Көмекші етістіктер - Вспомогательные глаголы

Көмекші етістіктер - Вспомогательные глаголы

Мұғалім кеше айтқан еді. Мен түнде келген едім.

Основной глагол айткан, а слово еді выполняет вспомогательную роль.

Некоторые самостоятельные глаголы могут выступать, и в роли вспомогательных глаголов.

Это глаголы отыр, тұр, жатыр, жүр, ал, бер, көр, шық, баста, түс.

Мысалы:

Айбек үшінші сыныпта оқып жүр.

Мұғалім сабақ түсіндіріп отыр.

Етістік в казахском языке образуется путем прибавления к основе частей речи слообразовательных суффиксов: -ла, -ле, -да, -де, -та, -те, -лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес, -а, -е.

бас (голова), бас + та (начинай);

ой (мысль), ой + ла (думай);

қол (рука), қод + да (поддерживай);

ақыл (ум), ақыл + дас (советуйся);

тең (ровно), тең + е (подравняй);

түн (ночь), түн + е (ночуй);

сан (число), сан + а (считай).

Дәрумендердің топтары мен түрлері

Майда еритін дәрумендер

Суда еритін дәрумендер

Тағамдық өнімдеріндегі витаминдерді сақтау жолдары

В₁ дәруменi

В₂ дәрумені

В₆ дәруменi

В₁₂ дәрумені

В₁₅ дәруменi

Е дәруменi

К дәруменi

Р дәруменi

РР дәрумені

Фолий қышқылы

• 
  А. Ысқақов, Қазіргі қазақ тілі, 1974 ж.
  
• 
  Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. 
  
• 
  Источник: http://yznaika.com/hints/22-usteu
  
• 
  Жоғарыға көтеріліңіз↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. 
  

Оқытушының қолы:____________

Дәрумендердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ағзада үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында дәрумен жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Ал дәруменді (әсіресе, А және D дәрумендерін) шамадан тыс көп қабылдау ағзаның улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас балаларда жиі кездеседі. Қазір барлық дәрумендерді суда еритін дәрумен, майда еритін дәрумен және дәрумен тектес заттар деп бөледі.

Дәрумен жетіспеушілік, авитаминоз – күнделікті ішетін тағамда дәрумендердің жетіспеуінен, олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не дәрумен синтезделуінің тежелуінен туатын аурулар. Егер адам үнемі дәрумені аз, бірыңғай тағаммен (консервіленген, кептірілген, рафинадталған) тамақтанса, ағзаға, негізінен көмірсулар (қант, тағы да басқа) ғана түсіп, ақуыз бен майлар аз түссе, ал көкөніс пен жеміс-жидектер мүлдем болмаса дәрумен жетіспеушілік дамиды. Сондай-ақ азық-түлік дұрыс сақталмаса немесе олардан сапасыз тағам дайындалса, азық-түлік құрамындағы дәрумендер бұзылады. Мысалы, құрамында никотин қышқылы (РР дәрумені) аз дәнді дақылдармен ғана қоректену пеллагра ауруына, ал қауызы алынған күрішпен және өте ұнтақталған бидай ұнынан жасалған нанмен ғана тамақтану бери-бери сырқатына әкелуі мүмкін.

Тағамда дәрумендердің жеткіліксіз болуы, адам ағзасын әлсіретеді. Мұндай жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Оған ауа райының қолайсыз жағдайы, ауасы лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқазан ісігі,гельминтоз, лямблиоз, тағы да басқа аурулар себеп болады. Дәрумен жетіспеушілік болғанда ағзада зат алмасу процесі бұзылып, оның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті нашарлайды. Сондай-ақ, адамның көңіл-күйі күйзеліске ұшырағанда, ауа-райының құбылмалы кезеңдерінде, әйелдердің жүктілігі не сәбиін емізуі, тағы да басқа жағдайларда ағзада дәрумен жетіспеушілік артады. Мұндай жағдайда дәрігерге қаралып, арнаулы дәрумендер қабылдап, көкөніс пен жемістерді көбірек пайдалану қажет. Дәрумен жетіспеушілік және гиповитаминоз жануарларда да болады. Мал авитаминозбен, көбінесе көктемде ауырады. Дәрумен жетіспеушіліктен аналық мал қысыр қалады,төл нашар өседі. Мысалы, В дәрумені жетіспеген жағдайда құс полиневритпен, шошқа пеллаграмен ауырады. D дәрумені жетіспесе, төл қатпа болады, ірі мал сүйек ауруына шалдығады.^[1]

Бекітемін

Директордың ОІЖ орынбасары

________Г.Е.Садуакасова

А) Білімдлік: Систатсис тарауы туралы түсінікберу. Сөз тіркесі, сөйлем туралы түсінік беру. Жай сөйлемдер синтаксисі мен құрмалас сөйлемдер систаксисін түсіндіру. Жаңа тақырыпты жаттығылар мен мысалдар келтіре отырып меңгерту.

3. 
   Журналды толтыру, білімгерлердің сабаққа дайындығын қадағалау.
   
4. 
   Білімгерлердің қызығушылығын ояту, сабаққа ынталандыру.
   

• 
  Көмекші етістіктер туралы түсінік.