305
• дәмдік.
Адами сезімдердің жіктелулеріне қарай отырып, жіктелу санаттарының барлығы
тамақтану саласында өте маңызды рөл ойнайтынын айтуға болады, себебі әрбір аспектісі
әртүрлі сезім тудырады. Тағамды жеуге деген құлшыныс не бар, не жоқ.
Белгілі түсі, иісі, сыртқы ресімдеуі тәбет тудыруы мүмкін екені бәрімізге белгілі.
Сондықтан, алға қойылған мақсатқа байланысты тағамды әзірлеудің белгілі бір тәсілін
таңдауға болады.
Жақсы тәбет туындауы үшін ыдыс-аяқ дастархан, аспаптар, керек-жарақтардың жылы
және жарқын түстерін (сары, қызыл, қызғылт-сары) таңдау ұсынылады. Тағамдардың түрі де
маңызды (көру түйсігі) – туралған қызанақ, бұрыш, түрлі иістендіргіш шөптерді көп
пайдалануға болады.
Керісінше, тәбетті төмендету мақсаты тұрса, онда ас бөлмесінде барлығы операция
бөлмесіндегідей стерильді болуы тиіс. Асқазан сөлі белсенді бөлінуін бәсеңдететін, ақ,
ақшыл-көгілдір, көк, сұр түстерді жеткілікті дәрежеде пайдалануға болады. Барлығы
барынша қарапайым болуы тиіс. Ас ыдысыңызға бір ғана зат немесе аз мөлшерде тамак
салып қойып, аз уақытта тәбеттеніп қызықты істерге кірісіп кетсе, асқазан қанағаттанады
және де тамаққа деген психологиялық көңіл-күй болмайды. Асханадағы қара мүлдем тәбетті
кетіреді.
Әр өнімнің түсі арқылы оның пайдалы қасиеттері мен көңіл-күйге әсерін білуге
болады. Мысалы, егер қазіргі уақытта ересек балалардың көңіл-күйін көтеру керек болса,
онда қандай да бір жарқын түстес тамақ жеп алуға болады, ал егер сабыр сақтау үшін –
бейтарап түсті өнімдерді жеу қажет. Тамақтану арқылы өз көңіл-күй жағдайыңды түзетуге
болады.
Ақ түс – күріш, қырыққабат, ақ балық – балауыздану, алаңдаушылықты кетіріп,
тыныштандырады. Ол көру қабілетін жақсартып және ішкі секреция бездерінің жұмыс
жасауын жақсартады.
Қызыл - қызылша, астық анар, шие, қауын, қарбыз – өмірлік күшті оятады, өмірге деген
оптимисті көзқарас пен энергия береді. Бұл түс буындарды қозғалмалы және бұлшық еттерді
серпімді етеді.
Қызғылт – апельсин, өрік, сәбіз – көңіл күйді көтереді, зат алмасуды жақсартады, қан
айналымын күшейтеді, тері және ас қорыту жүйесіне жағымды әсер етеді.
Сары – қауын, ананас – бұл денсаулық түсі, ол депрессия және невроз кезінде
көмектеседі.
Жасыл – алма, кез келген аскөк, бұршақ –теріс эмоциялар тарқатады, ұйқыға итермелеу
әсері бар, жүрек жұмысын жақсартады.
Көк – балдыр, қарақат, қара бүлдірген – жүректің соғуын тыныштандырады, қан
қысымын төмендетеді, ішек бұзылысын алдын алуға көмектеседі, көру қабілетінің
сақталуына ықпал етеді.
Күлгін – жүзім, өрік – көру қабілетін жақсартады және жақсы тыныштандырады.
Мұндай ғылым психокулинария өнімдерді түстеріне байланысты құрайтын "жылы"
және "суық" деп бөледі.
Осылайша жылы спектрлі өнімдеріне барлық қызыл мен сары-қызғылт сары түстердегі
көкөністер мен жемістер жатады, мысалы, шалғам, қызанақ, қызыл бұрыш, асқабақ,
таңқурай, бүлдірген, құрма, лимон, алмұрт. Мұнда тағы шалқан, пияз және қызғылт
қырыққабат қосылады. Астық тұқымдастардан бұл қарақұмық, тары және бидай.
Теңіз өнімдерінен – майшабақ, көксерке, асшаян, шаяндар және уылдырық. Ет –
түйетауық және үйрек. Сусындар - көк шай, қайнатпа итмұрын. Егер дәмдеуіштер туралы
айтатын болсақ, даршын, аскөк, тасшөп, хрен, цикорий және шафран.
Суық спектріндегі тағамдар дәл солай бөлінеді. Жеміс және көкөністер - картоп, үрме
бұршақ, бұршақ, кәді, саңырауқұлақ, жүзім, өрік. Жеке бөлінетін сарымсақ. Дәнді дақылдар -
жүгері, қара бидай, сұлы. Балық - тұқы, жыланбалық, көксерке, шортан, камбала, форель. Ет
- шошқа еті, сиыр еті, қой еті, қоян. Сусындардан бөледі: кофе, какао, сыра және сүт. Ал
дәмдеуіштер: бұрыш, сірке суы, қалампыр, зире, ваниль және лавр жапырағы.
306
Көңіл-күйге жағымды әсерететін шоколад, кофе, алмұрт, лимон, айва, інжір. Сондай-
ақ, "көңіл-күй көтергіштер" қатарына, жасыл пияз, ақжелкен, паприка кіреді. Теріс
эмоцияларды бейтараптайтын құлпынай, банан, құрамында серотонин бар, бұл зат біздің
миымыздың бақыт-шатыққа жауап беретін бөлігіне әсер етеді. Ал ол біздің өзімізді бақытты
сезінуімізге септігін тигізеді.
Қорыта айтқанда, табиғаттың сұлулығы мен экологиялық келбеті, біз тамақтанатын
тағамдарымыздың түрлі-түсті түстерін сезіне отырып, тамақтану – «табиғат – экология –
психология» ұғымдарының тұтастылығын көрсетеді. Бұл тізбектің әрқайсысына қомақты
әсер етеді. Сондықтан, барынша осы тізбекті сақтау арқылы адамның салауатты өмір сүруін
қадағалай отырып, психоэмоционалды саламызды жетілдіруге болады.
Жоба тақырыбы:
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДЕ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІН
ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
МБ-21 курс студенті Ізімтай Айнагүл
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Қазақстан Республикасы, Астана қаласы
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., доцент Қожаева С.К.
Тақырып өзектілігі: Табиғатты тиімді пайдалану проблемасы қоршаған ортаға
антропогендік ықпалдың күшейуіне байланысты үлкен маңызға ие болып отыр. Өнеркәсіп
кәсіпорындарының табиғатқа әсерлерінің зардаптарын зерттеу, экологиялық жағынан
қауіпсіз өндірістік жүйелерді жасау бүгінгі күннің – маңызды проблемасы. Математикалық
модельдеу- экологиялық, экономикалық және әлеуметтік критерийлерге байланысты табиғи
жүйелердің жағдайын болжаудың, табиғатты тиімді пайдалану үрдістерін зерттеудің,
оларды басқарудың негізгі құралдарының бірі болып табылады.
Жұмыс мақсаты: Құрылымдық өзгерістері бар күрделі жүйелердегі қарқынды үрдістерді
зерттеу математикалық модельдеу әдістерін әзірлеу. Осылардың негізінде экологиялық
жүйелердің математикалық модельдерін құру, табиғатты тиімді пайдалану міндеттерін
шешу.
Зерттеу әдістері: Математикалық талдау, дифференциалды теңдеулердің сапалы теориясы,
динамикалық жүйелер теориясы, тұрақтылықтың математикалық теориясы, функционалды
талдау, шығыңқы талдау, басқару теориялары пайдаланылды.
Ғылыми жаңалығы: Құрылымдық өзгерістері бар қарқынды үрдістерді зерттеуге
математикалық модельдеу мен талдау әдістерін енгізу. Осы арқылы негізінде экология мен
табиғатты тиімді пайдалануда ауыспалы құрам мен құрылыммен жүйелердегі үрдістер
қарқынын модельдеудің бірқатар маңызды міндеттерін шешу.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы: Біз жобамен жұмыс жасау барысында заманауи
математикалық экологияның тәртіптік саланы білдіретінін түсіндік. Дереккөздерді сараптай
келе,экологиялық нысандарды математикалық, компьютерлік сипаттаудың түрлі әдістерімен
таныстық.Зерттеу
барысында
атмосфера
мен
жер
бетінің
ластануын
қалай
бағалауды,қоршаған ортаға шығарылатын зиянды қалдықтардан келетін шығындарды
есептеу жолдарын меңгердік. Сонымен бірге, «энергия сақтау», яғни қуат көздерін тиімді
пайдалану туралы өз пікірімізді қалыптастырдық. Математикалық модельдеу экологиялық
үрдістерге талдау жасаудың анағұрлым жеңілдетілген оңтайлы әдіс екеніне көз жеткіздік.
Жобаның тәжірибелік маңызы: Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардан қоршаған ортаға
шығарылатын зиянды қалдықтардан келетін экономикалық шығындарды нақты
есептеуге,қалдықсыз
технологияға
негізделген
қуат
көздерін
барынша
тиімді
Достарыңызбен бөлісу: |
