«роль транспортной науки и образования в реализации пяти институциональных реформ», посвященной

 

 

 

 

440 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

(12)   























)

(

)

(

)

(

]

'

)

(

[

2

1

2

1

0

0

2

1

2

1

















t

t

t

t

e

e

F

e

e

y

p

y

y

 

 

=  





































i

e

e

e

F

i

e

e

e

y

p

y

t

i

t

i

pt

t

i

t

i

pt

2

)

(

2

]

'

)

(

[

2

2

0

0

 

 

=  

























t

e

F

t

e

y

p

y

pt

pt

sin

)

(

sin

]

'

)

(

[

2

2

0

0

 

 

= 

)

'

(

sin

)

'

(

'

1

sin

)

'

2

(

1

cos

2

)

'

(

0

2

0

0

2

0

t

t

e

t

f

dt

t

e

y

p

y

t

e

y

t

t

p

t

pt

pt





























 

 

что совпадает с формулой (3). 

б)  

0

4

2

2









q

p

,  











2

1

p

,   











2

2

p

,  







2

2

1





 

По формуле (12) решение в этом случае 

      







































2

)

(

2

]

'

)

(

[

2

2

0

0

t

t

pt

t

t

pt

e

e

e

F

e

e

e

y

p

y

y

 

=  

























t

sh

e

F

t

sh

e

y

p

y

pt

pt

2

2

0

0

)

(

]

'

)

(

[

)

'

(

sin

)

'

(

'

1

)

'

2

(

1

2

)

'

(

0

2

0

0

2

0

t

t

e

t

f

dt

t

sh

e

y

p

y

t

ch

e

y

t

t

p

t

pt

pt





























 ,                  (14) 

что совпадает с формулой (6). 

Наконец, если 

в) 

0

4

2





q

p

 , т.е.   

2

2

1

p











 -  единственный корень двойной кратности, то по 

формуле (11)  





















2

)

'

(

0

2

0

0

)

'

(

'

]

'

)

(

[

t

t

p

t

pt

e

t

f

dt

te

y

p

y

y

 

= 

2

)

'

(

0

2

0

0

2

0

)

'

(

'

)

'

2

(

t

t

p

t

pt

pt

e

t

f

dt

t

e

y

p

y

e

y

















  , 

что совпадает с формулой (7). 

 

ЛИТЕРАТУРА 

1. Г.Джеффрис, Б.Свирлс. "Методы математической физики", Вып.1, Москва, Наука, 1969, 

стр.374.  

2. Р.Курант, Д.Гильберт. "Методы математической физики", Гостехиздат,1951.  

ӘОЖ 68.55.Ln 78.50Ge 

 

Бисариева  Ж.Б.  – 

аға  оқытушы

, 

М.Тынышбаев  атындағы  Қазақ  Көлік  жəне 

Коммуниациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.)

 

Бесбай  Е.  – 

студент,М.Тынышбаев  атындағы  Қазақ  Көлік  жəне  Коммуниациялар 

Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.)

 

 

 

 

 

441 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

 

АТОМ  ЖӘНЕ АТОМ БӨЛШЕКТЕРІ 

 

Зат  атомдардан  тұрады

  деген  идея  өте  көне  ғылми  идея  б.з.б  VI-II  ғ,  Демокрит, 

Эпикур  сияқты  ғалымдар  айтқан.  Осы  идеяға  сəйкес  затты  ең  кіші  бөлшегіне  –  атомға 

дейін  ғана  бөлуге  болады.  Барлық  зат  атомдардан  жəне  атомдық  қуыстардан  тұрады.  Ал 

əр түрлі заттың болуы атомдардың пішіні жəне мөлшеріне байланысты түсіндірлді.

 

 Бірақ, бұл түсініктер дерексіз, ойдан шығарылғандықтан, ұзақ  уақыт бойы қолдау таппай 

келді.  Тек    18  ғ.  ғана  химиктер  өз  тəжірбелері  нəтижесінде  атом  ұғымын  пайдаланып 

түсіндіре  бастады.    Реакцияға  түсетін  заттардың  массалары  арасындағы  қатынасты 

түсіндіру  үшін  атом  ұғымы  қажет  болды.  1808  жылы  ағылшын  ғалымы  Д.  Дальтон 

атомистикалық теорияны тұжырымдады. Осы теорияға сəйкес заттар жойылмайтын жəне 

жоқтан пайда болмайтын, өте кішкентай, бөлінбитін бөлшектер- атомдардан тұрады.  Бір 

элементтің атомдары біріне- бірін айырғысыз, мысылы, массалыры бірдей болады делінді. 

Атом жөніндегі осы түсінік 19 ғ. аяғына дайін орын алып келді.

 

19ғ.  аяғы

  20ғ.  басында  ашылған  бір  қатар  құбылыстарды  атом  күрделі  жəне  бөлінеді 

деген түсініктерге сүйенгенде ғана түсіндіруге мүмкін болды.

 

1879  жылы  Крукс  катот  сəулелерін  зеріттеу  нəтижесінде  мынандай  қорытынды 

жасады:  Катот  сəулелері  трупка  ішінде  зор  жылдамдықпен  ұшатын  «атом  сынықтары» 

болуы тиіс. Міне осыдан кейін катод сіулелерін егжей- тегжейін тексеруге Джон Джозеф 

Томсон кірісті. 

 

Ол  катод  сəулелерін  бір-  біріне  перпендикулар  əсер  ететін  магрит  өрісі  мен  электр 

өрісінен  өткізе  отырып,  ондағы  бөлшектердің  массасын,  жылдамдығын  жəне  электор 

зарядын анықтап шықты. 

 

Оның  массасы  сутегі  массасынан  2000  есеге  жуық  аз  бөлшек  екенін  жəне  оның 

өзіне тəн теріс зарияды  бар екен.

 

Жəнеде    1879  жылы  29  сəуір  алғашқы  элементар  бөлшек-  электронның  туған  

күніне айналды

 

1896  жылы  француз  ғалымы  А.  Беккерель  радиоактивтілік  құбылысын  ашты.  Осы 

құбылысты зерттеу нəтижесінде атом өзгермиді жəне бөлінбейді деген түсінікті бүтіндей 

жоққа шығарды

 

Ал  атом  тұтас

  алғанда  электрлəк  бейтарап  болғандықтан,  оның  құрамындағы 

электрондардың  теріс  зарядын  теңестіретін  оң  зарятталған  бөлшектер  де  болу  тиіс  еді 

деген сұрақ туды. 

 

Бұл  сұраққа  жауапты  ағылшын  ғалымы  Э.  Резерфорд    тəжірбие  жүзінде 

тапты.

Атом 

ядросы

 ашылғаннанкейіноныңқұрылымықандайдегенмəселеқойылды.

1919

 ж. 

Э. 

Резерфорд

 α-бөлшектерменжасағантəжірибелерінжалғастыраотырып, 

ядроныңқұрамынакіретінбіріншібөлшектіашты.

 

Жабықыдысішіндеα-бөлшектішығарушы 

элемент  

Ra 

 радий 

жəне 

 

мырышсульфидімен

 

 қапталғанмөлдір Э экран  бар  .  Жабық    ыдыстан 

ауа

сорылып 

шығарылған. 

α-бөлшектер 

экранға 

соқтығысып, 

жарқылдар 

туғызған. 

Ол 

жарқылдарды М 

микроскоп

 арқылы  бақылаған.  Келесі  экспериментте  ыдысты

азот 

газымен

 толтырады. 

Енді 

а-бөлшектер 

өзінің  

энергиясын

 

 

азоттың

 

атомдарын 

иондауға

 жəне  оларды  қоздыруға  жұмсап,  экранға  жете  алмайды.  Дегенмен,  сирек  болса 

да,  экранда  жарқылдар  байқалған. 

Иондану

 кезінде  пайда  болатын

электрондар

 ондай 

жарқылдарды  туғыза  алмайды.  Ендеше  α-бөлшек 

азот

атомымен  соқтығысқанда  оның 

ядросынан белгісіз бір зарядталған бөлшекті ұшырып шығарған.

 

Магнит

 жəне 

электр  өрістерінің

 осы  белгісіз  бөлшектерге  əсерлерін  зерттеу 

нəтижелері,  оның  оң 

электр  заряды

 бар  бөлшек  екенін  көрсетті  жəне  осы  бөлшектің 

 

 

 

 

442 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

массасы 

сутегі

 атомы  ядросының  массасына  тең  болып  шыққан.  Осы  тəжірибе  басқа 

заттармен - 

фтор

, 

натрий

, 

бор

, 

алюминий

 жəне т.с.с. қайталанды. Оларды α-бөлшектермен 

аткылағанда,  əр  кезде 

сутегі

 атомның  ядросы  ұшып  шығады.  Бұл, 

ядро

 құрамына  сутегі 

атомы ядросының кіретінін дəлелдейді. Осы сутегі атомының ядросы 

протон

 деп аталды.

 

Протон

 оңзарядталғанжəне  заряды 

электронның

 элементарзарядына  (е =  1,6  ·  10

−19

Кл) 

тең.  

Протонның

  массасы

жүктеу 15,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: