«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері»

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
86 
 
тілімен таныстыру, дипломатияға қатысты терминдермен жұмыс істеп, сол 
саладағы  лексиканы  байыту  боп  саналады.  Бүгінгі  таңда  Қазақстанның 
өзге  елдермен  келіскен,  қол  қойған  келісімдерінің  бәрі  де  мемлекеттік 
тілде жазылып жүргені белгілі. Яғни, халықаралық қатынаста мемлекеттік 
тіл  басты  міндет  атқарады.  Дипломаттың  өз  мемлекетінің  тілін  білу- 
білмеуі,  сол  мемлекет  туралы  оның  болашақтағы  бағыт-бағдарын, 
мемлекеттік  тілдің  жағдайын  байқатып  тұрады.  Нағыз  патриоттар  осы 
біздің сыртқы саясатты жүргізушілер емес пе? Патриот өз отанының тіліне 
немқұрайлы  қарамауы  керек.  Сол  мақсатта  студенттер  дипломатиялық 
құжаттардың  тілімен,  дипломатияға  қатысты  терминдермен  университет 
қабырғасынан  оқып  жүргенде-ақ  танысып,  меңгере  алса,  қызметке 
барғанда оларға жеңілірек болады. Мамандыққа бейімдеп оқытуда қазіргі 
заманда  жастарға  ақпараттық  технологиямен  байланысты  «Әлемдік 
стандартқа  сай  мүдделі  жаңа  білім  беру  өте-мөте  қажет,»  -  деп  ел 
Президенті  атап  көрсеткендей,  жаңа  технологиялық  әдіс-тәсілдерді 
шығарымпаздықпен  оқытушының  тиімді  пайдалана  білуі-  бүгінгі  таңда 
білім сапасын арттырудың бірден-бір жолы болмақ.  
Сондықтан,  дипломатиялық  лексиканы  оқытуда  нота  жазу,  келісім 
жобаларын  жасау,  келіссөз  қорытыңдылары  (декларация  жазу), 
аудиокурстық сабақтардың маңызы зор. 
Мамандық  лексикасын  меңгертуде  төмендегідей  басты  міндеттер 
ескерілуі керек:  
қатысымдық:  қазақ  тілінде  сөйлесу,  тиісті  мәтіндерді  лексиканы 
пайдалана  отыра  кәсіби  сөздер  терминдерге  үйрету.  Мамандықтары 
бойынша сөйлесу дағдыларын қалыптастыру; тілге үйретудің тиімді әдіс-
тәсілдерін  қолдана  отырып,  кәсіби  білім  деңгейлерін  арттыру,  жалпы  тіл 
мәдениетін және ғылыми тіл негіздерін үйрету.  
танымдық: мамандыққа сай термин сөздермен таныстыру, меңгерту, 
сонымен  қатар  арнайы  мәтіндермен,  газет  материалдарымен  жұмыс  істей 
білу.  Өз  мамандығы  төңірегінде  еркін  сөйлесе  білу,  термин  сөздер  мен 
арнайы мәіндерді пайдалана білуге дағдыландыру.  
тәрбиелік:  студенттердің  тіл  байлығын  арттыру,  мәдени  деңгейін 
көтеру,  білікті  маман  ретінде  қазақтың  әдеби  тілін  меңгеруге 
қызығушылығын арттыру. 
Жалпы,  мамандық  бойынша  кәсіби  лексиканы  дамытуда  мына 
мақсаттар көзделмек: 
1.Мамандығы  бойынша  сөйлеу  тіліне  үйретудың  ең  тиімді  жолы 
мамандығына,  кәсібіне  қарай  пәрменді  лексикалық  (оның  жиі 
қолданыстағы  тізбектерін)яғни,  көрсетімдік  сөздік  қорын  қалыптастыру  
қажет, терминдері таңдап, сұрыптап алу керк. Ол үшін терминдер сөздігін, 
тақырыптық сөздіктер құрастыру қажеттігі туады. 

«Жоғары оқу орындарында көптілді білім берудің өзекті мәселелері» 
аймақтық ғылыми-практикалық конференция, 30 қараша 2018ж. 
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
87 
 
2.Тақырыпқа (мамандыққа) қатысты оқитын мәтіннің құрамы, бірлігі 
болу  керек.  Ол  жүйесіз  берілмейді.  Таңдап  алынган  мәтін  бірнеше  ұсақ 
бөлшектерге, тақырыпшаларға, не шағын абзацтарға бөлінеді. 
3.Мамандыққа  қатысты  тақырып  өз  ішінде  зерттелетін  объектіні  
толық  қамтып,  бір  мағына  алатындай  болған  жөн.Тақырыптың  өзінің  екі 
жағы  бар:  біріншіден,  сыртқы  құрылысы-аталуы  негізінен,  зерттейтін 
объектісіне қатысты болуы, екіншіден, ішкі құрылысы мәтіннің мазмұнын, 
тақырыбын  ашыуы  қажет.  Үшіншіден,  мәтіндер  тек  қана  белгілі  бір 
тақырыпқа  құрылған,  қысқа  хабарлама  десек,  тілдік  құрылымы  бай, 
хабарға  толы,  мамандыққа  қатысты  терминдерге  бай  болуы  шарт.  Мәтін 
мамандықтың  әр  қырын  ашатын,  ресми  тілді  жеткілікті  түрде  меңгеру 
дәрежесіне жеткізетіндей мақсатта іріктеліп алынады. 
Мысалы: дипломаттарға арналған мәтіндер , халықаралық қатынастар, 
халықаралық 
ұйымдар, 
мекемелер, 
дипломатиялық 
қатынастар, 
дипломатиялық  елшіліктер, өкілдіктер,  дипломатиялық  сапар,  кездесулер, 
дипломатиялық  қужаттар,  ноталар  түрлері,  дипломатиялық  кызметтегі 
қызметкелердің  құқықтары,  міндеттері  мен  жауапкершіліктері  сияқты  
болып топтастырылады. 
4.Негізінде,  оқу  мәтіндерін  таңдау  өзекті  тарихи  мәлімет  беру  
принципімен  тығыз  байланысты.  Жалпы,  мәтін  таңдауда    проф.  
Н.  Оралбаеваның  әдістемелік  еңбегінде  көрсетілген  мәтінге  қойылатын 
нақты талаптарды ескерген жөн. 
1.Мәтін  тіл  үйренушінің  жас  ерекшелігінде,  түсігіне  сәйкес  болуы 
керек.   
2.Мәтіннің  мазмұны  оқушыны  қызықтыратындай    болуы  қажет. 
Қызықтыратын мәтіндерді оқушы жақсы меңгереді.   
3.Мәтіннің мазмұны оқушының біліміне,  дүниетанымына сай болуы 
қажет.                         
4.Мәтіннің тәрбиелік мәні болуға тиісті. Оқушыны достыққа, бірлікке, 
адамгершілікке, отансүйгіштікке тәрбиелейтін мәтіндердің мәні мазмұнды-
рухты болып келеді. [1, б.15] 
Мәтіннің көлемі қандай болуы қажет?Тақырып орта деңгей үшін 10-
15  минуттық,  мазмұны  ұсақ  тақырыпшаларға  бөлінбейтін,  іріктеліп 
алынған,  үйренушілердің  сөйлеуін,  ойлауын,  баяндауын  дамытатындай 
болып келсе, бір не екі, одан да көп беттен тұратын, тәрбиелік, танымдық 
мазмұнда  сөйлеу  логикасын  дамытатын  мәтіндер  болып  құрастырылады. 
Мысалы 
тақырып: 
Сыртқы 
саясат 
елдерді 
табыстырады. 
№1. Тақырыпша: Дипломатиялық қатынастар. №2. Сыртқы саясаттың 
тұжырымдамасының  болуы-  сол  ұлттың  ақыл-  ойының  көрінісі. 
3.  Елші-  дипломатиялық  миссияның  басшысы.  Енді  тақырыпқа  қатысты 
тірек  сөздерді  іріктеу  қажеттігі    туады.  Ол    үшін  жоғарыда  аталған 
тақырыпқа  қатысты  сөз  минимумы  жалаң  күйде  ғана  берілмей,  өзі