Салымшылармен бетпе-бет кездесу визави с вкладчиками қордың анатомиясы: жүрек

PRO

ЕНПФ

26

27

PRO

ЕНПФ

Сонау 1952 жылы қабылданған Халы-

қаралық еңбек ұйымының “Әлеуметтік 

қамсыздандырудың ең төменгі норма-

лары туралы” конвенциясына сай ауыс-

тыру коэффициентінің нормасы 40% 

болуы тиіс. Яғни, зейнетақы қызметкер 

еңбекақысының 40%-ынан кем болмауы 

тиіс. 

Еңбекақы 125 000 теңге болған кезде 

коэффициент белгіленген нормадан 

артық. Алайда қызметкер зейнетке 

шыққанша бір орында дәл сол 

еңбекақымен отыра бермейді ғой. 

Айтпақшы, калькуляторда нарықтағы 

жағдайға қарай еңбекақыны көтеруге 

шағын пайыз қарастырылған. Оның 

үстіне, жас маман біліктілігін көтеріп 

лауазымы жағынан да, еңбекті 

материалдық бағалау жағынан да өсетін 

шығар. Бірақ салымшы ауыстыру 

коэффициентін көбейткісі келсе, ол 

ерікті зейнетақы жарналарын салу 

есебінен жинақ мөлшерін көбейте алады. 

Мысалы, міндетті зейнетақы жарнала-

рымен қатар еңбекақысынан 5%, яғни 

6250 теңге аударып отыратын болса, 

ауыстыру коэффициенті пессимистік, 

реалистік және оптимистік тұрғыдан 

тиісінше 56.60%, 58.30%, 58.40%-ға 

дейін артады. Бұл сандар халықаралық 

нормаға сәйкес болып қана қоймай, одан 

асып та кетеді. 

Біреуге бұл жағдайдың өзінде де 

зейнетақы қалыпты өмір сүруге 

жетпейтіндей аз болып көрінуі мүмкін... 

Бірақ зейнетақыңыздың өз қолыңызда 

екенін және оның қандай болатыны 

бірінші кезекте, сізге байланысты екенін 

ұмытпаған жөн. 

Жасырын еңбекақыға келіспеңіз, ерікті 

зейнетақы жарналарын салыңыз, өз 

біліктілігіңізді көтеріңіз, сонымен қатар 

еңбекақыңыз да көтерілсін. Бір орында 

тұрмаңыз, өзіңіз өсіңіз де еңбек сіңірген 

лайықты демалысыңызды алыңыз.

Согласно Конвенции Международной 

организации труда “О минимальных нор-

мах социального обеспечения”, принятой 

еще в 1952 году, установлено, что норма 

коэффициента замещения должна рав-

няться 40%.  То есть пенсия должна сос-

тавлять не менее 40% от заработной платы 

работника. 

При зарплате 125 000 тенге коэффициент 

превышает установленную норму. Однако 

вряд ли наш среднестатистический работник 

просидит на одном месте с этой же зарплатой 

до самой пенсии. В калькуляторе, кстати, 

заложен небольшой процент повышения 

зарплаты в зависимости от сценария разви-

тия ситуации на рынке. К тому же, скорее 

всего, молодой специалист, повышая свою

квалификацию, будет продвигаться и по

должности, и по материальной оценке тру-

да. Но если вкладчик все-таки захочет уве-

личить коэффициент замещения, а вместе с 

ним и свою будущую пенсию, он всегда смо-

жет увеличить размер накоплений за счет вне-

сения добровольных пенсионных взносов. 

К примеру, если помимо обязательных 

пенсионных взносов он будет отчислять 

еще 5% с зарплаты, т.е. 6250 тенге, коэф-

фициент замещения увеличится до 56.60%, 

58.30%, 58.40% при пессимистичном, 

реалистичном и оптимистичном раскладе 

соответственно. Эти цифры не только 

соответствуют международной норме, но 

даже ее превышают. 

Кому-то может показаться, что и при 

таком раскладе пенсия останется 

маленькой, и для нормально жизни ее 

не будет хватать… Но не стоит забывать, 

что ваша пенсия в ваших руках и от вас в 

первую очередь зависит, какой она будет. 

Не соглашайтесь на зарплату в конвертах, 

вносите добровольные пенсионные 

взносы, повышайте свою квалификацию, 

а вместе с ней и зарплату. Не стойте 

на месте, растите сами и получите 

достойный заслуженный отдых.

Салтанат Тулендинова

А

лғА

 

қАРАй

, 

өткен

шАққА

 

қАдАм

 

бАсу

В

пеРед

В

 

пРошлое

PRO

ЕНПФ

28

29

PRO

ЕНПФ

Максим Оларь

В 50-70-е годы ХХ столетия можно назвать расцветом распре-

делительной системы. Бурный демографический рост прошлого 

века определил необходимость многих стран выбрать именно эту 

модель пенсионного обеспечения. Надежность безукоризненного 

функционирования распределительной системы объяснялась 

значительным превышением числа работающих, которые, в свою 

очередь, обеспечивали пенсионеров. В условиях экономического 

и демографического подъема, характерного для конца XIX века 

- 70-80-х годов XX века, перераспределительная система была 

эффективной и экономически оправданной. За счет постоянного 

роста числа плательщиков и увеличения их совокупных доходов 

удавалось поддерживать относительно высокий уровень 

социальных выплат. К примеру, в 1970 году на каждого советского 

пенсионера приходилось около 5 работающих молодых людей. 

Преимущества этой модели вполне объяснимы и объективны, 

однако она дает сбой при условиях ухудшения демографической 

обстановки внутри той или иной страны.

В последующие десятилетия множество факторов определили 

необходимость разработки и внедрения накопительного элемен-

та, не зависящего от демографической ситуации в стране и 

соотношения по количеству работающих и пенсионеров. Первым 

из стран содружества независимых государств, отказавшимся 

от распределительной системы, стал Казахстан, который ввел 

накопительный компонент в 1998 году.

На сегодняшний день объединяющим началом для большинства 

стран выступает “трехуровневая” система, сочетающая в себе 

распределительные, накопительные, а также  обязательные 

добровольные механизмы пенсионного обеспечания. Такая 

система страхует от многих рисков, связанных с экономической 

и политической неопределенностью, совмещая различные типы 

управления и источники финансирования. Считается, что такая 

схема сможет наиболее эффективно разрешать многие проблемы 

современных пенсионных систем.

Отправляясь в путешествие, мы разберемся в основных различиях 

между пенсионными системами различных стран мира, заключаю-

щихся в сочетании этих трех уровней и создающих уникальное 

соцветие для каждой из них. 

ХХ жүзжылдықтың 50-70 жылдары үлестіруші жүйенің гүлден-

ген кезі десе де болады. Өткен ғасырдағы қарқынды демография-

лық өсу көптеген елдерге зейнетақымен қамсыздандырудың дәл 

осы үлгісін таңдау қажеттілігін айқындады. Үлестіруші жүйенің 

мүлтіксіз жұмысының сенімділігі ең алдымен зейнеткерлерді 

қамтамасыз ететін жұмыс істейтін адамдар санының едәуір 

өсуінен көрінді. XIX ғасырдың аяқ жағына тән экономикалық 

және демографиялық өсу жағдайларында, XX ғасырдың 70-80 

жылдары қайта бөлуші жүйе тиімді болды әрі экономикалық 

жағынан өзін ақтады. Төлем жасаушылар санының тұрақты 

өсуі және олардың жиынтық табысының ұлғаюы есебінен 

әлеуметтік төлемдердің біршама жоғары деңгейін ұстап тұруға 

мүмкіндік болды. Мысалы, 1970 жылы кеңес заманындағы әр 

зейнеткерге 5 жұмыс істейтін жас адамнан келіп отырған. Бұл 

үлгінің артықшылығы барынша түсінікті әрі әділ Дей тұрғанмен 

қандай да бір ел ішіндегі демографиялық ахуал нашарлаған 

жағдайда, ол бірден сыр беретін болады.      

         

Соңғы он жылда көптеген факторлар елдегі демографиялық 

ахуалға бағынбай-тын жинақтаушы құрамдауышты әзір-леу 

мен ендіру қажеттілігін, жұмыс істейтіндер мен зейнеткерлердің 

саны бойынша арақатынасын айқындады. Жинақтаушы жүйені 

1998 жылы енгізген Қазақстан мемлекеті тәуелсіз мемлекеттер 

достестығы елдерінің ішінде ең алғаш үлестіруші жүйеден бас 

тартқан мемлекет болды.

Бүгінгі таңда көптеген елдерде бөлуші, жинақтаушы 

құрамдауыштарды, сонымен бірге зейнетақымен сақтандыру-

дың міндетті және ерікті тетіктерін үйлестіретін “үш деңгейлі” 

жүйе біріктіруші бастамаға айналды. Мұндай жүйе басқарудың 

түрлі үлгілері мен қаржыландыру көздерін біріктіре отырып, 

экономикалық және саяси құбылмалылыққа байланысты 

туындайтын көптеген тәуекелдерден сақтандырады.Мұндай 

схема қазіргі зейнетақы жүйесінің көптеген проблемаларын 

барынша тиімді шешеді деп есептеледі.  

Саяхатқа шыға отырып, осы үш деңгейді үйлесімділігіне 

негізделген түрлі елдердің зейнетақы жүйелерінің арасындағы 

негізгі өзгешеліктерін танып білеміз.  

Латын америкасы контингентіндегі мемлекеттер жинақтаушы қағидаттарына ауысушылардың алғашқылары 

болды.  Батыс жарты шарда 1981 жылы алғаш рет

 үлестіруші 

жүйеден Чили бас тартты. Оның ізінше

Аргентина, Колумбия, Перу, Уругвай да бас тартты. Бірақ Қазақстан секілді бұл елдер де аталған

үлгіні іргетас ретінде қабылдаған жоқ, керісінше көп деңгейлі жүйені құра отырып,

қосымша құрамдауыш ретінде енгізді.

Пионерами в переходе к накопительным принципам стали государства латиноамериканского континента.

Первой страной, отказавшейся в западном полушарии от распределительной системы в 1981 году стала Чили. 

За ней последовали Аргентина, Колумбия, Перу, Уругвай. Однако эти страны, как и Республика Казахстан,

не скопировали данную модель, а ввели в качестве дополнительного компонента,

создав при этом свою многоуровневую систему.

Кез келген адам өздеріне беймәлім дүние жүзінің түкпір 

түкпіріне саяхаттауды армандайды. Ол құдды гүлді алаңқай 

секілді – өте әдемі әрі түрлі түсті. Егер бір ғана түс болатын 

болса, жер беті ұсқынсыз болып, сүреңсіз күйге енетін еді.  

Біздегі зейнетақы жүйесі әр алуан дала гүлдері секілді.  Біз түрлі 

елдердің тәжірибесін үйреніп, зерделей отырып, әр материалмен 

танысқан сайын адамдардың эстетикалық және тәжірибелік 

сұраныстарына жауап бере алатын тамаша топтама жинауға 

тырысып жатырмыз.  

Алайда, әлемнің әр түпкіріндегі зейнетақы жүйесінің көрікті 

жерлеріне сапар шекпес бұрын және оның туындауынан 

хабардар болу үшін әлемнің түрлі елдеріндегі зейнетақы 

жүйесінің тетіктері пайдалы жұмыс істейтін құрылғыға айнала 

бастаған бірнеше онжылдықты артта қалдырған өткен заманға 

қайта оралу керек.

Зейнеткерлер санының көбеюіне әрі халықтың экономикалық 

белсенділігінің қысқаруына байланысты демографиялық тәртіп-

тің орын алуы мемлекетті сенімді қорлармен нығайған зейнетақы 

жүйесін құрудың барынша ыңғайлы үлгісін іздеуге мәжбүр 

етті. Осыған байланысты әлемнің барлық елдерінде зейнетақы 

жүйесінің құрылуына және жұмысына ерекше көңіл бөлінеді.  

Зейнетақы жүйесінің тарихы XIX ғасырдан бастау алып, 

мемлекеттік қызметкерлердің аздаған санын қамсыз-дандырудан 

елдің барлық тұрғындарын қамсыздандыратын тетікке өте 

бастаған кезден басталады. Зейнетақы жүйесі толыққанды 

жұмыс істей бастаған алғашқы мемлекет – Германия. Ол 1889 

жылы, “Мүгедектігі мен жасы бойынша сақтандыру туралы”  

заң қабылданған уақытта орын алды. Ол кезде неміс халқы 

үшін зейнетке шығу жасы 65 жас болды. Содан бері осы “ортақ 

тетік” барлық елдерде зейнетақы жүйесін құрудың бір бөлігіне 

айналды және ол тек мелмекет есебінен қамтамасыз етілетін 

болды. Сондай-ақ, Кеңестік зейнетақы жүйесі тек ұрпақтар 

ынтымақтастығы қағидатына ғана негізделді. Зейнетақы төлеу 

шығыстары жұмыс беруші төлейтін сақтандыру жарналарынан 

әрі жұмыс істейтін азаматтар төлейтін салықтардан түскен 

бюджет есебінен жүзеге асырылды.

Каждый из нас мечтает о путешествиях по далеким и неизведанным 

уголкам нашей планеты. Она как цветочная поляна – прекрасна 

и многообразна. Если оставить один вид цветов, земля станет 

однообразной, сливаясь в полотно монотонности и серости. 

Наша пенсионная система также сравнима с разнообразием 

полевых цветов, потому как, путешествуя по километрам мате-

риалов в ходе изучения опыта различных стран, мы пытаемся 

собрать уникальный букет, отвечающий эстетическим и прак-

тическим запросам наших людей. 

Однако перед тем, как отправиться в путешествие по достопри-

мечательностям пенсионных систем разных уголков планеты и 

иметь понимание их возникновения, необходимо перенестись 

на несколько десятилетий назад – в то время, когда механизмы 

пенсионной системы в различных странах мира только начинали 

складываться в полезное и функциональное устройство.

Вызовы демографического порядка, связанные с увеличением 

количества пенсионеров и сокращением экономически активного 

населения, заставляли государства искать наиболее приемлемую 

модель построения пенсионной системы, подкреплённую надеж-

ными ресурсами. В связи с этим её устройству и функцио-

нированию уделяется особое внимание во всех странах мира.

История пенсионной системы начинается в XIX веке, когда 

произошел переход от обеспечения небольшого количества 

государственных служащих к механизмам, покрывающим 

все население страны. Первой страной, в которой начала 

функционировать полноценная пенсионная система, была 

Германия. Произошло это в 1889 году с принятием Закона “О 

страховании по инвалидности и возрасту”.  Возраст для выхода 

на пенсию для всех немцев тогда составлял 65 лет. С тех пор 

этот “солидарный механизм” является одним из компонентов 

в устройстве пенсионной системы всех стран и обеспечивается 

только за счет государства.  Кстати, советская пенсионная система 

была основана исключительно на принципе солидарности 

поколений. Расходы на выплаты пенсий осуществлялись как за 

счёт части страховых взносов, уплачиваемых работодателем, так и 

за счёт бюджета, формируемого из налогов работающих граждан.

Көптеген елдерде Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) ұсынымдарына сәйкес зейнет жасы ерлер үшін де,

әйелдер үшін де 65 жастан басталады. Бірақ, кейбір еуропа елдерінде  біраз өзгерістер орын алған. Мысалы

Францияда зейнет жасы 60 жаста, Данияда 67 жаста, Италияда әйелдер үшін 57 жаста, ерлер үшін 62 жаста 

басталады, ал Грецияда зейнет жасы тек әйелдер үшін 60 жасқа дейін төменетілген. Мұнда зейнетақыны толық 

көлемде алу үшін еңбек өтілі айтарлықтай өзгешеленеді әрі  ешбір жерде  гендерлік ерекшелік  ескерілмейді. Мысалы 

Дания мен Италияда еңбек өтілі 40 жыл, Англияда 27 жыл, Францияда 37,5, Швецияда 30 жыл, Грецияда

11 жылдан 35 жылға дейін, Бельгияда әйелдер үшін 45 жыл, ерлер үшін 40 жыл болады.

В большинстве стран пенсионный возраст, согласно рекомендациям Международной организации труда (МОТ), 

наступает в 65 лет как для мужчин, так и для женщин. Однако в некоторых европейских странах существуют 

небольшие отклонения. Например, во Франции пенсионный возраст наступает при достижении 60 лет, в Дании – 

67, в Италии – 57 для женщин и 62 для мужчин, в Греции возрастная планка опущена до 60 лет лишь для женщин. 

При этом  трудовой стаж для получения пенсии в полном объеме варьируется значительно, при этом почти нигде не 

учитываются гендерные различия. Так, в Дании и Италии он составляет 40 лет, в Англии – 27, во Франции – 37,5,

в Швеции – 30, в Греции – от 11 до 35, в Бельгии – 45 лет для мужчин и 40 – для женщин.