Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

116 
 
қиындықтар өте көп.Аударма теориясы, соның ішінде, қазақ аудармасының теориясы да — 
жас,  жаңа  ғана  туып,  қалыптасу  дәуірін  бастан  кешіріп  отырған  кенже  ғылым.  Міне,  осы 
себептен де қазақ  аудармасының тарихы да  жазылмаған. Ал  «заттың тарихы жоқ жерде  — 
заттың  теориясы  жоқ,  ал  заттың  теориясы  жоқ  жерде  онық  тарихы  туралы  тіпті  сөз  болуы 
мүмкін  емес».  Өйткені  ондай  жағдайда  зат  туралы,  оның  шекарасы  мен  мағынасы  туралы 
мүлде ұғым болмайтыны айдан анық.  
Аударма  өнерінің  дәл  өзіне  арналмағанмен,  ұлт  тілінің  тазалығын  сақтау,  қазақшаға 
аударылған еңбектерде оқырманға түсінікті етіп жеткізу жайында қазақ оқымыстыларының 
XVIII-XIX  ғасырлар  мен  XX  ғасырдың  бас  кезінде  айтқан  пікірлері  бар.  Қазақ  аудармасы 
ұлттық мәдениетіміздің, әдебиетіміз бен публицистикамыздың құрамдас бір саласы ретінде 
дамып  отырған  кезде  оның  теориясы,  тарихы,  жеке  аударманьщ  шеберлігі  жайында  келелі 
пікірлер  айтыла  бастады,  жеке  авторлардың  монографиялык  зерттеулері,  жинақтар, 
мақалалар  жарияланды.  Бір  кезде  В.Г.Белинский  «Орыс  тіліне  аударылған  шығарма  орыс 
әдебиетінің туындысы» деген болатын. Аударма қызметінің ең басты мақсаты, Белинскийдні 
айтуынша,  халықтардың  бір-бірімен  танысып,  өзара  идеялар  алмасуы,  соған  орай, 
әдебиеттерінің  гүлденіп  өсуі,  ақыл-ой  ерісінің  үлгілері  бір  халық  әдебиетінің  екінші  халық 
тіліне  аударылуына  негізделеді.  Аударманың  тарихын  сөз  еткенде  оның  өзі  әрбір  ұлттың 
әдебиет  пен  мәдениеттің  құрамдас  бөлігі  болғандықтан,  ізін  де,  дәстүрін  де,  даму 
дәрежесінің  қандай  сатыда  болғанда  сол  ұлттың  әдебиеті  мен  мәдениетінің  
тарихынан іздеген дұрыс. Демек, қазақ тіліне аударылған әдеби туынды  - қазақ әдебиетінің 
қазынасына  қосылған  дүниелік,  ол  қазақ  әдебиетінің  төл  туындысымен  туыстас,  үзеңгілес 
бола алады.  
Аударма  әдебиет  жеке  бір  жанр  емес,  ол  —  ана  тіліміздегі  әдебиетіміздің  барлық 
жанрын қамтитын бел баласы, солардың ажырамас бір бөлігі. Қаламгер — өз ортасының, өзі 
өмір  кешкен  заманының  перзенті.  Ол  өзімен  бағыттас,  әріптес  қайраткерлердің 
шығармашылық  тәжірибелері  мен  тағылымын  бойына  сіңіргенде,  олармен  өзектес,  үндес 
болғанда  ғана  қоғам  алдындағы  парызын  өтеген.  Аударма  әрқашан  да  адамдар,  қауымдар, 
тайпалар,  халықтар,  ұлттар  арасындағы  әлеуметтік-экономикалық,  рухани,  ғылыми  қарым-
қатынастың  алмасуы,  айырбастаудың  құралы,  ел  танудың  құралы,  достықтың,  тәжірибе-
тағылым  алысудың  дәнекері  болады.  Аударманың  тарихы  тереңде  жатыр.  Ол  ой-
тұжырымының,  сөз  өнерінің  қажетті  қасиеттерін  жинақтаған  қазына  іспетті.  Аударма 
өнерінің  дәрежесі  тума  мәдениеттің  кемелденуіне  әсер  ете  отырып,  аударманың  өзі  де  сол 
мәдениеттің нақты нәтижесі, көрнекті жемісі ретінде өркендейді. Қазақ аудармасының жазба 
тарихын жасаудың, қазақ әдебиетінде аударма өнерінің туған кезеңін дәл белгілеп айтудың 
көптеген  қиындығы  бар.  Жарыққа  шыққан  зерттеулерде  XIX-XX  ғасырдағы  аударма  жайы 
ғана  айтылып  жүр.  Қазақ  аудармасының  тарихы  тереңде  жатыр  деп  айтқанымызбен,  оның 
тарихи  өркендеу  сатысын  белгілі  жүйемен  зерттеп,  ғылыми-әдеби  жағынан  бір  ізге,  бір 
арнаға түсіру қажеттілігі байқалуда. Мұның бірінші себебі: аударма теориясының зерттелуі 
жиырмасыншы  жылдардан  қолға  алынды.  Сондықтан  қазақ  тайпалары  мен  халқының 
әдебиетіндегі бізге жеткен шығармалардың қайсысы төл тума, қайсысы аударма екенінің ара 
жігі  әлі  де  анықталмаған.  Ертеде,  әсіресе,  қазақ  сахарасында  ислам  дінінің  уағыздарымен 
қоса,  араб,  үнді  әдебиетінің  үлгілері  таралғаны  мәлім  болса,  сол  шығармалардың, 
аудармалардың аудармашысы кім екендігі беймағлұм. 
 
ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 
1. Айтбаев Ө. Аударма ғылымы және оның зерттелуі // Аударманың лексико- 
семантикалық мәселелері. – Алматы: Ғылым, 1987. 
2. Әуезов М. Көркем аударманың кейбір теориялық мәселелері // Қазақ әдебиеті, 1955. 
3.  Гачечиладзе  Г.  Художественный  перевод  и  литературные  взаимосвязи.  –Москва:  Советский  
писатель, 1980.  
4. Ларин Б. Эстетика слова и язык писателя. – Ленинград: Художественная литература, 1974. 
5. Федоров А. Основы общей теории перевода. – Москва: Советский писатель, 1972.  
 

117 
 
УДК 327 
КАРАБАЕВА Д.Р. 
ВКГУ имени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск 
 
БЫВШИЕ БРИТАНСКИЕ КОЛОНИИ В АФРИКЕ ПОСЛЕ ОБРЕТЕНИЯ 
НЕЗАВИСИМОСТИ (ВТОРАЯ ПОЛОВИНА XX в.) 
 
Современная  политическая  карта  Африки  сформировалась  под  воздействием 
европейской  колонизации  и  деколонизации.  К  началу  XVII  века  Африка  в  основном  была 
открыта  европейцами,  к  середине  XIX  века  европейские  державы  владели  не  более  10% 
территории  континента,  а  началу  ХХ  века  90%  территории  континента  находилось  во 
владении европейских держав. 
Одной  из  отличительных  черт  XX  столетия  являются  ликвидация  колониальной 
системы  и  возникновение  десятков  новых  независимых  государств.  Созданные  на  месте 
бывших  колоний  новые  государства  добились  независимости  в  ходе  национально-
освободительных движений, имевших в ряде стран мирный характер. Главным достижением 
стал  переход  государственной  власти  из  рук  аппарата  колониальных  держав  в  руки 
национальных сил, бывших колоний. Этот период называют деколонизацией. Деколонизация 
–  это  процесс  предоставления  независимости  и  полного  суверенитета  доминионам,  под 
мандатным территориям, колониям, протекторатам. [1] 
В процессе деколонизации, которая началась на большинстве африканских территорий 
к  концу  Второй  мировой  войны,  африканские  лидеры  приобрели  большую  политическую 
власть  под  правлением  Европы.  В  последующие  десятилетия  независимости  они  работали 
над  формированием  культурного,  политического  и  экономического  характера  постколо- 
ниального  государства.  Некоторые  выступали  против  вызовов  сохранения  европейской 
культурной  и  политической  гегемонии,  в  то  время  как  другие  работали  с  европейскими 
державами в целях защиты своих интересов и сохранения контроля над экономическими и 
политическими ресурсами. Таким образом, деколонизация была долгим процессом, а также 
историческим периодом.  
Тем  не  менее,  страны  и  регионы  Африки  испытали  это  с  разной  степенью  успеха.  К 
1990  году  формальный  европейский  политический  контроль  уступил  место  африканскому 
самоуправлению,  за  исключением  Южной  Африки.  Однако  в  культурном  и  политическом 
отношении  наследие  европейского  господства  по-прежнему  проявлялось  в  национальных 
границах,  политической  инфраструктуре,  системах  образования,  национальных  языках, 
экономике  и  торговых  сетях  каждой  нации.  В  конечном  итоге  деколонизация  вызвала 
моменты вдохновения и надежды, но не смогла трансформировать африканские экономики и 
политические структуры для обеспечения подлинной автономии и развития. [2] 
Исторические перемены, происшедшие в мире в ходе Второй мировой войны и после 
ее окончания, оказали огромное влияние на судьбы африканских народов. Возникновение и 
развитие  новых  социальных  сил  в  недрах  африканского  общества,  бурный  рост 
национального  самосознания,  образование  патриотических  национальных  партий, 
профсоюзов  и  других  общественных  организаций  способствовали  резкому  подъему 
национально-освободительного  движения.  Правящие  круги  колониальных  держав 
вынуждены были пойти на новые уступки.  
Еще  до  Второй  мировой  войны  в  отдельных  английских  колониях  были  созданы 
законодательные  и  исполнительные  советы,  состоявшие  в  основном  из  «официальных 
членов»,  т.  e.  британских  чиновников  –  высших  представителей  колониальной 
администрации.  B  послевоенные  годы  африканцы  были  впервые  допущены  в  состав 
законодательных советов Танганьики, Уганды, Северной Родезии, Ньясаленда и некоторых 
других  стран.  Увеличивается  число  африканских  представителей  в  аналогичных  органах 
Сьерра-Леоне и Гамбии и в двух странах  – Золотой Берег и Нигерия, африканцы получили 
большинство мест в законодательном совете. Однако сама процедура замещения мест в этих