Салыстырмалы экономикалық тиімділікті есептеу әдістері

Техника-экономикалық есептер бұл жағдайда нұсқалардың техникалық және құндық параметрлеріне сүйене отырып жүргізіледі.

• 
  жоба бойынша қаралып отырған нұсқалар біртұтас өндіріс көлемін, өнім сапасын немесе жобаның мақсатын (жылдамдық, қуаты, сенімділік) анықтайтын өндірістік басқа параметрлерді қамтамасыз ету керек;
  
• 
  барлық нұсқалар жобаны жүзеге асыру мерзімімен сәйкес болуы керек;
  
• 
  әр бір нұсқаны қолданудың мақсатқа лайықтылығын экономикалық негіздеу бірыңғай техника-экономикалық есептеу әдістерімен жүргізілуі керек;
  
• 
  барлық нұсқалар пайдаланудың біріңғай экологиялық нормасын, қауіпсіздік техникасы мен еңбекті қорғауға біріңғай талаптарды және басқа да өндірісті ұйымдастырудың нормативтік актілерін қамтамасыз етуі қажет.
  

Ш_ағым – инвестициялық жобаның нұсқасындағы өндірістік пайдалану шығындары;

К – нұсқа бойынша қаржы (капитал) салымдары;

Е_н және Т_өтелу – нормативтік тиімділік коэффициенті немесе қаржы салудың нормативтік өтелу мерзімі.

Егер жобаның нұсқалары инвестицияны салу мерзімі бойынша және жылдық пайдалану шығындары сол мерзімдерде әртүрлі болатын болса, онда келтірілген шығындар уақыт факторын есепке алып есептеледі

К_t – -шы жылдағы капитал салымдары;

В_t – дисконттау коэффициенті.

Бұл жағдайда да тиімді нұсқаны таңдау келтірілген дисконтталған шығындардың ең азы бойынша жүзеге асады.

Шетел практикасында инвестициялық жоба нұсқаларының салыстырмалық тиімділігін бағалауда негізгі критерий ретінде тиімділіктің абсолюттік көрсеткіштерін қолданады - барлық нұсқалардың ішіндегі ең төменгі өтелу мерзімін немесе ең жоғарғы таза дисконтталған құнды таңдайды.

Мысал 4. Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың үш нұсқасы бар делік. Бірінші нұсқа бойынша жобаның құны К₁ = 1200 мың теңге, үш жылдың ішінде одан түсетін қаржының сомасы 1530 мың теңге құрайды. Бірінші жылы П₁ = 400 мың теңге, екінші жылы П₂ = 680 мың теңге, үшінші жылы П₃ = 450 мың теңге пайда түсті.

Екінші нұсқа бойынша жобаның құны К₁ = 1300 мың теңге, үш жылдың ішінде одан түсетін қаржының сомасы 1700 мың теңге: бірінші жыл бойынша П₁ = 500 мың теңге, екінші жылы П₂ = 700 мың теңге, үшінші жылы П₃ = 500 мың теңгені құрады.

Үшінші нұсқа бойынша жобаның құны К₁ = 1300 мың теңге, үш жылдың ішінде одан түсетін қаржының сомасы 1700 мың теңге: бірінші жыл бойынша П₁ = 350 мың теңге, екінші жылы П₂ = 350 мың теңге, үшінші жылы П₃ = 1000 мың теңгені құрады.

Осылардың ішінен таза дисконтталған құн шамасы бойынша тиімді нұсқаны таңдап алу керек.

Нәтижелерден көріп отырғандай, қаржы салымы бірдей екінші және үшінші нұсқаларды салыстыратын болсақ, капиталдан түсетін пайда 400 мың теңге, дегенмен таза дисконтталған нәтижеге қарайтын болсақ екінші нұсқа ең тиімдірек болып шығады. Салынған қаржы аз болса да бірінші нұсқа үшінші нұсқадан артық болып шығады.

Жаңа машиналар мен жабдықтарды жасау және енгізуді, сонымен қатар салалық өндіріске негізделген әрбір салалық кәсіпорындарындағы жаңа технологиялық үрдістерді техника-экономикалық негіздеудің өз ерекшеліктері болады.

Өндіріске енгізілетін жаңа техника мен технологияларға жататындар.

1. Алдыңғы шыққандарына ешқандай ұқсастығы жоқ жаңа еңбек құралы. Оларды жасау біршама қаржыны және шығындарды қажет етеді (шамамен 5 - 8 жыл).

2. Басқа салаларда немесе шетелде пайдаланылатын қазіргі ғылыми-техникалық талаптарға жауап беретін нақты бір кәсіпорынға қажетті жаңа техникалар түрлері және нақты бір өндіріске ыңғайландыруды талап етеді.

3. Қазіргі ғылыми-техникалық талаптарға жауап беретін жаңартылған техника. Бұл техниикалар түрлері қолданыстағы үлгі негізінде жасалады және оларды жасау және енгізу көп шығынды және ұзақ уақытты қажет етпейді.

4. Жаңа немесе жетілдірілген технологиялық үрдістер.

5. Жаңа немесе сапалы жетілдірілген метериалдық ресурстар немесе еңбек заттары.

Жаңа техниканы енгізу шаралары күрделі құрылысты, жаңа өндірісті құру немесе өндірісті толығымен техникалық, технологиялық жаңалауды қарастыратын инвестициялық жобаларға қарағанда көп қаржы салуды қажет етпейді.

Жаңа техниканы енгізу міндеттерін шешу кәсіпорынның өндіріс тиімділігін жедел арттыру талабынан туады. Сондықтан ескі техниканы жаңасына ауыстырудың немесе ескі техниканы жаңалаудың қажеттілігін бағалау кезінде басқа амал қолданылады.