қажет.  
11.18 Топырақ 
үйінділерін,  машиналарды,  механизмдерді  және  басқа  да 
жүктемелерді  жұмыс  өндірісі  жобасында  бекітілген,  бірақ  0,6 м  кем  емес  қашықтыққа 
топырақтың  құлау  призмасынан  тыс  орналастыруға  рұқсат  етіледі.  Құламалардың 
төзімділігін есептеу кезінде 10 кН асып кететін жүктемелерді есепке алу қажет.  
11.19 Бекітпелерді  тереңдігі  0,5 м  асатын  орларды  қазу  шегі  бойынша  жоғарыдан 
төмен бағытта орнату қажет.  
11.20 Орлардағы  топырақты  «қазып  алу»  жолымен  қазуға  рұқсат  етілмейді. 
Орлардан  алынған  топырақты  осы  ор  жиегінен  кемінде  0,5 м  қашықтыққа  орналастыру 
қажет.  
11.21 Топырақтан  бір  шөміші  экскаваторлармен  орлар  қазу  кезінде  забой  биіктігі 
жұмыс  процесінде  топырақтан  «күнқағарлар»  түзілмейтіндей  есеппен  жұмыс  өндірісі 
жобасында анықталуы тиіс.     
11.22 Экскаватор  жұмысы  кезінде  забой  тарабынан  ешқандай  басқа  жұмыстарды 
жүргізуге және экскаватор әсерінен плюс 5 м радиусте жұмысшылардың болуына рұқсат 
етілмейді.     
11.23 Егер  жұмыс  өндірісі  жобасында  басқасы  көзделмеген  болса,  орлардағы 
бекітпелерді  бөлшектеуді  орлы  кейін  қарай  көму  шегі  бойынша  төменнен  жоғары  қарай 
жүргізген жөн.    
11.24 Топырақтың механикалық соққылы борпылдауы кезінде жергілікті борпылдақ 
жерлерден кемінде 5 м қашықтықта жұмысшылардың болуына рұқсат етілмейді.    
11.25 Тірек  қабырғалар  мен  іргетастарды  орналастыру  кезінде  қуыстарды  бір 
тараптан  көмуге  қабылданған  шарттар,  тәсілдер  және  көму  тәртібі  кезінде  конструкция 
тұрақтылығын  қамтамасыз  ететін  шараларды  жүзеге  асырғаннан  кейін  жұмыс  жасау 
өндірісіне сәйкес рұқсат етіледі.    
11.26 Топырақты  бірінен  соң  бірі  жүретін  екі  немесе  одан  да  көп  өздігінен  жүретін 
немесе  тіркемелі  машиналармен  (скреперлермен,  грейдерлермен,  аунақтармен, 
бульдозерлермен)  бөлшектеу,  тасымалдау,  түсіру,  жоспарлау  және  тығыздау  кезінде 
олардың арасындағы ара қашықтық 10 м кем болмауы керек.  
11.27 Үйінділерге  түсіру,  сонымен  қатар  орларды  көму  кезінде  автомобиль-
самосвалдарды  табиғи  құлама  жиегінен  кемінде  1 м  қашықтыққа  орналастырған  жөн; 
қорғаныс (қиябет) білеулері жоқ эстакадалардан түсіруге тыйым салынады.    
Автокөліктердің түсіру орындарын реттеуші анықтауы керек.