Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

306 
 
Біраз  уақыт  аралығында  қарастырған  еңбектердің  біріне,  атап  айтқанда,  А.А. 
Сердченконың диссертациясында шолу жасар болсам.[3] 
Ес  дамуының  осы  артта  қалушылығын  немесе  оның  дамуының  қарқыныдығын 
байқаған.    2002-2005  жылдарда  біз  эмоциялық,  бейнелі  және  сөз  логикалық  естің  өзара 
байланысына  зерттеулер  жүргізген.  Зерттеу  объектілері  ретінде  Өскемен  қаласының  №29 
орта  мектебінің,  Элитарлық  физика-математика  мектеп-лицейінің  оқушылары  ол  кездегі 
нәтижелер мына түрде көрсетілді: (кесте 1) 
 
Кесте  1.  Оқушылардағы  естің  әрқилы  түрлерінің  2002-2005  жылдағы  күйі  (жауаптар 
саны %-да)  
 
 
 
Жоғарыда көрсетілген биылғы оқу жылындағы ауылдық және қалалық орта буын яғни 
7  сынып  оқушыларының  есте  сақтау  қабілеттерін  айта  кетер  болсақ  ауылдық  жердегі 
оқушыларымыздың көрсеткіші бойынша 60,9 %ті құпаса, қалалық оқушыларымыз 55,36 %-ті 
көрсетті  айтарлық  айырмашылық    жуық  шамамен  6  (5,54)  %  көрсеткішін  көрсетті  2002 
жылғы зерттеумен салыстырғанда ауыл оқушылары 14,1%-ға төмендесе, ал қала оқушылары 
20  %  (19,64%)    Бұдан  шығатын  қортынды  қалалық  оқушыларымыздың  электромагнит 
шашатын  құралдарды  (ұялы  телефон,  планшет,  ноутбук,  телевизор,  комьпютер,  және 
құлаққап (наушник) т.б сол сияқты құралдар шамадан тыс қолдануы бірден бір себеп болуда. 
Жоғары жиіліктегі  электромагнит майдандары расында да  адамның миына әсер  етеді. 
«Шестой незримый океан» кітабында Ю.А. Холодов былай деп жазады:  «Асқын жиіліктегі 
майдандардың  әсер  етуі  жағдайларында  жұмыс  істейтін  адамдар  әдетте  тұрақты 
шаршағандыққа,  аралық  сайын  болып  тұратын  немесе  үздіксіз  бас  ауруына,  шамадан  тыс 
ашуланшақтыққа, ұйқышылдыққа, бастың айналуына, зейін мен естің төмендеуіне және т.б. 
шағымданады».  Көріп  тұрғанымыздай,  компьютермен  және  ұялы  телефондармен  әуестену 
сондай залалсыз емес екен. Сондықтан да бұл саладағы зерттеулерді жалғастыру қажет. 
 «Қарапайым  адам  өзінің  есте  сақтау  мүмкіндігінің  10  пайызын  ғана  пайдаланады»,- 
дейді  психолог,  Карл  Шиншор.  Қалған  90  пайызы  жұмыс  істемей,  бірқалыпта  тұра  береді. 
Оның себебі, қарапайым есте сақтауды дұрыс пайдалана алмауына.  
Есте  сақтау  қабілетін  дағдыландыруға  келетін  болсақ,  дағды  дегеніміз  –  жаттығу  мен 
қайталау  арқылы  автоматтандырылған  іс-әрекеттің  бөлігі.  Дағдыға  айналған  адамның  іс-
әрекеті есінен біржолата шығып кетпейді.  Дағдының  пайда болуы әуелі ойланып толғануды 
Ес түрлері 
сынып 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
Эмоциялық ес 
100 
69,5 
51,2 
52,7 
49,1 
49,5 
Бейнелі ес 
100 
80 
68,7 
68,5 
58,1 
61,2 
 
100 
74,75 
60 
61 
53,6 
55,35 

307 
 
талап ететін саналы істерден шығады. 
Дағдының қалыптасуыжад үрдісінің негізінде жүзеге асырылады. Оқу үстінде дағдыға 
талпынуды жаттығу деп атайды. Дағдылану үнемі бір дәрежеде тұрып қалмау үшін жаттығу 
үдерісінің  әр кезеңінде де түрлі әдіс  қолданылып, сабақ беруді түрлендіріп жүргізеді.  
Қорыта  келе,  аталмыш  зерттеу  барысында  есте  сақтау  қабілетің  дағдылары    бірнеше 
бөліктерден тұратыны анықталды:  
-  белгілі  бір  мәліметті  тез  есте  сақтауға  жәрдемдесетін  жадымызға  бейнелі  кодттар 
болуы тиіс; 
-  есте  сақталған  мәліметтерді  бейнелі  образдар  мен  ассоциацияларға  айналдыру 
қабілетінің болуы; 
-  ұзақ  уақыт  бойы,  әрі  еш  қиналыссыз  мәліметті  есте  сақтау  дағдысын  қалыптас- 
тыратын және қажет болған жағдайда еске түсіре алатын зейіннің тұрақты болуы тиіс; 
- есте сақталған ауқымды ойша қайталамай алу қабілетінің болуы; 
-жадымызда  мәліметтердің  өзара  байланысын  есте  сақтауға  жәрдемдесетін    тірек 
образдар жүйесінің болуы тиіс[4.]. 
Күнделікті  есте  сақтау  қабілетін  саналы  түрдегі  мнемоникалық  дағдысының 
айырмашылығын білу маңызды болып табылады, яғни бұл дегеніміз, бір мезгілде  жүздеген 
нақты мәліметті жадыда бекіту деген сөз. 
 
ӘДЕБИЕТТІР ТІЗІМІ 
1.  Литовченко  Л.П.,  Павлов  А.М.  Дарындылық  және  ес  мәселелері  // 
ІІ  халықаралық 
ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдары  «WYKSZTA CENIE I NAUKA BEZ GRANIC-2005»- 2005, 
Przemyse –Praha, 2005 – 84-87 б 
2.  Мұхатаева А.С.,Бектасова Г.С.Коммуникация құралдарының электромагниттік өрісі адамдардың есте 
сақтау қабілетіне әсері //ШҚМУ Шығыстың аймақтық хабаршысы 
3.  Сергиенко А.А. Жалпы білім беретін мектептерде оқитын 6-9 және 9-11 жастағы балаларда мнемикалық 
әрекеттердің қалыптасу және даму ерекшеліктері. П.ғ.к. деңгейіне жазылған диссертация – М.: 2006.  
4.  Блонский П.П. Память и мышление спб 6.: Питер, 2001.-5-6 с. 
 
 
ӘОЖ 373.3:355.233.231.1 
МҰЗАРАП А.С., ҚАЙСАНОВА Т.Т. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Өскемен қ. 
 
ӘСКЕРИ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕНІ БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
«Біздің алдымызда “бабаларының игі дәстүрлерін сақтайтын”, “күллі әлемге әйгілі әрі 
сыйлы өз елінің патриоттары” болатын ұрпақ тәрбиелеу міндеттері тұр»  
Нұрсұлтан  Әбішұлы  Назарбаев. 
 
Патриотизм  (грек  тілінен  аударғанда  –  отандас,  патриот  –  атамекен)  –  Отанға  деген 
махаббатпен, жеке мүддені ел мүддесіне бағындырумен мазмұндалатын өнегелі және саяси 
қағида, әлеуметтік сезім.Патриотизм өз еліне және азаматтығына, тіліне, дәстүріне тиесілігін 
сезінетін ерекше құбылысы. Патриотизм ұғымын Отанға деген жүректі тулатар қатынаспен 
байланысты,  бірақ  патриотизмнің  ішкі  мәні  туралы  ойы  әр  адамда  әр  түрлі.  Сол  себепті 
адамдардың бірі өздерін патриотпын деп ойласа, екіншілер олай ойламайды. Қазақстан өзін 
егеменді мемлекет деп жариялағаннан бері патриотизм сұрағы Елбасын үнемі толғандыруда. 
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, 
бір мүдде, бір болашақ» атты осы жылғы Жолдауында «Қазақ елі өткен 22 жылда қыруар іс 
тындырды.  Біз  үлгілі  дамудың  өзіндік  моделін  қалыптастырдық.  Әрбір  отандасымыздың 
жүрегіне қз еліне деген шексіз мақтаныш сезімін орнықтырдық. Қазақстандықтар ертеңіне, 
елінің болашағына сеніммен қарайды» деп атап көрсетті. Қазіргі жастардың бойында ұлттық 
сана  қалыптастыру  мәселесі  өзекті  мәселелердің  бірі.  Осы  бағытта  мемлекет  тарапынан