Республикасында

 
57 
 
Шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  қаржыландыру  мәселесі  облыста  екі 
бағытта:  облыстық  бюджеттен  қаржы  бөлу  мен  екінші  деңгейдегі  банктердің 
несиесі арқылы жүзеге асырылды.  
Жалпы  Қарағанды  облысының  ШОБ  «Даму»  Қорының  қолдау 
бағдарламаларының маңызды басымдықтарының бірі болып табылады . Аймақ 
деңгейі  жоғары  (халықтың  көптігімен,  табыстың  жоғарылығымен)  өткізу 
нарығымен,  бизнес  үшін  жоғары  дамыған  инфрақұрылымымен  және  жоғары 
кадр  әлеуетімен  ерекшеленеді.  Қарағанды  облысында  ШОБ  көрсеткіші 
Қазақстан бойынша өте жоғары. 2009 жылдың қорытындысы бойынша белсенді 
ШОБ  субъектілерінің  саны  бойынша  аймақ  республикамызда  6-шы  орында, 
ШОБ  жұмыс  істеп  жүргендер  саны  бойынша  5-ші  орында,  өнім  шығару 
бойынша 4- ші орында келеді .  
Сәйкесінше  облыс  екінші  деңгейдегі  банктердің  шағын  кәсіпкерлікке 
беретін кредиті бойынша 5- ші орында тұр .  
Бұдан  бөлек,  аймақта  ШОБ  өнеркәсібін  дамыту  үшін  қолайлы  орта  –  ірі 
өндіріс ошақтары ( «АрселорМиттал Теміртау» АҚ , «Корпорация «Казахмыс» 
ЖШС  ,  «Евразиан  Фудс»  АҚ  ,  «Қарағанды  кәмпиттері»  АҚ  ,  «Central  Asia 
Cement» АҚ және т.б.) бар.  
Осыған 
байланысты 
ірі 
кәсіпорындардың 
шағын 
бизнеспен 
ынтымақтастығын  ретке  келтіру  аясында  «Даму»  Қоры  ірі  кәсіпорындардың 
кепілдігімен  Қарағанды  облысындағы  ШОБ  субъектілерін  қаржыландырудың 
түрлі жолдарын қарастыруға дайын.  
Белгілі  болғандай,  2007  жылдың  соңынан  бастап  «Даму»  Қоры  ШОБ 
субъектілерін  кейіннен  қаржыландыру  үшін  қаражатты  ЕДБ  келісіп 
орналастыру  бағдарламасының  3  траншын,  сонымен  қатар  «Даму-  Аймақтар» 
Бағдарламасын іске асырып келеді.  
Қор  бағдарламалары  аясында  қаржыландыру  сомасының  басым  бөлігі 
Қарағанды  облысының  еншісінде.  01.01.2009ж.  шаққанда  нақты  берілген 
кредиттің  жалпы  сомасы  33,5  млрд.  теңгені  (жалпы  соманың  9,1%)  құрады. 
Нәтижесінде  «Даму»  Қорының  Бағдарламалары  бойынша  қаражаттың 
аймақтағы ЕДБ-ң несие портфеліндегі үлесі 55% құрап отыр. 
 
Қарағанды облысы өндіріс аймағы ретінде «Даму- Өндіріс» бағдарламасы 
бойынша  қайтақаржыландырылған  жобалар  саны  бойынша  3  295  млн.  теңге 
сомаға 25 жобамен көшбасшы болып отыр.  
Қарағанды облысының ШОБ субъектілері «Даму-Қолдау» Бағдарламасына 
да  қатысып  отыр.  Қазіргі  күні  Қор  осы  бағдарлама  аясында  11  млн.  теңге 
сомаға 1 жобаны қаржыландырды .  
Президент  2010  жылғы  Қазақстан  халқына  Жолдауында  «2020  -  бизнес 
жол  картасы»
 
Бағдарламасы  бағыттарының  бірі  «  Kадрларды  қайта  дайындау 
және кәсіпкерлердің біліктіліктерін арттыру және бизнесті жүргізуге сервистік 
қолдау  көрсету»  болып  табылатынын  атап  өтті.  Сол  себепті  Қор  ШОБ-қа 
бейқаржылау қолдау көрсету бағдарламасына басты назар аударады.  
Экономист  ғалымдар  ұсынған  шағын  және  орта  кәсіпкерліктің  дамуын 
аймақтық  деңгейде  көп  өлшемді  бағалау  арқылы  Қарағанды  облысының 

 
58 
 
аудандарындағы жағдайды анықтауға мүмкіндік туып отыр. Аймақтағы шағын 
және орта кәсіпкерліктің әлеуметік-экономикалық дамуының кешенді индексін 
анықтап, олардың қызметіне талдау жасау үшін, ең алдымен шағын және орта 
кәсіпкерлік нысандарының келесідей даму үлгісін қарастырамыз (Кесте 11). 
 
Кесте 11 
Шағын және орта кәсіпкерлік дамуының аймақтағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайға ықпалын бағалау үлгісі 
 
№  Үлгінің аталуы 
Үлгінің берілуі  Үлгідегі мәндер анықтамасы 
1 
Қарағанды  облысында 
жұмыс  істеп  жатқан 
шағын 
кәсіпорындар 
саны, % 
Х
1  = 
К
жа 
/  К
та 
х 
100 
К
жа 
– а аймағында жұмыс істеп 
жатқан  шағын  кәсіпкерлік 
нысандар саны, бірлік; 
К
та 
-  а  аймағында  жалпы 
тіркелген 
нысандар 
саны, 
бірлік 
 
2 
Әр 
1000 
тұрғынға 
шаққанда 
жұмыс 
істейтін 
шағын 
кәсіпкерлік нысандары, 
бірлік 
Х
2 
=  К
жа 
/  Т
а
  х 
1000
 
Т
а
 
– 
а 
аймағының 
тұрғындарының  жалпы  саны, 
мың адам. 
3 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанында  жұмыспен 
қамтылғандар саны, % 
Х
3 
=
 
Ж
ка 
/  Ж
а 
х 
100 
Ж
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікте 
жұмыс 
істейтіндер саны, мың адам; 
Ж
а 
-  а  аймағындағы  жұмыс 
істейтіндердің  жалпы  саны, 
мың адам 
 
4  
Қоғамдық  өндірістегі 
шағын 
кәсіпкерлік 
өнімінің үлесі, % 
Х
4 
=
 
Ө
ка 
/  Ө
а 
х 
100 
Ө
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлік  нысанының  өнімі, 
тг; 
Ж
а 
-  а  аймағындағы  жалпы 
өндірілген өнім, тг. 
5 
Аймақтағы 
шағын 
кәсіпкерлік  өндірісінің 
мамандануы, % 
Х
5
 =
 
(
 
Ө
өка
+ Ө
ака
) 
х  (Ө
өа
+  Ө
аа
)
 
х 
100 
Ө
өка
  және  Ө
ака
  -  а  аймағында 
өнеркәсіптегі 
және 
ауыл 
шаруашылығындағы 
шағын 
кәсіпкерлік  нысанының  өнімі, 
тг; 
Ө
өа
  және  Ө
аа
  -  а  аймағындағы 
жалпы 
өн-дірілген 
өнеркәсіптік және ауыл шаруа-
шылық өнімі, тг 
. 

 
59 
 
Кесте 11-тің жалғасы 
6 
Бір 
жұмысшыға 
шаққандағы 
өнім 
көлемі, тг. 
Х
6 
=
 
Ө
ка 
/ Ж
ка
 
Ө
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлік  нысанының  өнімі, 
тг; 
Ж
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікте 
жұмыс 
істейтіндер саны, мың адам; 
7 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанының  қаржылық 
–  несиелік  мүмкіндігі, 
тг/адам 
Х
7 
=
 
Қ
ка 
/ Ж
ка
 
Қ
ка
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлік 
нысанының 
бюджетке төлемі, тг; 
Ж
ка
 – а аймағындағы шағын 
кәсіпкерлікте жұмыс 
істейтіндер саны, мың адам; 
8 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
қысқа 
мерзімді 
несиелер үлесі, % 
Х
8 
=
 
Н
қа 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  жалпы 
бөлінген несиелер көлемі, тг; 
Н
қа
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  бөлінген  қысқа 
мерзімді несиелер көлемі, тг. 
9 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
ұзақ  мерзімді  несиелер 
үлесі, % 
Х
9
=
 
Н
ұа 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  жалпы 
бөлінген несиелер көлемі, тг; 
Н
ұа
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  бөлінген  ұзақ 
мерзімді несиелер көлемі, тг. 
10 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
несиелердің  қайтарым-
дылығы, % 
Х
10
=
 
Н
қай 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  жалпы  бөлінген 
несиелер көлемі, тг; 
Н
қай
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерліктен 
қайтарылған 
несиелер, тг. 
11 
Аймақтың 
әр 
тұрғынына шаққандағы 
шағын  кәсіпкерлік-тен 
келетін кіріс, % 
Х
11
=
 
Т
аб 
/ Т
а
  
Қ
ка
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерліктің кірісі, тг; 
Т
а
 
– 
а 
аймағының 
тұрғындарының  жалпы  саны, 
мың адам. 
Ескерту: 1-9 үлгілер  негізінде 10,11 үлгілерді автор құрастырған 
 
Шағын  кәсіпорындардың  аймақтағы  қызметінің  тиімділігін  көп  өлшемді 
бағалаудың біріңғай кешенін жасау мақсатында Х1-Х11 көрсеткіштерін I
1
 – I
11
 
индекстеріне айналдырамыз.  
Бірдей өлшем бірлікте болатын келесі формула бойынша есептеу жүргізу 
үшін  Xі  көрсеткішінің  минималды  (Xmіn)  және  максималды  (Xmax)  шектерін 
анықтаймыз: 
 
Iі = (Xі-Xmіn) / (Xmax-Xmіn) , 

 
60 
 
Мұндағы:  Iі-  і-ші  қатардағы  индекс;  Xі-  і-ші  қатарға  сәйкес  көрсеткіші; 
Xmіn, Xmax- Х көрсеткішінің максималды және минималды шектері. 
Үлес салмақты сипаттайтын 100

 көлемдегі 5 көрсеткіш:  Х1, Х3, Х4, Х5, 
Х8, Х9 Х10  үшін максималды және минималды шектеулері (0;100) шеңберінде 
анықталған.  Ал  өлшемдері  мен  стандарттары  бекітілмеген  Х2,  Х6,  Х7,  Х11 
көрсеткіштері  үшін  максималды  және  минималды  шектеулер  Қарағанды 
облысының аудандары бойынша салыстырмалы түрде анықталады. 
Сонда ол келесі түрде болады: 2007 жыл үшін Х2 (mіn 1; max 7), Х6 (mіn 
7,6; max 1117,9), Х7 (mіn 3,3; max 87,8) 2009 жыл  үшін Х2 (mіn 1; max 8), Х6 
(mіn  2,6;  max  145,8),  Х7  (mіn  3,3;  max  87,8)  тең  болып  отыр.  2005  жылмен 
салыстырғанда 2009 жылы минималды және максималды көрсеткіштер деңгейі 
өсіп отыр. Шағын кәсіпкерліктің аймақта дамуының кешенді индексін есептеу 
үшін келесі үлгіні пайдаланамыз: 
 
Is = Iі / Xі - Xmax, 
 
Мұндағы: Is-шағын кәсіпкерліктің аймақта дамуының кешенді индексі; Iі-
і-ші  қатардағы  индекс;  m-Iі,  m  O 

1-11

  сандарының  индексі.  Әр  ауданның 
кешенділік индексін ең алдымен қарастырып өтейік. 
Шағын  және  орта  кәсіпкерлік  нысандарының  ең  жоғары  индексі 
Қарағанды (0,6635) қаласында белгіленіп көріп отыр.  
Көп  көрсеткішті  бағалаудағы  Is  мәні  жоғары  болған  сайын  шағын 
кәсіпкерліктің даму деңгейі жоғары екенін көруге болады. 
Бұл  дегеніміз  шағын  және  орта  кәсіпкерліктің  дамуы  аймақтағы 
әлеуметтік-экономикалық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштердің өзгеруіне өз 
әсерін 
тигізіп, 
халықтың 
әлеуметтік-экономикалық 
жағдайының 
жоғарылауының бірден бір факторы бола алады деп нық сеніммен айта аламыз

жүктеу 1,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: