Сабақтарынан арналған әдістемелік өңдеу Мамандығы: 0302000 «Медбикелік іс» Курсы: ІІ семестрі: IV

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

жүктеу 11,12 Mb.

бет	10/16
Дата	20.11.2018
өлшемі	11,12 Mb.
	#22017
түрі	Сабақ

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 16

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Жасуша циклінің кезеңдерін, митоз фазаларын альбом бетіне түсіру

Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%)

Сабақты қорытындылау 3 мин (2%)

Үйге тапсырма беру 3 мин (2%)

Цитогенетика негіздері

6. Сабақтың тақырыбы: Цитогенетика негіздері

Сағат саны: 135 минут (100%)

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың мақсаты:

Оқыту: Студенттерге Г.Мендельдің бірінші заңы гибридтер белгілерінің біркелкілік заңы, екінші заңы ажырау заңын, үшінші заңы тұқым қуалау заңын оқыту.

Тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Дамыту: жаңа қосымша инновациялық ақпараттармен хабардар етіп, түрлі оқу әдістерін қолдану.

Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер

Материалдық-техникалық жабдықталуы: плакаттар жинағы, тестік жұмыстар.

а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылға бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер.

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталар, кестелер, сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

б) оқыту орны: 413, 427 Б, 428 бөлме.

Әдебиеттер:

Негізгі оқулықтар:

1.Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003,

2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра

чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб

ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига»

5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы,

Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007

Ұйымдастыру кезеңі: 7 мин (15%)

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Моногибридті будандастыру
Ди және полигибридті будандастыру
Г.Мендельдің 1-заңы (біркелкілік заңы).
Г.Мендельдің 2-заңы (ажырау заңы).
Г.Мендельдің 3-заңы (тәуелсіз тұқым қуалау заңдылығы).

Сабақтың мақсаты мен міндеті: сабақты өткен сабақпен, күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%)

Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.

Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

Тақырыпты жоспармен таныстыру
Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.

Цитогенетика (гр. kytos — жасуша және генетика) — тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтарын жасушалық және субжасушалық деңгейде зерттейтін ғылым; цитология мен генетиканың арнаулы саласы. Цитогенетиканың негізгі зерттеу нысаны — бөлінетін және бөлінбейтін клеткалардағы хромосомалар, олардың табиғи морфологиясы, құрылымдық және химиялық табиғаты, атқаратын қызметі мен әр түрлі күйде болуы: Цитогенетиканың бөлімдері, өсімдіктер цитогенетикасы, жануарлар цитогенетикасы, адам цитогенетикасы.

Цитогенетика 20 ғ-дың басында Мендель заңдарының қайта ашылуынан кейін, яғни, цитологиялық тұрғыдан дәлелдеу қажеттілігінен туындады. Бұл кезеңде хромосоманың морфологиясы туралы және олардың мейоз, митоз процестеріндегі рөлдерін көптеген зерттеушілер дәлелдеген болатын (орыс ғалымдары И.Д. Чистяков, 1872; П.И. Перемежко, 1878; неміс ғалымдары Э.Страсбургер,1875; В.Флемминг, 1882; Т.Бовери, О.Гертвиг, 1884). Сондай-ақ Цитогенетиканың жеке ғылым болып дамуына Ресей ғалымы Г.А.Левитскийдің “Тұқым қуалаудың материалдық негізі” (1924) және неміс ғалымы К.Белараның “Тұқым қуалаудың цитологиялық негіздері” (1934) атты ғылыми еңбектері де септігін тигізді. Цитогенетика ғылымының көмегімен ажырау, тәуелсіз тұқым қуалау заңдылықтарының, гендердің тіркесуі және кроссинговер процестерінің цитол. дәлелдемелері анықталды.

Цитогенетика әдістері арқылы өсімдіктер, жануарлар және адам хромосомаларының мейоз және митоз процестеріндегі құрылымдары, олардың саны белгілі болды. Сондай-ақ, адамдағы хромосомалық аурулардың табиғаты да осы Цитогенетика әдістерімен анықталып, сипатталды. Цитогенетика электронды микроскопияда, радиоактивті изотоптау әдістерінде,микрофотометрияда қолдану хромосома құрылымын және хромосоманың репликация, транскрипция және трансляция процестеріндегі қызметтерін зерттеуге мүмкіндік берді. 20 ғасырдың 70-жылдарынан Цитогенетика ғылымы хромосоманың құрылымын және қызметін молек. деңгейде зерттей бастады. Цитогенетика ғылымының нәтижелері әр түрлі организмдердің кариотиптерінің эволюциясын түсінуге көмектеседі.^[1910-1911 жылдары Т.Морган және оның шәкірттері жеміс шыбындарына тәжірибе жасап, олардың белгілерінің ажырасуы Г.Мендельдің дискреттік тұқым қуалау заңдылығына қайшы келетінін айтқан. Бұларды Г.Мендель заңдары арқылы түсіндіру мүмкін емес. Сондықтан Т.Морган мынадай болжам жасады: шыбындардың көзінің түсін анықтайтын ген жыныс хромосомасында орналасқан және онымен бірге тұқым қуалайды, ал У хромосомада ол кездеспейді. Т.Морган гомозиготалы сұр түсті қалыпты қанатты шыбынмен будандастырғанда бірінші ұрпақтың бәрінде де доминантты белгі байқалған, яғни Г.Мендельдің бірінші заңы байқалған.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Г.Мендель заңдарына (біркелкілік, ажырау, тәуелсіз тұқым қуалау) сәйкес ситуациялық есептер шығару.

Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%)

Сабақты қорытындылау 3 мин (2%)

Үйге тапсырма беру 3 мин (2%)

Көбею. Мейоз.

7. Сабақтың тақырыбы: Көбею. Мейоз.

Сағат саны: 135 минут (100%)

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың мақсаты:
Оқыту: Студенттерге тірі ағзалардың негізгі белгілерінің бірі олардың көбеюге қабілеттілігін, ағзалардың көбею формаларын, жыныстық көбею, жыныссыз көбею, изогамия, гетерогамия, оогамия гаметаларының қосылуын, гаметалардың (сперматогенез және оогенез) түзілу процесін, мейоз – жасушаның күрделі бөлінуін

Тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Дамыту: жаңа қосымша инновациялық ақпараттармен хабардар етіп, түрлі оқу әдістерін қолдану.

Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер

Материалдық-техникалық жабдықталуы: плакаттар жинағы, тестік жұмыстар.

а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылға бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер.

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталар, кестелер, сөзжұмбақтар, плакаттар жинағы.

б) оқыту орны: 413, 427 Б, 428 бөлме.
Әдебиеттер:

Негізгі оқулықтар:

2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра

чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб

ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига»

5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы,

Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Ұйымдастыру кезеңі: 7 мин (15%)

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

1. Т.Морган қалыптастырған тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы

2. Т.Морган тәжірибесі
Сабақтың мақсаты мен міндеті: сабақты өткен сабақпен, күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу.
Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%)

Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.

Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

Тақырыпты жоспармен таныстыру
Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.

Мейоз (гр. meіosіs — кішірею, азаю) — жетіліп келе жатқан жыныс жасушаларының (гаметалардың) бөлінуінен хромосомалар санының азаюы (редукциясы). Мейоз кезінде әрбір жасуша екі рет, ал хромосомалар бір-ақ рет бөлінеді. Осының нәтижесінде жасушалардың гаметадағы хромосомалар саны бастапқы кезеңдегіден екі есе азаяды. Жануарларда мейоз жыныс жасушалар пайда болғанда (гаметогенез), ал жоғары сатыдағы өсімдіктерде споралары түзіле бастағанда жүреді. Кейбір төмен сатыдағы өсімдіктерде мейоз гаметалар түзілгенде жүре бастайды. Мейоз барлық организмдерде бірдей жүреді. Егер де ұрықтану диплоидтық жасушаларда жүрсе, онда ұрпақтардың плоидтығы келесі әр буында геометриялық прогрессиямен көтеріледі. Мейоздың арқасында гаметалар барлық уақытта гаплоидты жағдайда болады, бұл организмнің дене жасушаларының диплоидтығын сақтауға мүмкіншілік береді. Мейоздың бөліну уақытындағы екі сатысын 1-мейоз және 2-мейоз деп атайды. Әрбір мейоздық бөлінуде төрт сатысы бар: профаза, метафаза, анафаза жәнетелофаза. 1-мейоздың профазасы лептотена, зиготена, пахитена, диплотена және диакинез секілді бес кіші кезеңдерден тұрады. Лептотенаға (жіңішке жіпшелер сатысы) хромосомалардың тығыздалуы және спираль тәрізденуі тән. Зиготена (жіпшелердің бірігу сатысы) кезінде гомологты хромосомалар бір-біріне жақындап ұзына бойы жұптанады да, коньюгацияланады. Пахитена сатысында (жуан жіпшелер сатысы) гомологты хромосомалардың хроматидтері айқасады (кроссинговер). Нәтижесінде әр гомологта аталық және аналық тұқым қуалаушылық материал араласады. Диплотена (екі жіпшелер сатысы) гомологтар бір-бірінен ажырасуынан және хиазма пайда болуынан басталады. Диакинез (екі жіпшелердің ажырасу сатысы) хромосомалардың барынша жуанданып және спираль тәрізденуімен сипатталады; хиазмалар биваленттердің ұшына (шетіне) қарай жылжиды. Диакинез аяқталғанда, ядроның қабықшасы және ядрошықтар еріп, жойылып кетеді. Әр жасушада хромосомалардың саны мейоздың бастапқы кезеңіндей екі қатар (2N) емес, бір N болады. ІІ профаза өте тез өтеді немесе мүлдем болмайды. ІІ метафазада хромосомалар центромераларымен ұршық жіпшелерге жабысып, метафаза пластинкасында орналасады. ІІ анафазада әр центромера екі бөлініп, жаңа хроматидтер хромосомаларға айналып, қарама-қарсы полюстерге орналасады. ІІ телофаза екі гаплоидтық ядроның сыртында ядролық мембрана құрылуымен аяқталады. Мейоздың тізбектеліп екі бөлінуінің нәтижесінде бастапқы бір диплоидтық жасушадан төрт гаплоидтық жасушалар құрылады. Мейоздың биологиялық маңызы өте зор. Мейоз жыныс жолымен көбейетін организмдер ұрпақтарының хромосома санының тұрақтылығын қамтамасыз етіп, гаметаларда жаңа гендік комбинациялар.

Молекулалық биологияның мәліметтеріне сүйенген қазіргІкөзқарастар бойынша, гомологиялық хромосомалар коньюгациясының негізінде алғашқы қүрылымдары бірдей ДНК молекулаларының бірін-бірі «тануына» байланысты болады. Зигонемада шағын ғана мөлшерде (0,3%) ДНК синтезделетіні авторадиография тәсілімен анықталады; мүндай синтездің нашарлауы хромосомалар коныогациясының бүзылуына әкеліп соғады, сондықтан синтезделетін ДНҚ коньюгацияның жүруінде белгілі қызмет атқарады деп болжауға мүмкіндік береді.г—Хромосомалар коньюгацияланғаннан кейін, олардың түйісіп| байланысуы синаптонемальды комплекс деп аталатын субмик-роскоптьіҚчДеңгейде үсталып түрылады, бүл өте күрделі, хромосомаларды езара тартып, оларды бірінен-бірі 100 шақырым қашықтықта үстап түрады.
Хромосомалар коньюгациялары аяқталған, ал олардың спиральдануы ары қарай созылуы нәтижесінде хромосомалардың қысқаруы және жуандауы жалғасатын стадия пахинема деп аталады. Гомологиялық хромосомаларда спиральдану процесі бір мезгілде жүреді. Бүл кезде гомологиялық хромосомалардың әрқайсысының жүптанған қүрылысы жақсы көрінеді. Мүнда әр хромосома екі сіңлілі хроматидтен түрады, оларды бір центромера біріктіріп ұстап тұрады. Коньюгацияланған гомологияльіл, екі хромосома төрт хроматидтен құралған бивалент түзеді. Го-мологиялық екі хромосоманың хроматидтерін сіңлілі емес (не-сестринские) деп атайды. Төрт хроматид тетрада фигурасын түзеді. Хромосоманың нәзік құрылысын зерттеуге осы стадия қо-лайлы болады.
Пахинема стадиясының сонында және келесі стадия — диплонемада (18-суретті қараңыз) хромосомалар ширатылып бірі-не-бірі оралады. Гомологиялық хромосомалардың сәйкес учаскелері бірін-бірі итере бастайды. Бірін-бірі итеру, бірдей зарядталған денелер сияқты, центромерадан басталады да, екі шетіне таралады. Сөйтіп зиготена стадиясында болған қубылысқа кері процесс басталады. Хромосомалардың ажырауы кезінде олардың ширатылуы тарқайды. Осы көрсетілген себептерге байланысты «х» тәріздес фигура түзіледі, ол хиазма деп аталады.
Хиазмалардың саны хромосомалар шетіне ауысатындықтан біртіндеп азая береді (хиазмалардың терминализациясы).
Егер клеткадағы гомологиялық хромосомалардың жұбындағы екі хромосомалардың морфологиясы екі турлі болса, гомологиялық хромосомалар өзара учаскелерін алмасады деп аталатын құбылыс байқалады. Бұл жүгеріде көрсетілген (9-тарауды қараңыз).
Авторадиография әдісі пахинема стадиясында шағын мөлшерде (0,1%) ДНК синтезделетінін көрсетті. Гомологиялық хромосомалар учаскелерінің өзара алмасу процесіне осы ДНК-ның қатысы бар деген болжау бар.
Профазаның диакинез деп аталатын соңғы стадиясында хромосомалар ең күшті спиральдануға байланысты қатты қысқарып, жуандайды. Биваленттер оқшауланады, клеткада оларды санауға болады. Олардың саны гаплоидқа тең болады.

Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы 47 мин (35%)

Мейоз фазаларын альбом бетіне түсіру.

Жаңа тақырыпты бекіту 14 мин (10%)

Сабақты қорытындылау 3 мин (2%)

Үйге тапсырма беру 3 мин (2%)

Молекулалық генетика негіздері. Жалпы генетика негіздері. Тұқым қуалаудың жалпы заңдылықтары. Мендель заңдары.

8. Сабақтың тақырыбы: Молекулалық генетика негіздері. Жалпы генетика негіздері. Тұқым қуалаудың жалпы заңдылықтары. Мендель заңдары.

Сағат саны: 135 минут (100%)

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың мақсаты:

Оқыту: Студенттерге ген-тұқым қуалаушылықтың ең кіші, әрі қарай бөлінбейтін қызметтік,мутациялық және рекомбинациялық өлшем бірлігі деп келінген. Бірақ,кейінгі зерттеулер геннің құрылысының күрделі екенін, оныңмутацияланып, рекомбинацияланатындығын, ген дегеніміз бір полипептид молекуласын анықтауға арналған аппаратқа не ДНҚ молекуласының бірбөлігі екенін түсіндіру, геннің бірнеше қасиеттерін, жіктелуін, қызметін оқыту.

тәрбиелік: білімділікке, тазалыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

дамыту: жаңа қосымша иновациялық ақпараттармен хабардар етіп түрлі оқу әдістерін қолдану.

Оқыту әдісі: Жаңа инновациялық әдістер арқылы тақырыппен таныстыру (презентация), мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер,тест тапсырмаларына жауап беру, баяндау, сұрақ-жауап, ситуациялық есептер, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары, үлестірмелі кеспелер

Материалды-техникалық жабдықталуы: Плакаттар жинағы, тесттік жұмыстар.

а) техникалық құралдар: микроскоп, мультимедиялық құрылғы бейнемагнитофон, CD, DVD дискілер.

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмысқа арналған кеспелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, нұсқау карталары, кестелер, сөзжұмбақтар, плакат жинағы.

б) оқыту орны: 413,427б, 428 бөлме.
Әдебиеттер:

Негізгі оқулықтар:

2. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для вра

чей. 3. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.,Медицина, 2003. 4. Генетика учеб

ник для ВУЗов / под. ред. академика РАМН В.И.Иванова.- М., ИКЦ«Адемкнига»

5. Медицинская биология и генетика / Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы,

Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007
Ұйымдастыру кезеңі: 7 мин (15%)

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

1. Ген анықтамасы

2. Генотип ұғымы

3. Фенотип ұғымы

4. Ген түрлері

5. Ген қызыметі

6. Гендердің әрекеттесуі

Сабақтың мақсаты мен міндеті: Сабақты өткен сабақпен,күнделікті өмірмен байланыстырып көптеген ойындар арқылы өткізу.

Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру 20 мин (15%)

Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру
Сұрақтарды дұрыс және мазмаұнды құрастыруға мән беру.

Жаңа сабақ түсіндіру 41 мин (30%)

Тақырыпты жоспармен таныстыру
Түсіндірілетін материалдың негізділігі мен жеткізілуінің ғылымилығы.
Жаңа сабақты сапалы игеру үшін түрлі оқу әдістерін қолдану.

Тұқым қуалаушылық механизмдерінің тірі ағзаның қалыпты дамуы үшін маңызы өте зор,себебі тұқым қуалаушылық материалдарында пайда болған өзгерістер адамдардың денсаулығын бұзады,тұқым қуалайтын ауруларға алып келеді. Гендік ауралар структуралық гендердің мутациясы салдарынан дамиды,ал хромосомалық ауруларға-хромосомалық не геномдық мутациялар алып келеді. Адамдардың тұқым қуалайтын патологиясына,сол сияқты,тұқым қуалауға бейім болып келетін ауруларды да жатқызады. Олардың дамуына генетикалық факторлармен бірге орта факторлары да әсер етеді. Тұқым қуалайтын ауруларды анықтау үшін клиникалық лабораториялық зерттеулердің нәтижелері кеңінен пайдаланылады. Көптеген гендік,хромосомалық аурулардың бір ерекшелігі-олардың ұрпақтарында қайталануы және клиникалық дені сау адамдардың гетерезиготалы күйінде жағымсыз рецессивті аллельді тасымалдауы болып саналады. Генетика - түқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым. Ол биологияның ең жас саласының бірі болып саналады; оның іргесінің қалануы 1900 жыл, ал негізін қалаушы, "атасы" ретінде Г.Мендель саналады.Тұқым қуалаушылық тірі ағзалардың түпкілікті қасиеттерінің бірі-ол ұрпақтан ұрпакқа ата-аналарының белгілер, қасиетгерінің үздіксіз беріліп отырылуы болып саналады. Тұқым қуалаушылықтың екі мәні белгілі: 1)оның түрақгы, консервативті болуы, яғни ұрпақтан-ұрпаққа ағзалардың негізгі, түпкілікті белгілері мсн . кдсиетгерінің өзгеріссіз беріліп отырылуы. Оған мысал ретінде қойдан қозының, түйеден ботаның, биеден қүлынның, иттен күшіктің туылуын атауға болады; бидай сепсек бидай жинаймыз, жүгеріден жүгері өнеді; асқабақтан асқабақ жетіледі т.с.с. Тұқым қуалаушылықтың консервативтілігінің нәтижесінде биологиялық түрлердің, тіршіліктің тұрақтылығы, біртұтастығы калыптасады; 2)түқым қуалаушылықтың өзгергіштігі, яғни әртүрлі себептердің салдарынан ағзалардың белгілері мен қасиеттері азды-көпті өзгеріске ұшырайды. Оған мындаған мысал келтіруге болады. Бір жанұяның балалары бір-бірінен аз да болса ерекше, өзгеше болады; қорадағы қой, ешкі, сиыр, жылқылар бір-бірінен сәлде болса өзгеше болады; егістіктегі бидай, жүгері арпа т.с. өсімдіктер биіктігі, өнімділігі жағынан түрліше. Түқым қуалаушылықтың өзгергіштігінің нәтижесінде тіршілік сан-алуан формалы болып келеді.

Генетика ғылымыныц нсгізгі мақсаты-тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктізерттеп тіршіліктің түпкіліктізаңцылықтарының сырын ашу, анықтау болыпсаналады. Оның медицина, ауыл шаруа- шылығы т.б. салалар үшін маңызы өте зор. Адамдардың ауруларының нақтылы белгілер, ал олардың бәрі дерлік түқым қуалайды. Оларды анықтап емдеу, оларды болдырмай алдын алу үшін генетикапы I жақсы игеру қажет. Ағзалардың тұқым куалаушылық қасиеті ертедегі грек оқымыстыларына белгілі болған, бірақ олар оның мәнін дұрыс түсіндіре алмаған. ХІХ-ғасырға дейін оқымыстылардың тұқым қуалаушылықты түсіпдіру үшін жасаған болжамдарының бәрін - "кіріккен"түқым куалаушылық гипотезалары деп атауға болады. Олардың болжамдауынша ұрпақтардың белгілері, касиеттері атасы мен анасының түқым куалаушылық материалдарының өзара қосылып кірігуінің нәтижесінде қалыптасады. Осы сияқгы гипотезаны Ч.Дарвин де дамытқан. Ол өзінің эволюциялық ілімін генетикалық тұрғыдан түсіндіру үшін "пангенезис" теориясын ұсынған. Бұл гипотеза бойынша ағзалардың әрбір мүшесі, үлпалары ерекше зат-"пангендер" бөліп шығарады, ал олар қан арқылы жыныс жасушаларына жеткізіліп, гаметалар қосылған кезде өзара қосылып кірігеді деген. 1865 ж. чех ғалымы Г.Мендель түқым қуалаушылықгьщ дискретті (тәуелсп тұқым куалау) теориясын қалыптастырды. Бүл теория бойынша ата-аналарының түқым қалаушылық факторлары (гендер) -гаметалар қосылған кезде бір-бірімен өзара кірігіп қосылмады, керісінше олар дербес, дискретті болады. Ата-аналарының белгілері ерте ме, кеш пе ұрпақтарда байқалып, қайталанып отырады.

Г.Мендельдің ашқан түқым куалаушылық заңдылықтары 1900 ж. дейін ғылыми қауымға, көпілікке белгісіз болып келеді. Ал 1900 ж. оқьімыстылар-Г.Фриз, К.Корренс, Э.Чермак, бір-бірінен тәуелсіз, Г.Мендель заңдарын қайта ашқаннан кейін барып Г.Мендельдің еңбектері өз дәрежесінде бағаланды. Бірақ әлі де болса тұқым куалаушылықтыңматериалы белгісіз еді. 1902 ж. АҚШоқымыстысы Вальтер Саттонжәне неміс оқымыстысы Теодор Бовери тұқым қуалаушылық хромосомалармен байланысты болуы мүмкіи деген болжам жасаған. Оған негіз болған себеп, олар жасушаның митоз және мейоз жолдарымен бөліну кезінде және ұрықтанупроцесінде хромосомалардың қимыл әрекеттерінің ұқсас болатындығын байқаған.

жүктеу 11,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 16