43
Жалпы республика бойынша көлік нысандарының да үлесі логистикалық жүйелерде
орасан зор мəнге ие. Аймақаралық бөліністе көлік нысандары бойынша тасымалданған
жүктер мен жүк айналымының пайыздық қойылымын бойынша көрсеткіштерді қарайтын
болсақ, 2015 жылы жүк тасымалы бойынша Орталық-Шығыс өңір авто (44,2%), ішкі сулар
(97,2%) жəне темір жол көлігі (26,9%) бойынша, ал əуе көлігі бойынша - Алматы қаласы
(92,4%), құбыр көлік нысаны бойынша Батыс өңірі (60,9%) бірінші орында. Ал жүк
айналымы бойынша Орталық-Шығыс өңір авто (26,7%), ішкі сулар (70,3%) жəне темір жол
көлігі (26,9%), əуе көлігі бойынша - Алматы қаласы (95,1%), құбыр көлік нысаны бойынша
Батыс өңірі (44,4%) бірінші орынды алған (кесте 4).
Кесте 4
Аймақтық бөлінісінде 2015 жылға көлік нысандарының жұмысының негізгі
көрсеткіштері, % шаққанда
Тасымалданған жүк, %
Жүк айналымы, %
Аймақтар
Авто
жəне
электр
көлігі
Темір
жол
Құбыр
көлігі
Ішкі
су
көлігі
Əуе
көлігі
Авто
жəне
электр
көлігі
Темір
жол
Құбыр
көлігі
Ішкі
су
көлігі
Əуе
көлігі
Оңтүстік
өңір
16,4
22,1 20,2
-
6,4
20,9
22,1 39,2
-
4,2
Солтүстік
өңір
14,6
18,6 5,7
-
-
12,0
18,6 0,5
-
-
Орталық-
Шығыс
өңір
44,2
26,9 10,6
97,2 -
26,7
26,9 13,0
70,3 -
Батыс
өңірі
12,9
22,0 60,9
2,8
0,8
22,1
22,0 44,4
29,7 0,4
Астана қ. 4,5
7,1
2,2
-
0,5
5,1
7,1
2,4
-
0,2
Алматы қ. 7,3
3,3
0,5
-
92,4 13,3
3,3
0,5
-
95,1
Ақпарат көзі: ҚР Статистистикалық комитетінің ресми деректері арқылы авторлармен
құрастырылған.
Аймақтық логистикалық жүйелердің дамуына сол аймақтардағы тиімді жəне нəтижеге
бағытталған өнеркəсіп пен кəсіпорындардың жұмыс істеу деңгейі де əсер етеді.
Аймақтардағы логистикалық орталықтарды, инфрақұрылымдарды құрып, оларды
жетілдіруге үлкен үлес қосады. Мүндай əсердің себептерінің бірі болып жаһандану
табылады. Ол компанияларға ықтималды жабдықтаушы желілерін, соңғы тұтынушылар
санын, тауардың сапасын, тасымалдау тетіктерін күшеюіне алып келеді. Дегенмен,
жаһандану компанияға да көп талаптар қояды, мысалы қазіргі таңда өнімнің қай жерде
өндірілгеніне тəуелсіз, компаниялар өнімді жоғары сапада ең минималды шығындармен
өндіруге мəжбүрлі. Осы деңгейге жету үшін аймақтық логистикалық жүйелердің дамуы
жоғары рөл атқарады. Ол үшін аймақтық бəсекелестікті сол аймақтардағы логистикалық
орталықтар мен инфрақұрылымдарды құру жəне əрі қарай жетілдіру арқылы көтеру
қажеттігі болып табылады.
Қазақстандағы аймақтық логистикалық жүйелердің жай даму себептеріне
инфрақұрылымның үкімет заңдарының дамымауы, аймақтық протекционистік саясат жəне
тарату арналары толымсыздығы немесе бытыраңқы сипатқа ие болғандығы жəне т.б. жатады.
Сондай-ақ материалды-техникалық базаның жеткіліксіздігі жəне жергілікті протекционистік
саясат тиімді логистикалық жүйелердің дамуына кедергі келтіреді. Логистикалық
салалардағы компаниялар тасымалдау, бөлу жəне қоймалау секілді ғана дəстүрлі
44
қызметтерін ұсынады. Компаниялардың аз ғана саны логистикалық жүйені жобалау жəне
ақпараттық басқару сияқты «жоғары деңгейдегі» қызметін ұсына алады. Осыған себеп
аймақтық логистикалық жүйелердің тек шикізат өндірісіне бағытталғандығы, сонымен қатар
логистика саласында мамандардың жетіспеушілігі де болып табылады.
Елдің экономикасы дамыған сайын, оның дамуына логистика үлкен үлес қосады, яғни
логистикалық шығындар төмендеген сайын, өнімді өткізу арзанырақ болады, жаңа
нарықтарға өту оңайлайды, бəсекелестік жоғарырақ дамыған, инфрақұрылым жақсырақ,
халықтың тұрмыс деңгейі өседі жəне т.с.с.
Аймақтық логистикалық жүйелердің дамуы келесі механизмдер арқылы
экономикалық өсуге ықпал етеді:
-аймақтық логистикалық жүйелерге инвестициялар тауарлар мен қызметтерге
сұранысты арттыруға мүмкіндік жасайды;
- аймақтық логистикалық жүйелердің дамуы жолдағы уақытты азайтады, сонымен
қатар уақыт пен шығындардың үнемделуінен жолаушылар мен жүк тасымалдаудың пайдасы
көбейеді;
-уақыттың үнемделуі жергілікті өндірушілерді жаңа нарықтарға шығуын
ынталандырады, жергілікті өндірісті өсіреді;
-инфрақұрылым жақсарған сайын, тікелей инвестициялар көлемін арттырады жəне ол
елдің экономикалық өсудің маңызды қозғалтқышы болып табылады
-аймақтық логистикалық жүйелердің географиялық, экономикалық сипатынан
ерекшеліктерін логистикалық жүйелер арқылы үйлесімін тауып, біріктіріп, олардың
оптималды түрде дамуына ықпал жасайды.
Əдебиеттер:
1.
Newton de Castro //Freight Transportation and Logistics in Brazil: an Overview - May 2001.
– 14 p.
2.
Раимбеков Ж.С., Сыздыкбаева Б.У. Логистика негіздері. Оқулық –Астана: Мастер ПО.
-2015.- 355 б
3.
Раимбеков Ж.С. Тенденции и концепции развития логистической системы
товародвижения в Казахстане //Вестник КарГУ им.Букетова №1, 2007.с.62-67.
4.
Анализ потенциальных возможностей для экспорта казахстанской обработанной
продукции
в
разрезе
регионов
//KAZNEX
INVEST
ресми
сайты/www.kaznexinvest.kz/napr/export/library/analiz/Analiz_regionov_2015
5
.
ҚР Статистистикалық комитетінің ресми сайты http://www.stat.gov.kz/faces/.
МИРОВОЙ ОПЫТ СОЗДАНИЯ ДИВЕРСИФИЦИРОВАННЫХ
ЭКОНОМИЧЕСКИХ СИСТЕМ
Байкин А.К., Шалболова У.Ж.
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева,
г. Астана, Республика Казахстан
E-mail: aidar_baikin@mail.ru, urpash_sh@mail.ru
Экономическое развитие любого государства проходит множество различных этапов
в своем историческом становлении, прежде чем достигает определенного признания в
мировом сообществе. Как правило, каждой экономической ступени присущи разнообразное
сочетании специализации и диверсификации как асимметричные формы организации
производства. В середине 50-х годов прошлого века развитые страны впервые признали
снижение внутренних источников роста эффективности производства, что стало началом
развития диверсификации.
